Meppel, Gereformeerde kerk

1835: Op 12 juni wordt in Meppel een Christelijk afgescheiden gemeente (Kerk A) gesticht.

1845: Aan de  Stoeldraaijerstraat wordt een kerk gebouwd. Deze kerk wordt gebruikt tot de bouw van een nieuwe kerk in 1897 aan de Groenmarkt (14)

Foto: (14)


Provinciale Drentsche en Asser courant 04-09-1872


Provinciale Drentsche en Asser courant 16-10-1884


Provinciale Drentsche en Asser courant 15-11-1887
In de nieuwe kerk van de Doleantie wordt een harmonium gebruikt. Ook wordt geneoemd dat er nu 6 protestantse kerken in Meppel zijn.


Provinciale Drentsche en Asser courant 02-10-1888


Drents Archief. Foto's van de niet meer in gebruik zijnde kerk op 15 november 1960. Klik op de afbeelding voor een vergroting

Bovenstaand orgel werd in 1897 verkocht naar de Hervormde kerk van Nijeveen waar het nu nog aanwezig is. Voor een beschrijving zie aldaar.
Tekst vanuit http://gereformeerdekerken.info  "Over het zogenoemde ‘kabinetorgel’ weten we niet veel meer dan dat het geen pedaal had en dat het vermoedelijk eind 1889 werd aangeschaft; dat de waarde ervan ruim vier jaar later op fl. 860 bepaald werd en dat – naast giften voor dat doel – vermoedelijk een renteloze lening van fl. 250 werd afgesloten voor de aankoop van het instrument. In ieder geval werd ook vier maal per jaar voor het orgel gecollecteerd. Die collectes brachten overigens voor zover bekend nooit meer op dan fl. 80 per jaar. In januari 1890 werd voor het eerst salaris betaald aan de orgeltrapper (‘broeder Houwlo’) en werd een ‘wollen kleed voor het orgel’ aangeschaft (dat fl. 1,65 kostte). Toen in 1896 afspraken gemaakt werden over de ingebruikneming van de gezamenlijke nieuwe kerk aan de Groen-marktstraat, werd besloten het orgel van de Chr. Geref. Gemeente (toen ‘Kerk A’ genoemd) te verkopen aan de hervormde gemeente te Nijeveen, en het orgel van de Dolerende Kerk (‘Kerk B’) over te plaatsen naar het nieuwe kerkgebouw". (17)


1887/1888: Vanuit de Doleantie ontstaat een tweede gereformeerde kerk (Kerk B) in Meppel. In 1888 komt er een kerkgebouw aan de Nieuwe Hoven.
Deze kerk wordt gebruikt van 1888 tot 1897 toen beide gereformeerde kerken samengingen en de nieuwe kerk aan de Groenmarkt werd gebouwd. (14)

Foto: (14)

1892: Jan Proper levert een orgel.

Provinciale Drentsche en Asser courant 03-02-1892

1896/1897: Bouw van een nieuwe kerk die op 19 februari 1897 in gebruik werd genomen.
De kerk ontstond door het samenvoegen van de beide Gereformeerde kerken in Meppel.
Het orgel uit kerk B werd overgenomen naar de nieuwe kerk en het orgel uit kerk A xxxx. (12)

Over de periode 1897-1913 is door N.N. in 2017 een artikel geschreven. (15)


Provinciale Drentsche en Asser courant 18-01-1910


Foto: http://kerkeninbeeld.nl/

1913: De orgelmaker H. van der Molen uit Steenwijk plaatst een orgel afkomstig uit Hilversum. Dit orgel werd volgens onderstaand bericht in 1891 gewijzigd door de orgelmaker P.C. Bik (xx).
In 1903 werd in Hilversum een nieuw Leichel-orgel geplaatst. Het oude orgel moet dan 10 jaar zijn opgeslagen voordat het in Meppel werd geplaatst. (10)


Het orgel in Hilversum bij de vergroting van de kerk in Hilversum in 1890. (10)

Het orgel werd ingespeeld door dhr. Godefroy uit Steenwijk.


Provinciale Drentsche en Asser courant 8-8-1913 (10)                               27-5-1891 het nieuws van de dag, kleine courant.jpg (10)                 De standaard 12-09-1913


Amsterdamsche kerkbode; officieel orgaan van de Nederduitsche Gereformeerde Kerk (doleerende), jrg 25, 1913, no 1390, 21-09-1913


Bron: http://gereformeerdekerken.info (12)

Het oude instrument uit Meppel werd verplaatst naar de Christelijk Gereformeerde kerk te Hoogeveen aan de Bentickslaan. (07) Dit orgel werd in 1937 door de firma J. Reil te Heerde voor f. 400, - ingenomen.


