Gieten Hervormde Kerk

Informatie over de kerk


Ansichtkaart beschreven in 1929

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 27 juni 2022
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Prestant 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2'
 - Leopold Mozart: Für den Weinmonat: Menueto uit "Der Morgen und der Abend"
 - Louis James Alfred Lefébure-Wély (1817-1870) Andante nr. 7 uit Meditaciones Religiosas
 - Louis James Alfred Lefébure-Wély (1817-1870) Andante nr. 5 uit Meditaciones Religiosas


1892: In de kerkenraadsvergadering van 20 juli wordt besloten tot de aanschaf van een orgel.

Nieuwe Veendammer courant 08-02-1892, 19-02-1892, 12-04-1893, 27-06-1893

1893: Nieuw orgel door L. van Dam en Zn. Te Leeuwarden.

Het Orgel 1897/10

Het bestek van het orgel dateert van 2 augustus.

Dispositie uit het contract

In het brievenboek van de kerkvoogdij is het contract in augustus onder nr. 413 in zijn geheel overgeschreven. De kerkvoogdij heeft nog de toestemming nodig van het College voor Toezicht van de Hervormde Kerk in Drenthe.
De kerkvoogden willen het orgel laten keuren door een deskundige. Een eerste betaling van f 380,- wordt meteen voldaan. Het restant van f 1.500 zal worden voldaan in november 1894. Men heeft uit twee tekeningen gekozen voor de meeste bewerkelijk variant. De keuze voor een Gemshoorn 4' of een Fluit Travers 4' laten ze over aan de orgelmaker.
Op 16 oktober wordt het getekende contract naar Leeuwarden gestuurd. Op verzoek van de kerkvoogdij zijn nog twee artikelen toegevoegd. (11)


Brief d.d. 25 september 1893 van L. Van Dam aan de kerkvoogdij. Klik op de afbeelding voor een vergroting.
In de brief wordt gevraagd of men akkoord is met het bestek en of het getekend geretourneerd kan worden. (11)

1894: In februari worden er bij muziekhandel J.G. Schuur in Veendam voor f 10,- muziekboeken aangeschaft. Twee eenstemmige koraalboeken voor psalmen en gezangen en een boek met 120 voor- en naspelen van G.B. van Krieken.
De koraalboeken zijn nog aanwezig in het Drents Archief. (08) (13)

Klik op de afbeelding voor een vergroting

Het orgel wordt op 29 juli 1894 met een bespeling door Pieter van Dam in gebruik genomen. (11)
Dit wordt ook genoemd in een brief van Van Dam van 28 juli aan de kerkvoogdij. Pieter van Dam reist op maandag over Assen terug om daar te overleggen over een daar te bouwen orgel.
Op 29 juli wordt in de kerkenraadsnotulen stil gestaan bij de aanschaf van het orgel. Het is een feestdag. Het orgel kan worden ingewijd.
Op 30 juli besluit de kerkvoogdij een lening van f 1.500,- aan te gaan voor de betaling van het orgel. Er wordt toestemming gevraagd aan het College van Toezicht. (11)
In het financiële overzicht van 1894 staan de aanschafkosten van het orgel helemaal rechtsonder voor een bedrag van f 1.875,-
Op de bijbehorende specificatie staat dat Van Dam in 2 termijnen van f 480,- en f 1.395,- is betaald. Ook de beide kwitanties zijn bewaard (07)
Op 23 augustus komt in verbaal 28/17 bij het College van Toezicht de aanvraag voor een lening van f 1500,- aan de orde. De rente bedraagt 4% en er zal f 100,- per jaar worden afgelost. Het college geeft goedkeuring. (16)
Op 19 november schrijft de kerkvoogdij Van Dam over het voldoen van de tweede termijn. De betaling geschiedt via bankbiljetten per post. Er staat precies gespecificeerd welke bankbiljetten de brief bevat. Er is f 5,- ingehouden voor de gemaakte orgelbank, omdat men ervan uit gaat dat deze bij het orgel hoort. Aan Van Dam wordt gevraagd een kwitantie bij ontvangst van het bedrag terug te sturen. (11)


In juli heeft organist B. Brongers iemand op het oog, die kan worden benoemd tot orgelpomper. (06)
Uit een rekening die Brongers indient op 23 september is af te leiden dat Brongers waarschijnlijk zelf heeft meegeholpen bij het orgelpompen tijdens de orgelbouw.

