"novo organo".

• Uitbreiding met een 'Positif' (tweede manuaal als dwarswerk boven de klaviatuur) met 4 registers. De hiervoor gebruikte windlade dateert hoogstwaarschijnlijk uit de 18e eeuw;
• Wijziging van het front door de inspringende tussenvelden te verwisselen en zodoende de middentoren uitspringend te maken, alsmede verdieping van de orgelkas. Dit om ruimte te creëren voor het nieuwe positief.
• Opnieuw schilderen van de kas: olijfgroen, lijst- en lofwerk in een kleur op basis van Pruisisch blauw, opgehoogd met bladgoud.
• Herplaatsing oude binnenwerk, de hoofdmanuaal-windlade iets lager dan oorspronkelijk.
• Vervanging van de 2 spaanbalgen door een grote magazijnbalg en grotendeels vernieuwing van de windkanalen.
• Uitbreiding van de mechaniek (o.a. nieuwe registerhevels in eiken) en vervaardiging van een tweede klavier (balanstoets) en registratuur in stijl van het oude werk; nieuwe manuaal-(trek)koppel.
• Wijziging van de Trompet 8vt (in de discant metalen stevels).
• Verhoging van de toonhoogte tot Parijse orkesttoon (al = 435 Hz).
• Herstel van de oude onderdelen en herintonatie, dit laatste nog in klassieke stijl met weinig kemsteken.

• Inkorting van de orgelkas, waarschijnlijk vanwege plaatsing boven de kan-sel. Hierbij verdwenen zowel de drie beelden als de gesneden vleugelstukken.
• Orgelkas opnieuw geschilderd in imitatie eiken.
• Vervanging van de registerknoppen en -opschriften.
• Verplaatsing van de Viola di Gamba 8vt (HW) naar het positief i.p.v. de Salicionaal; op de lege plaats (HW) werd een Bourdon l6vt discant gezet.
• Wijziging van de pijpmensuren door opschuiving, inkorten en aanbrengen van expressions en baarden; nieuw groot octaaf Holpijp 8vt HW in vuren.
• Herintonatie met gebruik van verhoging van de winddruk en veel schuin aangebrachte kemsteken.

• Uitbreiding met een bescheiden vrij pedaal (Subbas 16 vt), aangebracht in de orgelkas (zijkant) met pneumatische kegellade.
• Vervanging toetsbeleg in celluloid.
• Toevoeging groot octaaf Viola di Gamba 8 vt met zinken pijpen, pneumatisch afgevoerd.
• Verwijdering van de Siflet 2 vt (Positief); op de verkregen plaats een Vox Celeste 8vt gemonteerd; grootste pijpen afgevoerd.
• Frontpijpen met aluminiumverf bestreken.
• Opnieuw herintonatie: verdere verhoging van de winddruk; hier en daar aanbrengen van grove kernsteken.

• Nieuw groot orgelbalkon tegen de torenmuur met pilaren door de fa. W. Jansen te Sleen.
• Revisie van de windladen
• Vervanging van pedaalklavier en pedaalwelbord
• Nieuwe pedaalkoppel, nu als voettrede.
• Herstel van oude onderdelen
• Plaatsing van een Subbas 16 vt achter de orgelkas op een pneumatische lade.
• Totaalkosten f 2499,- (orgelmaker) en f 261,54 (aannemers).

Foto links vanuit http://www.kerkeninbeeld.nl                               Foto rechts: (21)


Provinciale Drentsche en Asser courant 13-04-1949

Vanaf 1949 onderhoud door A. Hoogenboezem.


Het orgel tijdens de restauratie van de kerk. Nog met het brede balkon en de trap in de kerk. Dagblad van het Noorden-1961-08-12

1950: Brief d.d. 30 januari van Hoogenboezem dat een generale stemming van het orgel in de winterperiode niet verantwoord is. Het risico is te groot dat men dan in het voorjaar nog een keer moet stemmen. Mocht men de stemming toch willen doorzetten dan is hij beried dat in de week van 6-11 februari te doen.
Op 23 november vraagt Hoogenboezem aan de kerk van Sleen om een tevredenheidsbetuiging. Van de Grote kerk in Emmen en van de pijpenmakerij Stinkens in Zeist. In Emmen werkte dus toen blijkbaar aan de restauratie van dat orgel door Flentrop in 1949.
Op 29 december Hoogenboezem eindejaarswensen (11)

ca. 1959: Er wordt een stuk geschreven over de huidige staat van de kerk met het oog op een toekomstige restauratie. Hierin wordt ook genoemd wanneer het orgelbalkon gebouwd is en het harmonium is aangeschaft. (1905) (13)

1961-1963:
Restauratie van de kerk. Nieuw, aanzienlijk kleiner orgelbalkon, nu vrijhangend met fundatie in de torenmuur (architectenkantoor Boelens/Assen en aannemer Scholten/Zweeloo).
Slechte afdekking van het orgel. Veel schade aan het orgel door inwerking van vuil en vocht. Een aantal frontpijpen zijn tijdens kerkrestauratie ernstig beschadigd.
Betonvloer direct onder de estrikken-vloer: de akoestiek aangetast. Heteluchtverwarming aangebracht.

