Norg, Hervormde kerk

Informatie over de kerk

Kerk
De kerk werd al in 1139 genoemd maar kreeg waarschijnlijk in de 13e eeuw zijn Romaanse karakter. Men veronderstelt dat de kerk werd gewijd aan de Hl. Margaretha. Op korte afstand was er een kapel te Veenhuizen. In 1624 was de kerk bouwvallig. Hierna hersteld .In 1837 de kerk werd de kerk vernieuwd maar niet in stijl. Tijdens de restauratie van 1968-1971 werden de Romaanse kenmerken, zoals Romaanse boogramen, weer opnieuw aangebracht. De kerk heeft een mooi koor. De kansel werd gemaakt door de Derk Jans Bijmolt kistenmaker te Groningen en heeft mooie gebeeldhouwde panelen. In het schip staat een herenbank met wapen Lunsche (01).


Ansichtkaart rechts van 1926

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 19 augustus 2022
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Octaaf 2'
 - Marcel Dupré (1886-1971): Alle Menschen müssen sterben
 - Anton Bruckner (1824-1896): Preludium in C
Geluidsopnamen Harro Kraal d.d. 19 augustus 2022
 - J.S. Bach: Fuga uit BWV596
 - Robert Schumann (1810-1856): BACH Fuga III



Drentsche courant 13-09-1839


Provinciale Drentsche en Asser courant 29-08-1881, 13-09-1881


Provinciale Drentsche en Asser courant 27-02-1886

Orgel


Nieuwsblad van het Noorden 18-03-1896

1895: Op 4 mei stuurt Leichel de kerkvoogdij van Norg een brief met een bestek en een aantal tekeningen voor een "Oxaal" voor de prijs van f 360,-. Op het verzoek van Norg wordt er een tremulant toegevoegd, die echter niet in het bestek is opgenomen, omdat Leichel die bij een klein orgel vindt passen en niet overeenstemt met de "eischen van den tegenwoordige tijd".

Er waren ook plannen om het oude orgel van de hervormde kerk van Assen aan te kopen, maar op 5 maart 1896 werd daarvan afgezien

klik op de afbeelding voor een vergroting


Klik op de afbeelding voor een vergroting

1896: Uit een schenking gedaan door Marchien Martens te Zuidvelde (1860-1919), ter nagedachtenis van haar overleden broers Egbert en Engbert Martens met een bedrag van f. 2025, - kon een orgel worden aangeschaft (02). Men meende eerst het orgel uit de Hervormde kerk te Assen over te nemen, maar bij schrijven van 5 maart 1896 laat ds. R. Beunk weten toch maar van dit orgel af te zien (03). Hierna wendde men zich tot de firma Friedrich Leichel en Zn. te Lochem. Deze orgelmaker plaatste voor f. 1950, - een orgel in de kerk te Norg. Op 4 oktober 1896 werd het instrument in gebruik genomen, waarbij ds. R. Beunk preekte over Haggaï 2 vers 10 (04). Het orgel werd bespeeld door de heer J. F. Bos, organist te Arum, "welke uitnemende speler namiddags in een concert de kracht en schoonheid van het instrument deed kennen" (05). De dispositie van dit éénklaviers mechanisch kegellade-orgel met aangehangen pedaal is volgens het bestek als volgt:
Dispostie voor de vervaardiging van een nieuw Orgel in de Ned. Herv. Kerk te Norg.
Het orgel zal bestaan uit:
Een Hoofdmanuaal met 54 toetsen
C-f''' met aangehangen pedaal
van C-d' - 27 toetsen

Pedaal: aangehangen van C - d1; boven het pedaalklavier bevinden zich twee treden: één voor Forte en één voor Piano. De balgen: Schepbalgen, magazijnbalg, regulateurbalg, bevinden zich samen met de windmachine in een kast achter het orgel (06). Het orgel kostte f. 1950, -. Het bestuur van de Spaarbank te Norg gaf voor de orgelzolder f. 500, -. T. Harking ontving voor het oxaal en tekening f. 392, - en aan de schilder Siegers werd voor verven en aan de organist samen f. 183, - betaald. De totale kosten waren dus f. 2525, -. De totale ontvangst was f 2525, - (07) (#n20)

Uit het Copir-Buch van Hermann Leichel (Kopiën uitgaande post 1890-1901) beelf een aantal brief=ven van Leichel aan Norg bewaard. Zie PDF.


Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Drenthe 1937

Links foto vanuit http://www.kerkeninbeeld.nl rechts foto Orgelcentrum nr. GR. 3447

Provinciale Drentsche en Asser courant 17-03-1896, 05-10-1896, 06-10-1896


Nieuwsblad van het Noorden 07-10-1896

1897:Op 9 februari (verbaal 6/14) komt in het College van Toezicht vraag van de kerkvoogdij aan de orde of er toestemming kan worden gegeven voor aangaan van een lening van f 250,- voor het extra werk dat werd veroorzaakt door de lage nieuwe orgelzolder. Hierdoor moesten de banken onder de orgelzolder worden verplaatst en de vloer weer gerepareerd. (21)
Het onderhoud berustte in eerste instantie bij de firma Leichel zoals blijkt uit enkele posten uit 1897:
19 januari 1897 M. Meelker, bediening orgel f. 15, - en f. 20, -.
September 1897 Leichel en Zn. f. 15, -.
2 december 1898 Leichel en Zn. f. 15, -.


Nieuwsblad van het Noorden 03-05-1913


Provinciale Drentsche en Asser courant 23-05-1919, 14-11-1919


Provinciale Drentsche en Asser courant 26-09-1922


Nieuwsblad van het Noorden 23-03-1925


Provinciale Drentsche en Asser courant 23-02-1932


193x: Johan van Meurs noteert de gegevens van het orgel in zijn dispositiecahier


Klik op de afbeelding voor een vergroting
Uit het boek van Jaap Brouwer: Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur


Provinciale Drentsche en Asser courant 21-03-1940

1946: In de jaren 1946 tot 1956 had H. Vegter te Usquert het onderhoud en stemwerk (08). Deze gegevens zijn overigens niet geheel zeker. (12)


Provinciale Drentsche en Asser courant 11-08-1956


Provinciale Drentsche en Asser courant 19-01-1957

1971: Van 27 april dateert het voorlopige advies van de Hervormde orgelcommissie. Het orgel was tijdens het onderzoek al gedemonteerd en opgeslagen in een stal. DE HOC hoopt dat het daar droog genoeg is. De orgelonderdelen waren slecht toegankelijk. Dat geldt voornamelijk voor de windlade met het pijpwerk er op. Een beoordeling van de toestand van het orgel is daarom niet mogelijk. Uit een gesprek met orgelmaker mense Ruiter blijkt dat het hier gaat om een orgel met een mechanische kegellade van de orgelmaker Leichel. Het pijpwerk maakt een fabrieksmatige indruk. Het orgel werd gebouwd in een tijd waarin het verval van de orgelbouw zich al duidelijk manifesteerde. Als instrument voor de begeleiding van de gemeentezang heeft het gebruikswaarde. Het vloerverwarmingssysteem wat nu in de kerk wordt geïnstalleerd is het minst schadelijke voor het orgel. Mis er verstandig wordt verwarmd. De kosten van de- en remontage kunnen worden opgevoerd binnen de restauratierekening van de kerk en zijn dan subsidiabel. Bij de remontage is geen orgeladviseur benodigd. Het orgel dient verzekerd te worden voor een vervanginsg waarde van f 60.000,-. De werkelijke waarde wordt echter lager ingeschat.  (19)
Tijdens de kerkrestauratie was het orgel opgeborgen in de schuur van Jipping, Achter de kerk 3 te Norg. De orgelmaker Mense Ruiter te Groningen had het orgel gedemonteerd. Het orgel  na een schoonmaak en kleine verbeteringenweer weer in de kerk opgesteld. Tevens werd een nieuwe windmachine aangesloten. Op 16 december 1971 werd de gerestaureerde kerk weer in gebruik genomen (09).


