Hoogeveen, Gereformeerde Hoofdstraatkerk

Foto links: Facebook - Oud Drenthe in woord en beeld. Rechts: ansichtkaart


Foto rechts: Reliwiki (11)

Kerk
De gemeente werd gesticht in 1835 en kreeg in 1841 een kerkgebouw aan de Hoofdstraat. Verbouwingen vonden plaats in 1849, 1887,1904, 1964 en 198?.
Een tijd lang waren in Hoogeveen twee Gereformeerde kerken: Oosterkerk en Westerkerk. De kerk op de plaats van de huidige Hoofdstraatkerk stamde oorspronkelijk uit 1841 en in 1889 onstond vanuit de Doleantie een gerformeerde kerk ook aan de Hoofdstraat. Beide kerken fuseerden in 1899. (15)


Provinciale Drentsche en Asser courant 04-09-1860

1877:
In de voorganger van het huidige kerkgebouw werd in 1877 een orgel geplaatst door de firma P. v. Oeckelen en Zn. te Haren.


Provinciale Drentsche en Asser courant 12-06-1877, 09-07-1877, 10-08-1877



Provinciale Drentsche en Asser courant 11-09-1900



Provinciale Drentsche en Asser courant 27-12-1904, 10-04-1905


Het Orgel 1905 april, Het Orgel 1905 augustus

1904/1905: Er wordt een nieuwe kerk gebouwd en het van Oeckelen-orgel wordt voor f 160,- verkocht naar Noordscheschut, waar het wordt geplaatst in de eveneens in 1904 gebouwde gereformeerde kerk aan de huidige Drostenraai. Een nieuw orgel werd aangekocht uit Antwerpen. Het aangekochte orgel wordt door Proper uit Kampen in de kerk geplaatst. Het aangekochte orgel was afkomstig uit de kerk van de Zusters Annunciaten, die na de val van Napoleon door Koning Willem I aan de protestanten, veelal Lutheranen van Duitse afkomst, was geschonken. (Deze kerk is nog steeds in gebruik en staat aan de Lange Winkelstraat 5). Deze Lutheranen lieten in 1846 door Bernard Dreymann een orgel bouwen. Op de duur was men niet meer tevreden over het orgel, omdat door het orgel het zicht op het prachtige raam in de voorgevel van de kerk werd belemmerd. Men besloot een nieuw orgel te laten bouwen, dat het raam wel zichtbaar liet. Voor het oude orgel werd een koper gezocht Dat was in 1905. Het contact met Hoogeveen werd tot stand gebracht door Hinderk Bos uit Wildervank. De heer Bos en zijn familie waren 1) rijk, 2) uitzonderlijk vrijgevig, 3) verknocht aan de Gereformeerde kerken en 4) bezeten van liefde voor orgels en orgelmuziek. Deze vier eigenschappen hebben enkele fortuinlijke gevolgen gehad voor de kerk van Wildervank, maar ook voor die van Rotterdam, waarheen twee leden van de Bos-familie in 1882 resp. 1906 verhuisden. Zij schonken zowel in Wildervank als in Rotterdam veel geld voor de bouw van kerken en orgels. Zo kon in Rotterdam de Nieuwe Zuiderkerk tot stand komen (1914-1916). Eén van de kostbaarste gereformeerde kerken ooit gebouwd. Hinderk Bos gaf er persoonlijk nog het geld voor een orgel bij cadeau. Dat werd met 4 klavieren, 64 stemmen en 5415 pijpen het grootste orgel, waarover ooit een gereformeerde kerk heeft kunnen beschikken. (De kerk is in 1968 afgebroken en het orgel is toen verplaatst naar de Grote Kerk van Doesburg). De heer Hinderk Bos beschikte over veel connecties, veel informatie en veel kennis. Samen met de Brusselse organist Bernard ten Cate bemiddelde hij met succes tussen Antwerpen en Hoogeveen. De koop kwam rond voor de somma van 1800  Belgische franken, toen ongeveer zeshonderd gulden. Het instrument werd in een schip geladen en kwam ondanks enig geharrewar met de fiscus over de verschuldigde invoerrechten, ongemoeid en ongeschonden aan in Hoogeveen, waar het in de splinternieuwe kerk werd ingebouwd. Bij de ingebruikneming van het instrument op vrijdag 18 augustus 1905 waren meer dan 1000 belangstellenden aanwezig. Men had er Bernard ten Cate, organist van de Nederlandse Evangelische kerk te Brussel, voor laten overkomen. Hij was in 1903 prijswinnaar voor orgelspel geweest aan het Koninklijk Conservatorium in Brussel en bracht een aantal orgelwerken van diverse meesters ten gehore. Daaronder de Marche Solennelle van Mailly, waarin de krachtige klank van het volle werk uitnemend uitkwam. Iedereen was enthousiast. De avond werd besloten met een collecte voor de armen, terwijl de krant waaraan deze informatie ontleend is - De Standaard van 22 augustus 1905 -haar lovende berichtgeving afsloot met een "Soli Deo Gloria".
Zie voor de historie van het Dreymann ook de website van de Protestantse kerk in Antwerpen.
In het boek van Achim Seip over de orgelbouwer Dreymann is een reconstructie te vinden van de oorspronkelijke dispositie:



Foto links: https://www.beeldbankhoogeveen.nl/ nr. 173 ca. 1910 (13) Foto rechts: (14)

Klik op de afbeelding om een grotere versie te bekijken.
Bos meldt vanuit Veendam aan Antwerpen dat men om te accepteert.

Klik op de afbeelding om een grotere versie te bekijken .
"De ondergetekenden verklaren van de administratie der Protestantsche Gemeente Lange Winkelstraat 5 te Antwerpen te hebben aangekocht het orgel, staande ter plaatse, voor de som van achttien honderd franc, onder beding dat de toelevering? zal plaats vinden tusschen 25 april en 15 mei eerstkomende

Klik op de afbeelding om een grotere versie te bekijken .
Brief van de predikant van Antwerpen van 2 april 1905 aan Hendricus Bos.

Klik op de afbeelding om een grotere versie te bekijken .
Koopcontract gedateerd op 4 april 1905.

Klik op de afbeelding om een grotere versie te bekijken .
Brief van 6 april 1905. Hendrikus Bos heeft het koopcontract ontvangen en stuurt het getekend weer terug.

Visitekaartje Hendricus Bos



Onderaan deze pagina nog een foto, een reconstructie foto en een ontwerptekening van het orgel in de Antwerpen-situatie

1919: De organist van de kerk publiceerde in december 1919 een artikel in het tijdschrift "Het Orgel" een artikel waarin het aantal malen dat psalmen werden gezongen werd vermeld.


Provinciale Drentsche en Asser courant 30-05-1922


Provinciale Drentsche en Asser courant 21-10-1930 (jaarvergadering Oranjevereniging)


Provinciale Drentsche en Asser courant 14-12-1931


Provinciale Drentsche en Asser courant 30-08-1935

1942/1943: Op 21 juli 1942 vraagt de kerk aan Reil een prijsopgave te doen van de kosten voor het stemmen van beide orgels in Hoogeveen.
Op 23 juli 1942 geeft Reil de globale kosten van stembeurten, omdat hij beide orgels in Hoogeveen niet kent.
Op 5 augustus geeft de kerk aan Reil door hoeveel registers beide orgels hebben. Op 10 augustus 1942 schrijft Reil wat de kosten zijn verbonden aan het stemmen van de orgels in de Gereformeerde kerken.
Op 4 september 1942 verstrekt de kerk de opdracht voor de stembeurten aan Reil. Op 7 september 1942 bedankt Reil de kerk voor de opdracht om de orgels te gaan stemmen.
Op 7 januari 1943 (blz. 01 en 02) geeft de kerk aan Reil de dispositie van het Dreymann-orgel door en vraagt wat de kosten zijn van een restauratie en de uitbreiding met een modern electrisch derde klavier met 8 stemmen. (12)