Klik op de afbeelding voor een vergroting
Tekening van de kerk voor het aanbrengen van de hete lucht verwarming. Hiein is ook het orgelbalkon ingetekend (14)

1963: In een brief van 15 januari informeert Hoogenboezem wat er met het orgel is gebeurd tijdens de restauratie. In 1961 was het laatste contact toen werd gemeld dat de stembeurt van het orgel niet door ging vanwege de kerkrestauratie. Hij ontving van restauratiearchitect Boelens een aantal tekeningen van een orgelbalkon. Boelens vroeg aan hem welke voorzieningen er voor het orgel getroffen moesten worden. Hij wil graag een toelichting omtrent de huidige toestand. Is het orgel afgedekt of tijdelijk verwijderd?
Op 23 januari antwoord vanuit Sleen. De aannemer heeft het orgel met karton luchtdicht afgedekt. Het is tijdens de restauratie in de kerk gebleven. Aan Hoogenboezem wordt gevraagd naar Sleen te komen om een indruk te krijgen van de uit te voeren werkzaamheden.
Op 4 februari antwoord Hoogenboezem dat hij naar Sleen zal komen. Indien mogelijk dient de aannemer aanwezig te zijn voor overleg.
25 maart een brief van de kerkvoogdij aan Hoogenboezemm om een datum af te spreken met de aannemer. (11)
Op 13 juni vraagt de kerkvoogdij aan de gemeente Sleen toestemming om in de toren een opgang naar het orgel te mogen maken.
18 juli een brief van monumentenzorg Drenthe omtrent het orgelbalkon en de toegang naar het orgel. (13)
Op 23 oktober wordt aan Hoogenboezem gemeld dat de restauratie van de kerk zo ver gevorderd is, dat de werkzaamheden aan het orgel op 15 november kunnen starten. De verwarming van de kerk is af, zodat de kerk verwarmd kan worden.
In een brief van 30 oktober meldt Hoogenboezem dat hij tijdens de demontage van het orgel heeft geconstateerd dat het orgel erg te leiden heeft gehad van de restauratie van de kerk. Vooral de vochtigheid heeft schade veroorzaakt. De mechaniek  liep stroef of zat geheel vast. Het orgelleer is verhard en niet meer te gebruiken.De windladen zullen moeten worden gereviseerd in de werkplaats. De windlade van de subbas 16' is verwormd en moet worden vervangen. De balg is in zeer slechte staat en kan niet worden herplaatst vanwege het kleinere orgelbalkon. Er komt een nieuwe windmachine in een gedempte, verend opgestelde kast. Een aantal frontpijen zijn tijdens de restauratie zwaar beschadigd.. De pijpen hebben ook een laag tingehalte en zijn zeer dun en dus zwak. Hij stelt voor de frontpijpen te vervangen door nieuw pijpwerk. De gevraagde bouwteking van het orgelbalkon is nooit ontvangen. Deze was nodig voor de windlade en de opstelling van de Subbas 16'. na het besluit van de kerkvoogdij om de frontpijpen al of niet te vervangen kan Hoogenboezem een offerte maken. (11)
Op 4 november een brief naar Hoogenboezem voor een offerte voor het vernieuwen van de frontpijpen van het orgel. (13)

1964: Hoogenboezem stuurt een offerte gedateerd op 24 januari 1964. Hij voert voor Hfl 11.500,- de volgende werkzaamheden uit:

•  Het grondig reviseren der beide windladen aan werkplaats van orgelmaker.
• Nieuwe windlade van Sipo Mahoniehout voor het Pedaalregister Subbas 16 voet.
• Nieuwe magazijnbalg van Sipo Mahoniehout.
• Nieuwe geluiddempende, verend opgestelde windmachinekast.
• Nieuw aan te brengen windvoorziening. (wind kanalisatie).
• Nieuwe tinnen orgelpijpen in het orgelfront. ( Register, Prestant 8 voet ).
• Wederopbouw en montage van het orgel ter plaatse in z'n nieuwe opstelling en het speelklaar opleveren van het kerkorgel. (11)

In januari 1964 wordt een samenvatting gemaakt van de restauratiewerkzaamheden tot nu toe. Men verbeterd de akoestiek door de tegels neer te leggen in zachte cement en een zachte pleisterlaag aan te brengen. Het orgelbalkon wordt toegankelijk vanuit de toren en wordt kleiner gemaakt. De trap vanuit de kerk vervalt en het balkon wordt vrij dragen, zodat de steunzuilen in de kerk kunnen vervallen. (13)
Op 3 februari meldt de kerkvoogdij dat de offerte is geaccepteerd.
Op 5 februari dankt Hoogenboezem voor het verlenen van opdracht. (11)
13 oktober een brief naar Monumentenzorg dat de akoestiek in de kerk nu zo ruim is dat door de nagalm de predikant niet meer is te volgen. Welke matregelen zijn er mogelijk om dit te verbeteren?
Op 24 november komt het antwoord van Monumentenzorg. Er komt iemand langs om het probleem te bespreken.(13)
Op 2 november schrijft de afdeling monumenten van het Provinciaal Museum van Drenthe dat het mogelijk is een aantal ornamenten van het orgel uit 1925 te Dwingelo, waar een ander gebruikt orgel is geplaatst, te gebruiken is Sleen. Het betreft 2 gipsen potten en een harpversiering. Ook wordt gevraagd of 2 houten vleugelornamenten, die nu in de schuur van dhr. P. Boelens ook overgenomen kunnen worden.
Al op 3 november een brief vanuit Sleen Dwingeloo, waarin gevraagd wordt of het mogelijk is de ornamenten aan Sleen af te staan.
13 november komt het antwoord van Dwingeloo. Men wil de ornamenten wel aan Sleen afstaan, maar weet nog niet of de orgelmaker Sloof , die het orgel in Dwingeloo gekocht heeft daarmee akkoord gaat. (11)