Dwarsdoorsnede naar het westen 4 januari 1968 (klik op de afbeelding voor een vergroting) (19)

1973: Op 29 november schrijft Mense Ruiter over het onderhoud naar aanleiding van een brief van de kerkvoogdij van 17 november. Het orgel wordt 1x per jaar gestemd buiten het stookseizoen. Hij wijst op het stookgedrag. De kerk wordt op maandagavond en woensdagavond ook gebruikt. Hij raadt de verwarming op maandagavond weer wat zachter te zetten en vooral ook op woensdagavond. Een hoge temperaatuur veroorzaakt uitdroging van het orgel. Het mooist is als de hygrometer rond de 65% aanwijst. Ook een goed ventilatie is belangrijk. (17)

1979: In een notitie van het Bureau Monumentenzorg op 25 mei met dhr. H.H. Beuling is er sprake van een boek over het orgel van Norg.
Er zijn plannen om het orgel te schilderen. Dit lijkt betrekking te hebben op het opschrift. 198 letters voor een kwartier per stuk. Kosten: 1 kwartier per letter leidt tot 100 uur à f 35,- = f 3.500,-. Niet zeker is of deze werkzaamheden zijn uitgevoerd. (19)

2005: Restauratie van het orgel door de orgelmaker Nijsse, met hulp van een aantal vrijwilligers.

Op de foto hierboven zijn de vrijwilligers Sape Jonker (links) en Johannes van der Meulen aan het werk om een orgelpijp aan te nemen van orgelbouwer René Nijsse (rechtsonder) en Willem van der Meulen.
Foto: Hilbrand Dijkhuizen
Het orgel lijdt aan 'ademnood'. Een groot deel van de ingestuurde lucht komt in plaats van uit de pijpen, op andere plaatsen het orgel uit. De lekkage kan alleen worden verholpen door het imposante kerkorgel uit elkaar te halen en onder meer de leertjes te vervangen.
Dat wordt voor een groot deel gedaan door de drie vrijwilligers; Sape Jonker uit Haulerwijk en de gebroeders Johannes en Willem van der Meulen uit Norg. Zij zijn 'gek' van kerkorgels en bespelen het meer dan honderd jaar oude kerkorgel bovendien. Zij staan op hun beurt onder supervisie van orgelbouwer René Nijsse uit Zeeland.
"Die mensen zijn werkelijk zeer enthousiast. Ze hebben nog enige kennis van zaken bovendien. Dat werkt fijn en het werk schiet lekker op zo", zegt Nijsse. Volgens hem komt het zelden voor dat 'zijn' werk uit handen wordt genomen door vrijwilligers met hart voor het kerkorgel. "Maar ik juich het van harte toe, te meer omdat dit orgel anders wellicht niet op tijd gerestaureerd had kunnen worden."
Nu valt de schade volgens hem nog mee. "Maar hoe langer je wacht, hoe groter het verval. Dat betekent dan ook automatisch een hogere kostenpost." De kosten voor de restauratie zouden zonder de hulp een slordige 40.000 euro bedragen. Met de hulp van Jonker en de gebroeders Van der Meulen komt de operatie ongeveer uit op 14.000 euro. "En dat scheelt toch een aardige slok op een borrel". "Kerkbesturen hebben doorgaans weinig budget voor dergelijke opknapbeurten en als ik op deze manier een steentje kan bijdragen aan het behoud van een mooi en bovendien een bijzonder orgel, dan ben ik daar blij mee."
Het Friedrich Leichel-orgel van Norg is tamelijk bijzonder. In Nederland zijn er drie van dergelijke exemplaren te vinden. Nijsse: "Het bijzondere is dat iedere pijp z'n eigen klepje heeft. Er zijn in totaal 486 pijpen. Van al die pijpen moet het leertje bij het klepje worden vervangen, dus je kan wel nagaan dat het een tamelijk omvangrijke klus is."
De Zeeuwse orgelbouwer komt zo eens in de paar weken naar Norg om het werk van de vrijwilligers te inspecteren en hen vervolgens te voorzien van vervolgklussen. Het werk begon vorig jaar en is naar verwachting begin juni klaar. (10)