De standaard van 12 september 1913.


Provinciale Drentsche en Asser courant 15-11-1926
Misschien is hier het idee om een Duits orgel aan te schaffen hier ontstaan?

1936: H. Pijlman wordt hier organist. Hiervoor was hij organist van de Grote kerk te Meppel (04)

Het Orgel-1936-april


Omroepgids; officieel orgaan van de Nederlandsche Christelijke Radio-Vereeniging, jrg 12, 1936, no 24, 13-06-1936

1937: Nieuw orgel door Walcker uit Duitsland.(03)

Foto Stichting Orgelcentrum Gr 2092
De bouw van het huidige orgel te Meppel vond plaats onder advies van Jan Hermannus Besselaar jr. uit Rotterdam, Jan Bos Kz. Uit Wildervank en Henk Pijlman, sinds 1934 organist ter plaatse. Met de twee eerstgenoemden als adviseur lag de keuze voor de firma E.F.Walcker & Cie. voor de hand. Bos bespeelde immers als vaste organist Walckers opus 1747, in 1913 door hem en zijn halfbroer Hinderk Bos Kzn. geschonken aan de Gereformeerde kerk van Wildervank. Besselaar was vanaf de oplevering in 1916 tot aan zijn benoeming aan de Grote of Sint- Laurenskerk in 1929 organist van Walckers opus 1855, door genoemde Hinderk Bos geschonken aan de Gereformeerde kerk van Rotterdam en geplaatst in de eveneens grotendeels door Hinderk en zijn halfbroer Hendrikus Bos bekostigde Nieuwe Zuiderkerk. Dit laatste instrument, in 1970-1972 geplaatst in de Martinikerk te Doesburg, gold als het belangrijkste en grootste instrument in de gereformeerde kerken van ons land.
Het frontontwerp in Meppel vertoont opmerkelijke parallellen met architect Tjeerd Kuipers’ monumentale frontontwerp voor het orgel van Wildervank. Direct herkenbaar zijn onder meer de flankerende pijpenvelden naast de drie ronde torens, de gelaagde opstelling van de pijpen in de tussenvelden en het overhoeks doorlopen van de buitenste zijvelden. De plaatsing boven een uit drie bogen bestaande loggia verleent het front in Meppel een indrukwekkend voorkomen.
De dispositie van het Walcker-orgel van Meppel toont aan dat de tijd in de ruim twintig jaar na de oplevering van de zusterorgels in Wildervank en Rotterdam niet had stilgestaan. Kan met name het Rotterdamse orgel worden beschouwd als zijnde sterk beïnvloed vanuit de Elzasser Orgelreform; na de oplevering van dit instrument was orgelbouwer Oscar Walcker sterk betrokken bij de ontwikkeling van de Duitse Orgelbewegung, onder meer door intensieve contacten met Willibald Gurlitt bij de bouw van het Praetorius-orgel van de Universiteit van Freiburg (1921) en met Christhard Mahrenholz bij de restauratie (1932/33) van het Hildebrandt-orgel te Naumburg. Ook Besselaar moet met de ideeën van de Orgelbewegung vertrouwd zijn geweest, onder meer door contacten met zijn Hamburgse collega Alfred Sittard, welke tijdens de Freiburger Orgeltagung van 1926 het genoemde Praetorius-orgel demonstreerde en op 5 juni 1931 op uitnodiging van Besselaar in de Rotterdamse Sint Laurenskerk een orgelbespeling met louter oude muziek verzorgde. In 1933 stelde Besselaar voor een koororgel in de Sint-Laurenskerk te plaatsen, te gebruiken in liturgische diensten waarin een op te richten knapen- en mannenkoor werken zou kunnen uitvoeren van ondermeer Bach en Hándel, alsmede psalmen van Sweelinck, wereken uit de Oud-Nederlandse school en wereken van Cesar Franck, Pierné en anderen. Besselaars dispositieontwerp voor dit nooit gebouwde Rotterdamse koororgel vertoont een treffende overeenkomst met de eveneens door hem ontworpen dispositie voor Meppel.
De Meppeler Courant van 17 december 1937 omschreef de gedachte achter Besselaars ontwerp als volgt:
"De dispositie, zoowel van het eerste als van het tweede klavier, is, wat de klankcombinaties betreft, in evenwicht gehouden. Alle fluitstemmen zijn gelijkmatig verdeeld in sterke en zachte toonkarakters. Het geheele werk is zeer vol en krachtig, doch steeds rond van toon. Het orgel kan door middel van een rolzweller van het meest zachte register (de aeoline) gelijkmatig aanzwellen tot het krachtigste geluid. Wel is het uitsluitend bestemd voor het begeleiden van de zang in de godsdienstoefeningen, doch het kan evengoed dienen voor het vertolken van groote klassieke orgelwerken en die van de laatste tijd’.
In De Radiobode van 5 april 1935 formuleerde Besselaar - door het bestuur van de AVRO aangesteld als adviseur voor een te bouwen studio-kerkorgel - de eisen die een orgel volgens hem in staat stelden “de werken van de klassieke meesters zowel als die van de modernste orgelcomponisten geheel tot hun recht te laten komen” als volgt: “Voor de uitvoering van klassieke werken moet het orgel beschikken over een voldoende aantal grondgeluiden met vele daarbij behorende vulstemmen en mixturen. Voor de moderne muziek heeft men vooral nodig een grote verscheidenheid in klankkleuren en velerlei combinatiemogeljkheden”.
Zowel voor het AVRO-orgel als voor het orgel van Meppel adviseerde Besselaar voor de meervoudige vulstemmen de zogenaamde Silbermann-mensuur toe te passen, zoals door Walcker eerder toegepast in Wildervank en Rotterdam: “Waar men nu weet, dat Bach de orgels van Silbermann en Hildebrand prees, behoeft men niet te vragen, waarom op een instrument met Silbermann-mensuren de werken van den groten Thomas-cantor zo goed tot hun recht te komen” Het AVRO-orgel diende vervolgens te worden geïntoneerd “naar de aard van de oud-Hollandse orgels”, terwijl in De Harp van januari 1938 ook de intonatie in Meppel werd geroemd als “van een oud-Hollandsch degelijk karakter”.
De door de Orgelbewegung gestimuleerde terugkeer naar het mechanische sleepladenorgel werd door Oscar Walcker niet overgenomen, mede omdat er naar zijn bevindingen geen sprake was van intonatietechnische verschillen. Zo verkeeg het orgel van Meppel een elektropneumatische traktuur, inclusief de toepassing van een tweetal vrije combinaties, een vrij instelbaar planopedaal en een registercrescendo-rol. Wel ontbreken in Meppel - evenals bij Besselaars voorstellen voor het AVRO-orgel - de in het Wildervanker en het Rottterdams/Doesburgse instrument prominent aanwezige vaste combinaties, alsmede de vele octaafkoppels met de daarbij behorende uitbouw van de windladen. Vanuit de Orgelbewegung beïnvloed is in Meppel zeker ook de uitvoering van de Open Fluit van het hoofdwerk als Koppelfluit. Evenmin als de orgels van Wildervank en Rotterdam bleef het orgel van Meppel gaaf bewaard. (06) 

