Veenhuizen, Rooms-Katholieke kerk


Foto April 1997 Jan Sonneveld Leidschendam  Reliwiki

In Veenhuizen stond voor de Reformatie een katholieke kapel. Tijdens de godsdienstoorlog, waarin Willem van Oranje de Nederlanden wilde bevrijden van het Spaansej uk van Philips II, veroverden de volgelingen van Oranje in 1595 de stad Groningen. In het Noorden werd fel gevochten. De kapelaan van Veenhuizen trok met de Spaanse troepen mee en de kapel van Veenhuizen werd door de staatstroepen vernietigd.

De stenen werden later gebruikt om er een woning voor de predikant van te bouwen. In 1598 werd de gehele kerk van Drenthe gedwongen over te gaan naar het protestantisme. Pastoors kregen de mogelijkheid om dominee te worden. Van de ene op de andere dag werd het volk gedwongen een andere godsdienst aan te nemen. Geen wonder dat dit op veel tegenstand stuitte. Nog jarenlang bleef men stiekem de katholieke godsdienst belijden. In 1615 stonden er in Drenthe geen katholieke kerken meer geregistreerd. De tolerantie ten opzichte van de katholieken was ver te zoeken.

In 1822 komt de Maatschappij van Liefdadigheid, opgericht door Johannes van den Bosch in 1818, naar Veenhuizen. Door het stichten van collectieve werkgemeenschappen op het platteland, eerst in Frederiksoord, probeerde Van den Bosch verpaupering te voorkomen. In Veenhuizen werden drie 'gestichten' gebouwd, waarin veel katholieke verpleegden werden gehuisvest. Op initiatief van de Maatschappij van Weldadigheid werd op 4 april 1825 de katholieke kerk, twee eeuwen na de verwoesting van de vroegere kapel, ingewijd. Een paar maanden later, op 26 juni 1826, de Hervormde Koepelkerk. Als patroonheilige van de kerk werd de heilige Hiëronymus Aemilianus gekozen, de vader der wezen. Zeer toepasselijk voor de kerk, omdat één van de drie gestichten ruim duizend weeskinderen herbergde. Voor de verpleegden was de zondagse kerkgang verplicht. In 1859 verdween de Maatschappij van Weldadigheid. Het rijk nam alle schulden van de maatschappij over. Er volgde niet alleen een moeilijke tijd voor het gesticht, maar voor de pastoors was Veenhuizen in die tijd ook een moeilijke post.

In 1875 kwam Veenhuizen onder verantwoording van de minister van justitie. Er werden een aantal veranderingen doorgevoerd. De vrouwen en weeskinderen vonden in Veenhuizen geen plaats meer. De kerk met 273 zitplaatsen werd te klein, zeker toen er ook een groot aantal verpleegden uit Ommerschans naar Veenhuizen kwamen. Na veel discussies kwam er een nieuwe kerk. Architect van de kerk is de hoofdingenieur van het gevangeniswezen, W.C. Metzelaar. In 1893 werd de katholieke kerk van Veenhuizen ingewijd. In 1908 is de nieuwe pastorie gebouwd. In 1914, 1926, 1964 en 1998 werd de kerk gerestaureerd.

De kerk is eenbeukig en wordt een zaalkerk genoemd. Het gebouw is in neo-gothische stijl opgetrokken. Soli Deo Gloria (God zij de glorie) staat er boven de ingang. Het is een ruime kerk, zonder pilaren. Door de spitsboogvensters valt het licht naar binnen. Bij binnenkomst staan rechts in de vitrine tegen de muur een aantal liturgische voorwerpen uitgestald zoals zilververgulde monstransen, kelken uit 1800, 1875, 1890, een Ciborie, tabernakel, kelk- en dooplepeltjes. Aan de zijmuren hangen de veertien schilderrijen, waarop de Kruisweg van Christus is uitgebeeld. In het verhoogde liturgiegedeelte ligt een oud misboek. De muurschildering in het koor is gemaakt door een ex-gevangene, A.C.E. Ganzert, en stelt de Hemelvaart van Christus voor. Aan de linkerkant staan drie apostelen. In de derde figuur met herderstaf is een zelfportret van de schilder te zien.

In het koor staat een in neo-gothische stijl gebouwd Engels orgel uit 1843. Met dient om bet Roder jongenskoor, dat hier veel repeteert, te begeleiden. Het pijporgel met gouden waaier en roze marmer is een bioscooporgel uit Tilburg. De doopvont met koperen deksel en het altaar zijn van grijsgroene bardsteen. Met beeld van de Heilige Hyronymus staat onder het schilderij van de Zwarte Madonna. De zoldering van de kerk ziet er met zijn siersnijwerk prachtig uit.

Het aantal kerkbezoekers is teruggelopen en er was sprake van een nieuw kleiner kerkgebouw. Maar de kerk heeft de status van beschermd monument gekregen. In 1996 is de kerk van Justitie overgenomen door de Stichting Drents Overijsselse kerken. De katholieke kerk is en blijft nauw verbonden met Veenhuizen, waar op zondagmorgen gedetineerden samen met de katholieke bevolking van Veenhuizen naar de kerk gaan.

Bronnen: Dr. Regn. Steensma Lang de oude Drentse kerken (1977) ISBN 90 246 4213 2 (Bosch & Keuning - Baarn)
Drentse Courant 2000/2001 Serie kerken in Drenthe