1965:
Restauratie door A. Hoogenboezem.
Op 2 januari een brief van Hoogenboezem aan het Architetctenbureau Boelens op een vraag van hen van 18 december 1964 dat er nog geen datum bekend is wanneer ze kunnen beginnen met de opbouw van het orgel. Dat hoeft geen bezwaar te zijn voor het opleveren van de kerk.
Op 6 januari stuurt Boelens de brief van Hoogenboezem door naar de kerkvoogdij van Sleen. Boelens neemt aan dat Sleen contact zal opnemen met Hogenboezem.
Op 7 januari vraagt de kerkvoogdij aan Hoogenboezen, wanneer nu het orgel wordt geplaatst. Ze hebben de indruk aan het lijntje te worden gehouden.
Het verontwaardigde antwoord (blad 01 en 02)van Hoogenboezem kwam al op 11 januari. Hij vindt het vreemd dat men klaagt over de oplevering van het orgel terwijl de restauratie van de kerk ook veel langer heeft geduurd dan gepland. Hij wist er ook op dat men et orgel in Sleen tijdens de restauratie in de kerk heeft laten staan in weer en wind, waardoor het orgel er zeer op achteruit is gegaan. De akoestiek van de kerk zal door het plaatsen van het orgel niet verbeteren. Hoogenboezem verwacht dat de nieuwe frontpijpen in mei of juni 1965 zullen worden geleverd. Hij heeft er persoonlijk achteraan gezeten. De frontpijpen worden Hfl 700,-  duurder vanwege gestegen prijzen.
Het antwoord van Sleen komt op 7 februari. Men is het niet eens met de verwijten van Hoogenboezem en vindt dat hij eerder de vertraging had moeten melden. Hij mag blij zijn dat hij de opdracht heeft gekregen. Men was geen restauratie van plan geweest.
Op 13 februari vraagt Hoogenboezem aan Sleen of ze akkoord gaan met de verhoging van de prijs van de frontpijpen. Stinkens kan dan verder met het maken van de orgelpijpen.
22 februari gaat Sleen akkoord met de prijsverhoging van de frontpijpen.
Hoogenboezem meldt op 19 mei dat de orgelonderdelen op 22 mei naar Sleen komen. Hopelijk zitten de orgelpijpen daar dan ook bij. Men begint op 31 mei met de opbouw in de kerk.
Op 12 oktober schrijft Hoogenboezem aan kerkvoogd Schans dat hij alle werkzaamheden heeft afgesloten. Hij heeft de sleutels in de brievenbus achtergelaten omdat Schans niet thuis was. Hij hoopt hem weer te ontmoeten bij de ingebruikname van het orgel. Aan organist Luken heeft hij voorhesteld om bij de ingebruikname psalm 150 eerst te begeleiden op het harmonium en daarna op het pijporgel om het verschil te laten horen. Hij laat expliciet weten graag te worden uitgenodigd bij de ingebruikname. (11)





Orgel tijdelijk verwijderd






Foto's uit http://www.kerkeninbeeld.nl

• Vanwege het kleinere orgelbalkon was plaatsing van de oude balg onmogelijk: een nieuwe kleine regulateur-magazijnbalg geplaatst van Sipomahonie.
• Vleugelstukken, 2 vazen en een harp aangebracht, afkomstig van het voormalig orgel in de N.H. Kerk te Dwingelo. De vazen en de harp zijn van de fa. Van Oeckelen omstreeks 1 900.
• Enkele verwormde kasdelen vervangen door triplex.
• Orgelkas: de oude verflagen verwijderd en opnieuw geschilderd, nu geheel (hoogglas-)wit, het snijwerk mat-wit met stofbrons.
• Nieuwe motordempkist en regulateur.
• Nieuw aangelegde windkanalisatie met gebruik van oude kanaaldelen; lade-ingang HW door een voorslag, voorheen aan de zijkant-noordzijde (=lade-ingang 1846).
• Revisie van de windladen in de werkplaats te Schiedam zonder beschermingsmiddelen tegen de heteluchtverwarming.
• Vervanging van de verwormde pedaalwindlade, nu in Sipo-mahonie en met elektropneumatische traktuur.
• Plaatsing van een pneumatische tremulant met registerknop.
• Voor de Prestant 8vt nieuwe tinnen frontpijpen (fa. Stinkens, Zeist) vanwege de beschadigde frontpijpen (vgl. Hoogenboezem nogal dunwandig), de omvangafmetingen globaal naar de oude mensuur; de overige maten afwijkend van de oude; vergulde spitslabia. De grootste pijpen in de torens en tussenvelden schuin gekropt vanwege hoogtegebrek.
• Totaalkosten f12.200,-. (11)

Foto losse ornamenten, afkomstig van de Hervormde kerk te Dwingeloo vanuit http://www.kerkeninbeeld.nl

• De kas en balustrade beschilderd met blauwe streepaccenten;
• Opnieuw revisie van de windladen: verende sleepconstructie met plastic teleskopen aangebracht (dammen opgehoogd); pulpeten vervangen door plastic strips; ventielleer vervangen door vilt met leer. Cancellen aangeboord.
• Uitbreiding van het pedaal met 5 tonen (c + 1 -f1), vervanging van het oude pedaalklavier; - Vernieuwing van alle draadwerk in fosforbrons.
• Vervanging porseleinen registerplaatjes door dito van kunststof met moderne ingeslagen letters.
• O.a. aluminium voorslagklemmen en vervanging van de loden conducten door slangen van westaflex.
• De pedaaltractuur nu geheel elektrisch.
• De oude Trompet 8 vt vervangen door Mixtuur 3-4 sterk (hoofdmanuaal); het oude rooster verboord en een mahonie opdik opgelijmd.
• Octaaf 1 vt (HW) verschoven tot Terts 1 3/5; aantal nieuwe pijpen van onbekende makelij tussengevoegd.
• De Viola di Gamba 8 vt incl. het groot octaaf van zink teruggeplaatst naar het hoofdmanuaal; de Bourdon 16 vt disc. daarvoor verwijderd (enige pijpen bewaard); de Vox Celeste 8 vt van het positief vervangen door een Octaaf 2 vt (pijpwerk ca. 1900).
• Op de vrijgekomen plaats op positief een Cymbel 3 sterk geplaatst.
• Herintonatie