In juli 1937 Informeert de organist Pijlman bij Reil omtrent de stand van zaken van een offerte van Reil (waarschijnlijk stemmingen). Er is nog geen beslissing genomen. Wel vraagt Pijlman of hij provisie krijgt voor zijn bemiddeling. Ook informeert hij hoe het staat met het orgel in Daarlerveen en of hij nog een kans heeft het orgel in te spelen. Op 29 november 1938 schrijft Reil wat een stembeurt zou kosten. 2x stemmen per jaar is aan te raden.

Oude orgel: Het oude orgel uit 1913 wordt verkocht aan Gereformeerde kerk te Daarlerveen en na een ombouw door Reil aldaar geplaatst.
Zie brief d.d. 26 juni d.d. 1981 door W.A. Reil met de volgende informatie:
Door ons werd op 7 juli 1937 met de afbraak in Meppel aangevangen, waarna het in ons bedrijf geheel werd gerestaureerd en voorzien is van een nieuw front.
Helaas zijn bij ons geen tekeningen of foto's meer te achterhalen van de situatie in Meppel.
Dispositie (situatie Daarlerveen) (10)
Manuaal I Manuaal 11 Pedaal
Praestant 8 ' Praestant 8' aangehangen
Cornet IV st Octaaf 2'
Bourdon 16’ Vox Celesta 8'
Salicionaal 8' Roerfluit 4'
Octaaf 4' Praestant 4'
Octaaf 2' Holpijp 8'
Quintfluit 3'
Mixtuur III-V st  
Trompet 8'  

Koppelingen Man-I-II Zwelkast
Systeem: mechanisch (10)

Aanvullende informatie omtrent het oude orgel dat in Daarlerveen terecht kwam is te vinden in een beschrijving door Cor Alberts uit Bergentheim. (13)