Het orgel is op 9 december 2005 weer in gebruik genomen. Zie gebruikname brochure. Het orgel is weer in oude luister hersteld; er is niets aan de klank gewijzigd. De orgelkas behoefde niet behandeld te worden. Slechts alle delen die versleten waren, zijn vervangen, dan wel gerepareerd. Lekken zijn gedicht, balgen en windlade zijn opnieuw beleerd. Het mechaniek is opnieuw afgeregeld. Foto onderkant pagina van Willen van der Meulen (11)
 

Bronvermelding.

1. Romein. Predikanten (1861) 77-78; Steensma. Drentse kerken (1977) 22-24.
2. Belonje/Van Holthe. Gedenkwaardigheden (1937) 106. Op het orgel: "Geschenk van Marchien Martens te Zuidveld, ter nagedachtenis/van wijlen haar broeders Egbert en Engbert Martens. /Ingewijd door Ds. R Beunk, 4 oct. 1896. "
3. RAD. AHKA. brief ds. R. Beunk 5-3-1896. Het orgel te Assen ging in 1896 naar Havelte. Zie aldaar
4. Merkwaardig genoeg preekte ds. J. W. Begeman in 1837 ook over de tekst Hagaï 2: 10. Zie Romein. Predikanten(1861)77.
5. Notulen kerkeraad Herv. gemeente Norg: Ingebruikname orgel 4-10-1896. Met dank aan de heer A. A. de Bruijn te Norg. Kerkelijke Courant(1896) no 41 van 10 okt. : bericht: "Norg 4 october".
6. Vriendelijke mededeling van Mense Ruiter te Groningen. Met dank voor de uitgebreide gegevens over dit orgel.
7. RAD. AHKN. Inv. no 106. Kerkboek(1828-1898). Ontvangsten van de dienst dec. 1896. Idem. Uitgaven 18-3-1896.
8. Idem als noot 5. De Mixtuur no 38(1982)308. H. Vegter(1892-1967). Art. J. Brouwer.
9. Idem als noot 6.
10. Nieuwsblad van het Noorden, eind maart 2005
11. E-Mail van Willem  van der Meulen d.d. 16-12-2005
12. E-Mail van Jaap Brouwer d.d. 10-4-2007
13. E-Mail van Marcel pelt d.d. 22-02-2008
14. Boek: Het Nederlandse historische orgel  1894-1901 blz. 133-134
15. Tijdschrift: De Orgelvriend 2007/07-08 De orgelmakers Leichel (2) Norg en Pingjum door Jaap Brouwer
16. www: http://reliwiki.nl/index.php/Norg,_Brink_2_-_Margarethakerk
17. Mense Ruiter oude archief
18. Boek: T.R. Mulder, De kerk van Norg, Stichting Instandhouding Hervormd Kerkgebouw te Norg, 1980.
19. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 1014 Norg, Brink 1-2 (NH kerk); 1959-1987
20. Boek: A. Blaauw, Van Pelings los hoes tot het kerkorgel van Norg: geschiedenis van het geslacht Martens te Zuidvelde, overdruk uit Vergezichten op Drenthe, Meppel: Boom, 1983. Zie PDF
21. Drents Archief: 0446 Provinciaal College van Toezicht Hervormde Gemeenten 97 1897
    

Onderstaande foto's zijn van Marcel Pelt (13)