Foto vanuit http://www.kerkeninbeeld.nl

1. Demontage van pijpwerk, windladen en een deel van de mechanieken en transport naar de werkplaats in Groningen.
2. Restauratie van de windladen. De laden demonteren en schoonmaken. Boven- en onderzijde van het cancel en raam affraisen, vlakken en van 10 mm. hechthoutplaten voorzien. Tussen slepen en pijpstokken verende schijven aanbrengen. In de windkast nieuwe loden pulpeten aanbrengen. Belering ventielen controleren, en waar nodig vernieuwen. Koperwerk in de windkast op duurzaamheid controleren en eventueel vernieuwen.
3. Mechanieken Gebreken in  de speel- en registermechaniek worden op de bestaande wijze hersteld.
4. Na hermontage van de laden worden de mechanieken goed afgeregeld. De Tremulant en Regelaar worden in prima functie gebracht
5. De intonatie van het pijpwerk zal op de gerestaureerde laden worden geëgaliseerd; stemming en toonshoogte worden niet gewijzigd. De kosten van de werkzaamheden 1 tm 5: Hfl 31.500
6. De toestand van de manuaalmechanieken is zo versleten, dat misschien gedeeltelijke vernieuwing nodig is. Dit is echter pas bij demontage van het orgel vast te stellen. Stelpost Hfl 2.500,—
7. Het verdient aanbeveling om onderstaande verbeteringen gelijktijdig uit te voeren.
   1. Cimbel 3 sterk bovenmanuaal vervangen door een Nasard 1 1/3'. en de Mixtuur 2-4 sterk hoofdwerk vervangen door een nieuwe Mixtuur. Kosten totaal f 6700,-- exclusief B.T.W..
   2. Verbetering en uitbreiding van het pedaal. De bestaande lade met elektrische traktuur uitnemen. Nieuwe sleeplade voor 2 stemmen maken met mechanische toetsen registertraktuur. De bestaande houten pijpen worden ingekort tot een 4 of 5 halve tonen wijdere mensuur en met nieuwe aangevuld tot 39 pijpen, zodat 2 pedaalstemmen: Bourdon 16' en Bourdon 8' beschikbaar zijn. De Bourdon 8' is dan een gedeeltelijke mechanische transmissie. De lade wordt hoger geplaatst dan de huidige, en van een (klank)-kast voorzien, welks voorzijde bestaat uit opengewerkte deuren met verticale, schuingeplaatste regels. De prijs van dit pedaalwerk bedraagt f 21.000,-- excl. B.T.W.
   3. Het plaatsen en aansluiten van een moderne, geruisarme « orgelwindmachine tenslotte kost f 1800,-- excl. B.T.W. (11)

Op 2 maart volgt er een brief (Blz. 01, 02, 03, 04, 05, 06) vanuit de Orgelcommissie van de Hervormde kerk, waarin wordt uitgelegd wat de werkwijze van de commissie is na een verzoek van de kerkvoogdij van Sleen. (11)
Op 7 maart een antwoord door de provinciale kerkvoogdijcommissie op een subsidieaanvraag dat een mogelijke toezegging pas gedaan kan worden als definitieve bedragen bekend zijn.
Op 6 april een brief van het Provinciale college dat een subsidie zal worden toegekend voor vernieuwing dak en restauratie van het orgel. (13)
Brief juni 1997 als antwoord op een briefje van de kerkvoogdij van Sleen d.d. 5 oktober 1976 van de Rijksdienst voor Monumentenzorg dat het orgel, ondanks de onoordeelkundige restauratie uit 1968 voor een aanmoedigingssubsidie in aanmerking komt mits met men een advies aanvraagt bij de Orgelcommissie van de Hervomde kerk.
Op 19 september schrijft de kerkvoogdij op aanraden van organist Rabenort, die een paar weken in het huis van ds. van der Weerd woont en constateerde dat het orgel in slechte staat is. een brief naar de Stichting tot behoud van het Nederlands orgel. Er wortdt gevraad om advies en een mogelijke subsidie (11)

1978: Op 24 januari 1978 schrijft Orgelcommissie van de Hervormde kerk dat de Rijksorgeladviseur O.B. Wiersma de kerk heeft bezocht om het orgel te onderzoeken. Voorgesteld wordt Aart van Beek als adviseur. Hij zal ook de Hervormde Evangelisatie voor zijn rekening nemen.
 de Brief d.d. 27 januari 1978 van de Orgelcommissie van de Hervormde kerk dat Aart van Beek zal optreden als orgeladviseur. Hij zal binnenkort contact opnemen.
Op 1 april antwoordt de voorzitter van Sticht behoud Nederlands orgel dat hij Sleen wil komen kijken. Hij zal de subsidieaanvraag in het bestuur behandelen.
Ook op 1 april schijft Aart van Beek van Monumentenzorg nog even te wachten met het opvragen van offertes. Men wil nog meer uitzoeken omtrent de historie van het instruemtn. Ook heeft mense Ruiter op dat moment geen ervaren intonateur in dienst.
Op 1 juli schijft Aart van Beek dat het orgel zeer waarschijnlijk is gebouwd door de orgelmaker Vollebregt in 1846 voor de de kerk van het klooster der kruisheren te St. Agatha hij Cuyk aan de Maas. Ook hangt in het Noord-Brabants nuseum te 's Hertogenbosch een schilderij waar heet orgel in die kerk staat afgebeeld. Hij gaat nog verder onderzoek doen en zal een deskundige uit Brabant meenemen naar Sleen. Hij verzoekt nog geen ruchtbaarheid te geven aan deze ontwikkelingen.
Brief van Aart van Beek van de Rijksdienst voor Monumentenzorg. Hij zal op 15 september langs komen met de Rijksorgeladviseur O.B. Wiersma om het orgel te bekijken en om een eindconclusie voor het restauratieplan te kunnen maken. Hij vraagt of het mogelijk is de correspondentie met Hoogeboezem uit 1949 dan ter beschikking te hebben. Hij zegt ook dat het zeker is dat het een orgel van Vollebregt betreft vanwege de overeenkomsten met het Vollebregt-orgel in Breugel.
Op 16 september schrijft Aart van Beek. Hij heeft samen met de rijksorgeladviseur O.B. Wiersma het orgel bezocht. Omdat de herkomst en de maker van het orgel nu bekend zijn kan een subsidieverzoek bij monumentenzorg worden ingediend. Aangeraden wordt met de fa. Verschueren in zee te gaan, omdat Mense Ruiter nog steeds geen, dooor Monumentzorg erkende, intonateur in dienst heeft. Hij stelt voor een orgelcommissie in te stellen van 7 leden met daarin vertegenwoordig de Kerkvoogdij en een organist.
Brief d.d. 7 november van de provincie Drenthe dat 10% van het restauratiebedrag van Hfl 53.665,24 zal worden uitgekeerd.
Op 10 november schrijft Mense Ruiter, als antwoord op een telefoongesprek, dat de restauratie een half jaar wordt uitgesteld.
Op 29 decmber schrijft de Generale Financiële Raad van de Hervomde kerk aan Sleen als antwoord op een verzoek van Sleen. Zij willen het gat tussen de kosten van de  restauratie en de subsidie dekken tot een maximum van Hfl 4.000,-, mits de kerk van Sleen een actie houdt voor het verkrijgen van gelden. Zij verdubbelen dan het bedrag tot een maximum van HFL 4.000,- Dit bedrag wordt pas uitgekeerd als het orgel weer in gebruik is genomen. (11)