Meppeler Courant 1937-12-17


Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 09-07-1937, Twentsch dagblad Tubantia en Enschedesche courant 09-07-1937, Twentsch dagblad Tubantia en Enschedesche courant 17-09-1937


De standaard 12-07-1937,                              De standaard 18-09-1937


Nieuwsblad van het Noorden 11-12-1937, De standaard 14-12-1937, De standaard 17-12-1937




Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 11-12-1937 en Nieuwsblad van het Noorden 17-12-1937


De Harp 33e jaargang januari 1938 nr. 1blz. 5


In 1985 bouwde Henriksen en Reitsma een nieuw orgel, met gebruikmaking van het nog aanwezige oude pijpwerk.
Zie onderstaand krantenartikel  en een beschrijving door Cor Alberts uit Bergentheim.



Omroepgids; officieel orgaan van de Nederlandsche Christelijke Radio-Vereeniging, jrg 14, 1938, no 53, 31-12-1938 en De radiogids; officieel orgaan van de Vereeniging van Arbeiders-Radio-Amateurs (VARA), jrg 13, 1938, no 9, 31-12-1938


De radiogids; officieel orgaan van de Vereeniging van Arbeiders-Radio-Amateurs (VARA), jrg 13, 1939, no 10, 07-01-1939 en jrg 13, 1939, no 11, 14-01-1939


De radiogids; officieel orgaan van de Vereeniging van Arbeiders-Radio-Amateurs (VARA), jrg 13, 1939, no 12, 21-01-1939
meppel04.jpg (25938 bytes)
Fotograaf onbekend

1938-1941: In maart? 1938 vraagt organist Henk Pijlman Reil langs te komen als hij de buurt is. Hij weet iets van de restauratie van een orgel in Friesland.
21 juni 1938 schrijft Reil aan Walcker dat de kerkenraad hem heeft gevraagd naar het zojuist voltooide orgel te kijken, dat waterschade heeft gehad. Hij vraagt aan Walcker of hij de benodigde reparaties mag verrichten. Op 29 juli 1938 komt de brief dat Walcker geen bezwaar heeft. Op 1 augustus 1938 schrijft Reil aan de kerkenraad dat Walcker accoord gaat met de herstellingen door Reil.
Op 10 november 1938 meldt Reil aan Walcker dat hij de reparaties zijn voltooid. Alles heeft hij goed kunnen herstellen. Hij dankt Walcker voor het in hem gestelde vertrouwen en is hen graag weer van dienst. Op 28 november 1938  vraagt de kerk aan Reil offerte uit te brengen voor het stemmen van het orgel. Op 29 november 1938 geeft de kerk Reil de opdracht het orgel te stemmen. Op 5 december 1938 dankt Reil de kerk voor de opdracht het orgel te gaan stemmen. Op 20 mei 1939 vraagt de kerk of Reil het orgel voor de tweede keer kan komen te stemmen. Reil meldt op 24 mei 1939 dat hij de dag erna zal langs komen om te stemmen. Op 2 oktober 1939 feliciteert Dhr. van Wijk uit Meppel Reil met de bouw van het nieuwe orgel voor Nieuw Leusen. Blijkbaar levert hij ook schreven aan Reil. Op 8 juni 1940 een aanvraag uit Meppel voor een stembeurt. Op 15 juni 1940 antwoordt Reil op de vraag voor een stembeurt. Hij antwoordt nu pas omdat hij op reis was. Een stembeurt kost Hfl 35,= Hij blijft dan 3 dagen in Meppel logeren vanwege de slechte reismogelijkheden. Op 4 juli 1940 meldt Reil dat hij weer in staat is naar Meppel te reizen, omdat de treinen naar Zwolle err rijden. Op 10 augustus 1940 schrijft Reil dat hij volgende week 3 dagen langs komt voor een stembeurt. In 1941 schijft organist Pijlman aan Reil of hij langs kan komen om een storing op te lossen. (11)

19xx: De speeltafel wordt verplaatst.