Nieuwe Veendammer courant 30-06-1894


Provinciale Drentsche en Asser courant 12-07-1894, Nieuwe Veendammer courant 31-07-1894, Provinciale Drentsche en Asser courant 31-07-1894

1895: Op 12 maart wordt een brief geschreven aan de agent van de Tielsche brandwaarborgmaatschappij dhr. Somer in Assen om het orgel te verzekeren voor f 2.000,-

1896: Begin van het jaar dient A. Ramaker een rekening in van f 10,83 voor 5 maanden orgelpompen en kachel stoken. (07)

1898: Een Rekening van f 12,50 van G. Ramaker voor een half jaar orgelpompen in 1897. (06)

1902: In de kerkenraadsnotulen van 1902 wordt gemeld dat het schoolhoofd Brongers is overleden en dat dhr. Willering per 12 juli is benoemd tot nieuw schoolhoofd. (12)
Er wordt door de gemeente Gieten een advertentie voor nieuw schoolhoofd geplaatst. Er wordt vermeld dat het vorige schoolhoofd ook de positie van koster/organist vervulde. Er is aan de post van organist een vrije woning gekoppeld en opbrengsten uit landerijen en andere emolumenten.
Dertig onderwijzers solliciteren.


Provinciale Drentsche en Asser courant 29-05-1902, 17-06-1902

Uit het brievenboek van de kerkvoogdij blijkt dat dhr. P. Willering uit Schoonoord is benoemd. Hij wordt door de kerkvoogdij gelukgewenst met zijn benoeming. (11)

1921: Er wordt weer een schoolhoofd gevraagd, die tevens organist is van de kerk. Er is aan de post van organist een vrije woning gekoppeld en emolumenten ter waarde van f 600,-.


Provinciale Drentsche en Asser courant 04-05-1920, 13-06-1921 (Uit gemeenteraad Gieten)

Op 13 juni schrijft de gemeente Gieten de kerkvoogdij over de woning van de koster/organist. De kerkvoogdij wordt verzocht de kosten van de verbouwing van het huis zelf te bekostigen. Mocht dit niet lukken dan zal de gemeente een nieuw huis bouwen voor de schoolmeester. Op 21 juni stuurt de gemeente een aanmaning, omdat er nog geen antwoord is ontvangen op de brief van 13 juni.
Op 4 juli verklaart de gemeente Gieten eenmalig f 3.000,- te willen bijdragen aan de verbouwing van het huis. (06)
Voor de nieuwe organist wordt ook een instructie voor de organist vervaardigd. De organist is ook koster, voorlezer en voorzanger. (10)

Twee orgelconcerten door organist Van Wageningen uit 's Hertogenbosch met de concert ouverture van Klingenberg, een kerstliederenrevue, Hongaarse Rapsodie van Liszt, opera-fantasieën van de organist zelf en tenslotte de Slag bij Waterloo.


Provinciale Drentsche en Asser courant 04-08-1921, 09-08-1921, 05-09-1921

1923: Artikel in de krant over de combinatie van de functies schoolmeester, koster, voorlezen, voorzanger en organist. De verbetering van de woning van de schoolmeester/organist wordt samen betaald door de gemeente Gieten en de kerkvoogdij van Gieten.



Provinciale Drentsche en Asser courant 01-04-1923

1925: Benefietconcert voor de stichting van een ziekenhuis in Assen door L. van Aalst orgel, Mevr. Servatius-Heldring viool en mej. Servatius zang.

Provinciale Drentsche en Asser courant 24-01-1925, Nieuwsblad van het Noorden 31-01-1925

1926: Op 24 februari vraagt organist/koster/voorlezer/voorzanger H. Begeman ontslag. Hij heeft de functie altijd met groot genoegen vervuld. (06)

1927: Concert door de gemengde zangvereniging 't Heidebloempje met dhr. Taatgen uit Wildervank aan het orgel.

Provinciale Drentsche en Asser courant 12-12-1927

1929: Restauratie van de kerk. Het orgel kreeg een 'eikenhoutenkleur'.

Provinciale Drentsche en Asser courant 22-08-1929

1939: Mogelijk heeft Johan van Meurs rond deze tijd geadviseerd. Op een overzicht met mogelijke adviesopdrachten staat: ‘Gieten, Herv. kerk, bezocht 10-03-1939, orgel schoonmaken’.⁶⁶¹
In zijn verzamelde orgelgegevens vermeldt hij bij de dispositie van dit orgel: ‘centrale verwarming’ en ‘windverlies in de laden.⁶⁶²
Of er daadwerkelijk werkzaamheden zijn uitgevoerd, valt aan de hand van deze beperkte informatie niet vast te stellen. Van Meurs begeleidde hier in de jaren zestig kerkdiensten.
661 GrA, toegang 1618, inv. nr. 13.
662 Dispositieverzameling Van Meurs, [71].