1979: 5 juni schrijft Aart van Beek aan de kerk van Sleen dat hij zijn restauratieplan heeft ingestuurd. De Rijksorgeladviseur en orgelmaker Mense Ruiter hebben ook een exemplaar gekregen.
Voor onderstaande punten heeft hij de Fa. Ruiter nog om prijsopgaaf gevraagd, omdat deze niet in de offerte waren opgenomen.
-Een nieuwe kist om de ventilator
-Het terugplaatsen van de opgeschoven registers|
-De eventuele tiende stem op het hoofdwerk
-Het plaatsen van de Subbas op een mechanische lade»
Het eerst genoemde is zeker noodzakelijk, de andere punten moeten nader worden onderzocht en besproken.
Op 19 juni schrijft de kerkvoogdij aan de gemeente Sleen dat men graag voor subsidie in aanmerking wil komen nu de herkosmt van het instrument en de monumentale is vast komen te staan. Op dezelfde datum gaat er een soortgelijke brief naar de Generale Finciële Raad van de Hervormde kerk.
Op 2 juli stuurt Mense Ruiter weer een restauratieplan (inmiddels het derde)  (blz 01, 02,03,04). Dit plan is ontstaan in overleg tussen de orgeladviseur, orgelmaker en de orgelcommissie. Niet alle gewenste werkzaamheden kunnen echter worden uitgevoerd.
Samenvatting: De restauratie beoogt herstel en rekonstruktie in de oorspronkelijke toestand, waarbij een aantal werkzaamheden voorlopig niet zullen worden uitgevoerd. (11)

1. Fotograferen, opmeten en in tekening brengen van de inwendige aanleg, vastleggen van huidige toonshoogte, stemming en winddruk.
2. Uitnemen van pijpwerk, laden en mechanieken, transport naar de werkplaats te Zuidwolde.
3. Restauratie hoofdwerk- en bovenwerkwindlade. In een volgende fase dient nog het volgende te worden gedaan:
   -Pijpstokschroeven naar Vollebregt voorbeelden.
   -Vervangen van de ventielveren van fosforbrons
   -Loden conducten van lade naar front. Nu voorlopig van westaflex maken.
   -Vernieuwen van de frontprestant.
4. Windvoorziening
   Balg en kanalen blijven in hun huidige vorm gehandhaafd. Open naden uitlijmen en zo mogelijk aan de binnenzijde met leerstroken dichten. De windmachine wordt in een nieuwe dubbelwandige grenen dempkist geplaatst.
5.  Registermechaniek
   De mechanieken naar hoofdwerk- en bovenwerksIepen worden in de bestaande vorm hersteld. Ijzeren delen ontroesten en meniën.
   Messing delen op duurzaamheid controleren en event. door nieuwe van gelijke maat vervangen.
   De pedaalkoppel met registermechaniek vervalt, evenals de met een registertrekker bediende pneumatiek van de tremulant en de voettrede voor de elektrisch bediende Subbas 16.
   De registerknoppen en -plaatjes worden voorlopig niet naar Vollebregt-voorbeelden gereconstrueerd.
6. Speelmechanieken
   Welraam onder de hoofdwerklade uit elkaar nemen en opnieuw verlijmen. Te grote speling in de welaslagers door uitproppen en opnieuw boren en branden der gaten verminderen.
   Metalen welarmen op duurzaamheid kontroleren en event. door nieuwe van gelijke maat en materiaal vervangen..Hiervoor een stelpost opnemen. Alle abstract en draden vernieuwen. Welaslagering, welarmen en abstractdraden van bovenwerk op dezelfde wijze verbeteren.
   De latere uitbreiding pedaalkoppelwelbord verwijderen. Manuaal-klavieren uit elkaar nemen en schoonmaken. Voering volgens Vollebregt voorbeelden vernieuwen. Celluloid toetsbeleg verwijderen en vervangen door been. Het aanwezige pedaalklavier met orgelbank voorlopig handhaven. Elektrische pedaaltraktuur verwijderen; pedaal wordt aangehangen aan hoofdwerk.
7. De orgelkas wordt voorlopig niet gerestaureerd. De binnenzijde wordt met een houtwormbestrijdingsmiddel behandeld.
8.  De dispositie van het hoofdwerk wordt teruggebracht in de door Vollebregt gemaakte opzet. De dispositie van het 2e manuaal zal hierbij zo goed mogelijk aansluiten. Dit werk zal in fasen worden uitgevoerd.
   De eerste fase bestaat uit:
   

   Hoofdwerk
   1 Prestant 8	ongewijzigd
   2 Viola Gamba 8	zinken pijpwerk C—B vervalt, wordt gekombineerd met Holpijp. Opgesoldeerde stulfken met expressions van overig pijpwerk handhaven
   3 Holpijp 8	ongewijzigd, grove beschadigingen herstellen
   4 Octaaf 4	ongewijzigd
   5 Quint 3	idem
   6 Fluit 4	idem
   7 Nachthoorn 2	idem
   6 Flageolet 1	C-b0 ongewijzigdf c1-f3 nieuwe bijmaken in passende factuur
   9 Basson Hautbois 8	gereserveerd
   Bovenwerk
   10 Holpijp 8	houten pijpen C-B zonodig opnieuw verlijmen, metalen pijpen als bij hoofdwerk
   11 Fluit 4	idem
   12 Gemshoorn 2	gereserveerd
   13 Cornet 3st	idem

9. Na hermontage van het orgel de intonatie in overleg met de adviseur egaliseren, eventueel korrigeren. Stemming en toonshoogte ongewijzigd.