1946: Er wordt een organist gezocht

Het Orgel 1946 oktober

1952: Het instrument wordt door Reil uit Heerde uitgebreid met een derde klavier. Dit derde klavier wordt geplaatst in het tot nu toe loze rugpositief.
Opmerking Jaap Brouwer: Reil gebruikte pijpwerk van een orgel (Proper 1915) uit de Hervormde kerk van Sellingen voor de vergroting van een orgel in Hoogeveen. Niet zeker of dit orgel wordt bedoeld. (14)

Dispositie na de werkzaamheden van Reil:

2000: Restauratie door Pels en van Leeuwen.

Huidige Dispositie:

Bronvermelding

1. De Bazuin (1877)no 28, 13-7-1877.
2. Het Orgel (1904-1905)no 11/7 en no 12/4. Het orgel kostte f. 2000, -. Het bedrag werd opgebracht uit vrijwillige bijdragen van de gemeente.
3. Het programma van het orgelconcert was als volgt:
   1. Marche Solennelle van Alphons Mailly.
   2. Psalm 150 vers 1 en 2.
   3. Cantilene Pastorale van Bernhard te Cate.
   4. Carillon van Samuel de Lange.
   5. Psalm 43 vers 3 en 4.
   6. Thema en Variaties van A. Hesse.
   7. Fantasie van Callaerts.
   Het orgel (1904-1905)no 11/5. Z. Tadema, organist van de Hervormde kerk te Assen, was registrant bij het orgelconcert en hij vond dat een Trompet 8’op het Hoofdwerk wenselijk was. Het concert werd bijgewoond door 1100 mensen. De Mixtuur (1985)no 51/34: In 1905 kreeg de Protestante kerk in Antwerpen een orgel van de firma Walcker.
4. De Orgelvriend (1967)no 6/5 en (1976)no 3/25. G. A. C. de Graaf schrijft in de brochure "In Chordis et Organo": Kast afromosia frontpijpen roodkoper, spotted 75%; 5 koppels hand/voet bediening.
5. E-mail d.d. 18-05-2013 van Dick Würsten
6. E-mail d.d. 20-05-2013 van Dick Würsten
7. Tijdschrift De Veenmol 1994-II Het orgel van de Hoofdstraatkerk door J.L Havingha
8. Tijschrift: De Standaard van 22 augustus 1905 - aanwezig in de bibliotheek van de Theologische Universiteit te Kampen
9. Boek: Steensma en Van Swigghem Honderd vijftig jaar Gereformeerde Kerkbouw" van - o.a. blz.Blz 192-193
10. Boek: Achim Seip Die Orgelbauwerkstatt Dreymann in Mainz/Orgelbau-Fachverlag Rensch Lauffen a.N. / ISBN 3-921 848-21-0.
11. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Hoogeveen,_Hoofdstraat_95_-_Hoofdstraatkerk
12. Archief Reil
13. E-Mail d.d. 23 mei 2021 van Ronald IJmker, die me op deze foto attent maakte
14. Archief Jaap Brouwer
15. www: https://gereformeerdekerken.info/2017/08/26/de-hoofdstraatkerk-te-hoogeveen/ (24-06-2021)

Áfbeeldingen van het orgel in de Antwerpen situatie: (06)


Foto uit 1888 op een moment dat de kerk in rouw is vanwege het overlijden van een bevriend staatshoofd: Kaiser Wilhelm I van Duitsland


Reconstructiefoto door Dick Würsten op basis van bovenstaande foto en een foto van het front zoals het in Hoogeveen stond.


Orgelkasontwerp door Dreymann van een gelijksoortig instrument te Leeheim.