Foto (09)

1979: De hoofdbalg wordt vervangen.  (06)

1981: Restauratie door Walcker. De speeltafel is weer terug op de originele plaats. (05) De elektrische tractuur is integraal vernieuwd. De bestaande windladen zijn door nieuwe sleepladen vervangen. De oude stokken en roosters zijn gehandhaafd. De Posaune, welke voorheen vanaf c bestond als transmissie van de hoofdwerktrompet is nu zelfstandig gemaakt door toevoeging van de daarvoor benodigde pijpen.  (06)


Meppeler Courant 15 januari 1982


Bericht uit de Nieuwe Meppeler Courant



Meppel-gk-oud-19820118.jpg

199x: Herziening van de intonatie op basis van een hogere winddruk door de oud Walcker-medewerker Burkhard Klimke.  (06)

Dispositie:

Manuaal I C-g3 Manuaal II C-g3 Pedaal C-f1
Prestant 16' Nachthoorn 16' (Quintadeen) Contrabas 16' tr.
Prestant 8' Hornprinzipal 8' Open Subbas 16'
Dubbelfluit 8' c-gis2 hout open Flute Harmonique 8' (niet overblazend) Harmonikabas 16'
Gamba 8' Baarpijp 8' (c-h2 roerfluit) Gedektbas 8'
Gemshoorn 8' Aeoline 8' Octaafbas 8' tr.
Prinzipaal 4' Celeste 8' (vanaf c) Violonbas 8' tr.
Open Fluit 4' (Koppelfluit) Speelfluit 4' (overblazend vanaf d1) Choralbas 4' tr.
Quint 2 2/3' Gemshoorn 4' Klein Mixtuur V tr.
Octaaf 2' Flautino 2' (Fis-f1 overblazend) Posaune 16' (C-f1 1981)
Cornet III-IV Sesquialtera II    
Mixtuur V Cymbel III-IV    
Basson 16' Schalmey 8'    
Trompet 8' Vox Humana 8'     

Koppel I-II, Koppel Ped-l, Koppel Ped-II, Tremulant II
2 Vrije combinaties,
Instelbaar pianopedaal,
Afsteller handregisters, Afsteller rolzweller,
Afsteller 1 6-registers, Afsteller tongwerken,
Zwelkas Manuaal II,
Generaal registercrescendo (rol) met aanwijzer,
Calcant, Windwijzer (06)

meppel04a.jpg (31095 bytes)

2003: Het orgel wordt op blz. 160-162 beschreven door Bart van Buitenen in het boek Orgelreform in Nederland in connectie met het Walcker-orgel in Doesburg. (16)

2004: CD uitgebracht door Han kapaan en Gerben Mourik. Onderstaand een recensie

Reformatorisch Dagblad, 10 mei 2004, p. 15.



Reformatorisch Dagblad, 28 februari 2005, p. 15.

Organisten:

Henk Pijlman (1934-) Hij was van 1929-1934 organist van de Grote kerk in Meppel


Meppeler Courant 1938-09-09, 1939-12-15 en 1941-08-22


Fotograaf onbekend

Roelof Hopster: (1945-2015) Organist in Meppel van 1993-2015

Meppeler Courant 2013-12-06  Klik op de afbeelding voor een vergroting

Bronvermelding:

  1. De Harp (1913-1914)63. Keuring en bespeling door de organist van de Grote kerk te Steenwijk J. Godefroy.
  2. de Mixtuur no 54 (1986)195. De Orgelvriend (1973)no 10/25. Oude stemmen uit dit orgel zijn: Octaaf 4’; Octaaf 2’; Mixtuur 3 sterk; Viola 8’; Quintfluit 2 2/3’; en Subbas 16’.
  3. De Harp (1938)5.
  4. AHKM. Notulen kerkvoogdij 1929-1934. Ontslagaanvrage per 1-4-1934.
  5. Het Orgel (1982)304.
  6. Boekje bij de CD van Gerben Mourik en Henk Kapaan.
  7. E-Mail bericht met het krantenartikel door Peter Dillingh d.d. 12-01-2005
  8. E-mail van Roelof Kooiker d.d. 8-6-2012, waar hij me wees op de informatie die vroeger stond op de webpagina http://www.vdakkerorgels.nl/
  9. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Meppel,_Groenmarkt_4_-_Oude_Kerk
  10. E-Mail van Cor Alberts d.d. 9 mei 2016
  11. Archief Reil
  12. E-Mail d.d. 11 februari 2017 van Victor Tmmer, die mij attendeerde op de webste http://gereformeerdekerken.info/
  13. E-Mail van Cor Alberts d.d. 25 juni 2017
  14. www: https://gereformeerdekerken.info/2016/06/14/de-afscheiding-te-meppel-1835/
  15. Archief Jaap Brouwer
  16. Boek: Bart van Buitenen, Het non-plus-ultra-werk der Nieuwe Zuiderkerk, Orgelreform in Nederland, Walburg Pers, 2003
  17. www: https://gereformeerdekerken.info/2017/01/24/het-orgel-in-meppels-gereformeerde-kerk-aan-de-groenmarktstraat/ (Copie d.d. 10-07-2021)


Foto (09)