De kosten van deze werkzaamheden bedragen Hfl 52.529,-
Stelpost welarmen: Hfl 200,- (11)

In volgende fasen kunnen onderstaande werkzaamheden worden uitgevoerd , welke uiteindelijk de gehele restauratie moeten voltooien.

1.  Speelmechanieken
   Een nieuw pedaalklavier maken» omvang C»c1 naar Vollebregt voorheelden uit dezelfde bouwtijd.
   Een nieuwe orgelbank maken; idem. Pedaalkoppelwelbord herstellen op de door Vollebregt gemaakte wijze. Nieuwe registerknoppen en -schildjes maken naar Vollebregt voorbeelden uit dezelfde bouwtijd. Voor het eventueel bijmaken van metalen welarmen een stelpost opnemen.
2. Windladen
   Nieuwe ventielveren maken van messing.
3.  Orgelkas
   De luiken van zij- en achterwand worden uit elkaar genomen; de triplex panelen worden vervangen door nieuwe van grenenhout.
   De luiken worden opnieuw verlijmd en goed sluitend in de kas gemaakt. Eventueel hang en sluitwerk naar Vollebregt voorbeelden.
   Ontbrekende delen van het dak van de kas worden bijgemaakt.
   Schilder- en verguldwerk van de kas valt buiten deze offerte.
4.  Pijpwerk
   A. Bovenwerk
   

   Gemshoorn 2	geheel nieuw, naar voorbeelden uit de zelfde bouwtijd
   Cornet 3st	als Gemshoorn gemaakt vanaf c1 of cis1 2 2/3-2-1 3/5

   B. Hoofdwerk

   Holpijp 8	metalen pijpen f0-f3 terugplaatsen volgens de oorspronkelijke inscriptie vanaf c0. ontbrekende pijpen bijmaken in passende factuur, alle corpsen verlengen. C-B in passende mensuur maken, kopie van een bestaand register uit dezelfde bouwtijd,
   Basson-Hautbois 8	kopie van een bestaand register uit de zelfde bouwtijd.
   Prestant 8	nieuw maken volgens de oorspronkelijke frontindeling, tevens nieuwe loden conducten maken van lade naar front.

De kosten van deze werkzaamheden bedragen:

1+2+3	Hfl 12.487,-
4A+4B+4C	Hfl 20.227
4D	Hfl 13.500,-

Op 9 juli 1969 wordt het contract (Blz. 01 en 02) voor de restauaratie met orgelmakerij Mense Ruiter getekend.
Ook op 9 juli schrijft de gemeente Sleen dat subsidie pas verleend wordt als het ministerie van CRM ook subsidie verleent.
Brief Blad 01, 02 van 11 oktober 1979 van de provincie Drenthe als antwoord op een brief van de kerkvoogdij te Sleen van 19 juni 1979. In deze brief zegt de provincie 10% van de restauratie te financieren. Dit zal echter alleen gebeurn , indien het rijk ook gaat subsidiëren. Ook wordt gevraagd het schilderwerk op te nemen in de restauratie.
Op 7 november schrijft ds. de Weerd, op aanraden van dhr Rabenort, dat een aanvraag voor subsidie bij de Stichting tot behoud van Het Nederlandse orgel verstandig is.
Op 17 november stuurt de kerkvoogdij van Sleen een brief en een begeleidend schrijven naar de Stichting behoud Nederlands orgel voor subsidie. (11)
Op 27 november komt er een brief van de Stichting dat de aanvraag in behandeling is genomen.

1980: Brief van de kerkvoogdij aan de Provinciale Diaconale Commissie of het is toegestaan Hfl 10.000,- vanuit de diaconie naar de kerkvoogdij ter financiering van de orgelrestauartie. Men heeft reeds een renteloze lening van de Sticht Behoud nederlands orgel,. De kerkvoogdij kan dit jaar Hfl 15.000,- besteden en een actie in de gemeente heeft reeds  Hfl 30.102,- ogebracht. De restauratie is al in gang gezet, maar de ingediende subsidieaanvraag zijn eerst afgewezen.
Antwoord op deze brief kwam op 23 april. In principe zijn dit soort overhevelingen niet toegestaan, maar er kunnen uitzondringen worden gemaakt. Een beslissing kan pas worden genomen als het definitieve tekort bekend is. (11)

1981: Brief d.d. 27 maart 1981 van de Rijksdienst voor monumentenzorg als antwoord op een brief van de Kerkvoogdij van Sleen d.d. 18 september 1979. Eerst excuses voor de late beantwoording. Men kan op dit moment nog geen subsidie toekennen vanwege de beperkte middelen.
Brief d.d. 22 mei van de Rijksdienst voor Monumentenzorg (RDMZ)dat de ingediende rekening van de restauratie niet compleet zijn. Zonder deze bescheiden kan er geen subsidie worden verleend.
Brief Blz01 en 02 d.d. 22 oktober 1921 van RDMZ, waarin er een subsidie wordt toegezegd van 50% van de in 1980 gemaakte kosten. (11)

RESTAURATIE, 1981 en 1991/92

1e fase 1981: In juni 1979 werd een rapport uitgebracht door Aart van Beek, adviseur namens de Nederlands Hervormde Orgelcommissie, ten behoeve van een volledige restauratie. Daarop bracht Mense Ruiter Orgelmakers BV te Zuidwolde (Gr.) in juli 1979 een offerte uit. Het plan werd goedgekeurd en de aangevraagde subsidies werden verstrekt, waaronder 90% subsidie van Rijk, Provincie en Gemeente. De le fase werd door de bovengenoemde orgelmakers uitgevoerd in 1981, onder advies van Aart van Beek. (11)

De werkzaamheden omvatten:

• Algehele demontage, m.u.v. de kas.
• Houtwormbestrijding.
• Restauratie van de beide windladen; boven- en onderzijde van het cancellenraam van een hechthoutplaat voorzien. IJzer- en koperwerk in stijl vernieuwd. Nieuwe leerpulpeten en messing ventielveren.
• Lekkages windkanalen en balg gedicht.
• Restauratie registermechaniek in de bestaande situatie; verwijdering van de tremulant.
• Restauratie speelmechaniek; geen invoering, draadwerk 1968 gehandhaafd, nieuwe ledermoeren
• Uitbreiding pedaal verwijderd; pedaaltractuur weer mechanisch en aangehangen aan het hoofdwerk.
• Restauratie klavieren; nieuw beleg van ivoor.
• Voorlopige herstelling pijpwerk. Verwijdering groot octaaf Viola di Gamba 8 vt (zink)
• Enige (bijpassende) pijpen vervangen bij de Terts 1 3/5; de aanwezige Octaaf 2 vt (positief) voorlopig gehandhaafd en geherintoneerd. Mixtuur en Cimbel verwijderd.
• Voorlopige intonatie.
• De werkzaamheden werden verricht op basis van het vooronderzoek in het restauratierapport.
• Totaalkosten ca. f 80.000,-.

Van de Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel werd een renteloos voorschot verkregen van F 5.000,= (10)

Eindrapport d.d. 19 februari 1982 van de Hervormde Orgelcomissie van de 1e fase van de orgelrestauratie. De werkzaamheden door Mense Ruiter worden goedbevonden en men hoopt dat binnenkort de 2e fase zal kunnen starten met het herstel van pijpwerk en de originele dispositie.
Op 15 maart 1982 ontvangt de kerkvoogdij een brief van de gemeente Sleen als antwoord op een brief van de kerkvoogdij d.d. 29 december 1981 met een toezegging 30% subsidie. (11)


Krantenbericht uit onbekende krant over de werkzaamheden uit fase 1. Klik op de afbeelding voor een vergroting


Krantenbericht uit onbekende krant. Klik op de afbeelding voor een vergroting.

1983: Brief d.d. 1 maart 1983 van de kerkvoogdij aan Monumentenzorg, dat het dringend noodzakelijk is dat de tweede fase van de orgelrestauratie snel kan worden uitgevoerd.
Op 22 maart 1983 schrijft de gemeente Sleen aan Monumentenzorg waarin aangedrongen vanwege de monumentale waarde van het orgel de 2e fase uit te voeren (11)

1984: Brief (blz 01 en 02) van 10 januari 1984 van het ministerie van WVC met een afwijzing op het subsidieverzoek.
 Brief d.d. 23 januari 1984 van de Gemeente Sleen met daarin een afwijzing van de subsidie van de 2e fase door het Rijkl. Beroep tegen deze beslissing dient binnen 30 dagen plaats te vinden.
Brief d.d. 8 februari 1984 van de kerkvoogdij aan de Raad van State, met een protest tegen de afwijzing van de subsidie voor de tweede fase van de orgelrestauratie. (11)

• Herstel en reconstructie van het paneelwerk en het dak in grenen; reconstructie van de beelden n.a.v. een schilderij in het Brabants Museum te 's-Hertogenbosch. (Zie afbeelding hierboven)
• De oorspronkelijke kashoogte werd gereconstrueerd door verlenging van de frontstijlen en het lager inpassen in nieuwe balustrade.
• Handhaving van de kas- en frontwijzigingen door Van Nistelrooij.
• Kleuronderzoek; verwijdering van de vorige verflaag en het opnieuw aanbrengen van de oorspronkelijke kaskleuren en vergulding (24 karaats bladgoud).
• Hang- en sluitwerk vernieuwd, als ook de elektra (leidingen/verlichting) in bijpassende, bescheiden zichtbare aanleg.

• Reconstructie van de grenen spaanbalg in detaillering naar Vollebregt (Breughel). Plaatsing van de balg uit 1965 als regulateurbalg. Het geheel geplaatst in een omsluitende grenen balgkas met luiken. Nieuwe motor onder in de balgkas in quasi dempkist geplaatst. Motorkanaal bekleed met akoestisch dempmateriaal.
• Nieuwe opliggende tremulant in de balgkas, aangesloten op het hoofdkanaal.
• Nieuwe geheel eigen windkanalen naar model van Vollebregt m.g.v. oud kanaaldeel van 1846. De inlaatplaats werd gehandhaafd i.v.m. de oorspronkelijke eveneens korte hoofdkanaallengte en de beperkte ruimte voor de aanleg van een vrij pedaal.

• Fundering van de windladen verbeterd, alsmede de geleiding van de abstractuur.
• Draadwerk 1968 vervangen door nieuw draadwerk van messing.
• Veren en stokken opnieuw gesteld; mechaniek opnieuw geheel ingeregeld.
• Front- en binnenhangers gedeeltelijk vernieuwd als ook de bestifting.
• Pedaalwelbord vernieuwd in Vollebregtstijl; pedaalkoppel met registerknop i.p.v. voettrede.
• Reconstructie klaviatuur: mechaniekvloer verwijderd, waardoor herstel van hoogte/zithouding in Vollebregtmaat.
• Speling manuaaltoetsen hersteld.
• Nieuw vervaardigd in Vollebregtdetaillering (eiken): lessenaar met opklapbaar deksel, pedaalklavier, orgelbank, noten registerknoppen en -plaatjes (model combinatie (Breughel/Kaatsheuvel) rode ondergrond met kapitalen en buitenrand in bladgoud. Symmetrische rij nieuwe knoppen links van de klaviatuur voor de nevenregisters en het pedaal.
• Toevoeging van een mechanische vrij pedaal. De omsluitende kas boven op de balgkas met een eenvoudige profilering. Gesponselde lade met diatonische deling in Vollebregt-detaillering: loden conducten. Windkanaal vanuit hoofdkanaal; hierin een afsluiter met registermechaniek naar de klaviatuur. Plaatsing aanwezige gerestaureerde grenen Subbaspijpen (Dekker 1918); mensuur verengd, bij benadering naar Vollebregt, 1 nieuwe pijp. Eiken speelmechaniek onder de vloer, grenen abstracten. Eenvoudige verbinding met aangehangen pedaal middels winkelbalk achter het pedaalklavier.

• Oude pijpwerk: herstel van beschadigingen en toonhoogte van 1871, verwijdering van baarden bij het open pijpwerk; terugschuiving op oorspronkelijke plaats en integrale verlenging en dichten van expressions; herstel en reconstructie van steminrichtingen, aanvulling met enige nieuwe discantpijpen van teruggeschoven registôrs.
• Herstel dispositie van 1846 en 1871. Terwille van de gemeentezang en een lege plaats op het positief is een Cornet 3 sterk op het hoofdmanuaal toegevoegd op de plaats van de Viola di Gamba 8vt, welke naar het positief is verplaatst op de plaats van de Salicionaal, die in 1 905 verdwenen is. De Viola heeft van 1905-1968 eveneens op de positieflade gestaan.

• Praestant 8 vt, front- en binnenpijpwerk, mensuur naar het aanwezige mensuursysteem van Vollebregt na analoge studie van de systematiek bij andere Vollebregt-orgels;
• groot octaaf Holpijp 8 vt (HW) grenen naar Breughel;
• Siflet 2 vt (kopie BW-Teeffelen);
• Cornet 3 sterk discant vanaf cl, mensuur en factuur naar het aanwezige mensuursysteem van Vollebregt na analoge studie van de systematiek bij andere orgels van diens hand;
• Trompet 8 vt, idem.
• Reconstructie intonatie: Minitieus dichtdrukken van de kemsteken zonder manipulatie of gebruikmaking van andere materiaal dan de kernen zelf. Richten van labia, herstel van de oorspronkelijke kernspleten, voetopeningen en opsneden.
• Herintonatie op 26 graden Rijnlandse voet.

• Totaalkosten ca. f 220.000,-.

1. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Sleen,_Brink_7_-_Hervormde_kerk
2. de Mixtuur 78 oktober 1994 Kroniek
3. De Orgelvriend 1992/07-08 Restauratie van het Vollebregt-orgel te Noordsleen voltooid door Jan Mennen
4. Het Orgel 1968/12 Orgelbouwnieuws
5. Het Orgel 1992/11 Het orgel in de hervormde kerk te Sleen door Jan Jongepier
6. Boek: Tot roem van zijn makers. Een studie over J.J. Vollebregt en Zoon door Frans Jespers en Ad van Sleuwen
7. Boek: Het Historische orgel in Nederland 1840-1894 blz 292-194
8. Brochure: Kroniek van het Vollebregt-orgel in de Hervormde kerk te Sleen (1992) door Stef Tuinstra
9. E-Mail van Frits Kaan d.d. 20 augustus 2014
10. Mededelingen nr. 14 1e halfjaar 1981 van de Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel
11. Drents Archief: 0397 - Nederlands Hervormde Gemeente Sleen 4. Archief van de kerkvoogdij 4.2. Beheer van de bezittingen 39. Stukken betreffende onderhoud en orgel, 1947-1980
12. E-Mail d.d. 19 december 2018 door Wim Olthof Archivaris van de Harmoniumvereniging
13. Drents Archief: 0397 - Nederlands Hervormde Gemeente Sleen 4. Archief van de kerkvoogdij 4.2. Beheer van de bezittingen 40. Stukken betreffende de restauratie van de kerk, 1959-1978
14. Drents Archief: 0397 - Nederlands Hervormde Gemeente Sleen 4. Archief van de kerkvoogdij 4.2. Beheer van de bezittingen 41. Stukken betreffende bouw- en verbouwingswerkzaamheden aan kerkelijke gebouwen, 1961- 1964
15. Drents Archief: 0397 - Nederlands Hervormde Gemeente Sleen 4. Archief van de kerkvoogdij 4.1. Algemeen Registers van notulen van de vergaderingen van kerkvoogden en notabelen, 1821-1965; 2 delen 28. 1821-1947; hierin ook registers van ingekomen stukken, 1821-1893
16. Drents Archief: 0397 - Nederlands Hervormde Gemeente Sleen 4. Archief van de kerkvoogdij 4.1. Algemeen Registers van notulen van de vergaderingen van kerkvoogden en notabelen, 1821-1965; 2 delen 29. 1949-1965
17. Drents Archief: 0397 - Nederlands Hervormde Gemeente Sleen 1. Archief van de kerkenraad Registers van notulen van vergaderingen van de kerkenraad en het kiescollege, 1815-1948; 2 delen 2. 1890-1948
18. E-mail van Herman Hagels d.d. 31-12-2018. Herman Hagels was in 1968 net in dienst bij Eppinga en maakte alleen het slot van de restauratie mee.
19. Drents Archief: 0397 - Nederlands Hervormde Gemeente Sleen 4. Archief van de kerkvoogdij 4.3. Financiële administratie Kasboeken 46 1928-1948
20. Boek: Jaap Brouwer: Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur
21. Archief Streekeigen Sleen