Gegevens in het dispositiecahier van Johan van Meurs. (17)

Klik op de afbeelding voor een vergroting

1956: In een advies van 14 april van het Bureau monumentenzorg van het Drents Museum (BM) voor de kerkrestauratie wordt aangeraden de toegang tot het orgel via het torenportaal te verwijderen. De toren kan dan bereikt worden via het orgelbalkon. Het orgelbalkon wordt toegankelijk middels een spiltrap. Wanneer de orgelgalerij wordt ingezwenkt komen de vensters vrij en wordt de sierlijkheid van het interieur bevorderd. (15)

1957: Op 8 oktober wordt het advies enigszins gewijzigd. De toegang tot de toren komt niet via de orgelgalerij, maar via een optrekbare ladder zoals in Westerbork. (15)

1958: In een begroting van 30 mei staat voor de spiltrap naar het orgel f 600,- begroot. Voor het 'schoonmaken van de eiken banken en avondmaalstafel plus het schilderen van orgelfront, zoldering onder orgel en binnenkant ramen + deuren' is f 1.650,- begroot. (15)

1961: Op 18 januari 1961 geeft het BM een positief advies over de restauratie van kerk en torenportaal.
Op 1 juni schrijft het BM aan architect B. Nijenhuis over het orgel.
- Het is rampzalig dat het verguldsel van de orgelkas is overgeschilderd.
- Het verband is uit de orgelgalerij verdwenen door het schilderen van de platte balusters in een andere kleur.
- De beide oorspronkelijke zuilen staan optisch ongelukkig onder de orgelkast. Kunnen zij verder uit elkaar worden geplaatst?
- De trap naar de orgelgalerij is onnodig breed en de blauwe kleur is te modieus. (15)


Ongedateerd krantenbericht over de acties voor de financiering van de restauratie (14)

Foto uit 1971 (15)

1973: Op 12 december worden 4 orgelmakers uitgenodigd een offerte uit te brengen voor de restauratie: Vierdag, Hendriksen & Reitsma, Reil en Mense Ruiter (21-01-1974).

1974: Op 17 januari 1974 brengt Reil een nieuwe offerte uit met een begeleidende brief uit.
Op 6 mei verleent de kerkvoogdij van Gieten per brief aan Reil de opdracht.
Reil stuurt op 31 mei een brief met afspraken rond de demontage.
Het contract wordt opgesteld op 2 juli. Het contract werd vergezeld door een brief met details. Adviseur is Aart van Beek.

Het Orgel 1974/12

1975: In de bouwvergadering van 13 februari wordt gevraagd of het orgel weer kan worden teruggeplaatst. Er wordt besloten dit nog niet te doen vanwege de lopende restauratie van de toren. (15)
De volgende werkzaamheden worden uitgevoerd:
- De Violon wordt vervangen door een Quint 3'. De Violon 8' blijft bewaard in de orgelkas. De registerknop blijft de naam Violon houden.
- Een Trompet 8' wordt toegevoegd op een niet gebruikte sleep
- De Bourdon 16' wordt zo ingericht dat hij in twee standen bruikbaar is: C-d en dis-g3
- De winddruk wordt verlaagd. (01)

Bronvermelding:

1. Boek: Het Nederlandse historische orgel 1886-1894 blz. 341-352.
2. www: http://reliwiki.nl/index.php/Gieten,_Brink_8_-_Dorpskerk (10-12-2024)
3. www: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Hervormde_Kerk_%28Gieten%29
4. Archief Reil
5. Tijdschrift: Ons Erfdeel 1995/4 M. den Os: Het orgel in de Nederlands Hervormde kerk van Gieten
6. Drents Archief: 0357 Nederlands Hervormde Gemeente Gieten 60 Rekeningen van inkomsten en uitgaven met bijlagen
7. Drents Archief: 0357 Nederlands Hervormde Gemeente Gieten 6 Ingekomen stukken en afschriften van verzonden stukken 1849-1943
8. Drents Archief: 0357 Nederlands Hervormde Gemeente Gieten 85 Evangelische Gezangen benevens het boek der Psalmen'; 1851. Gedrukt
9. Drents Archief: 0357 Nederlands Hervormde Gemeente Gieten 49 Bestek en voorwaarden voor de bouw van een orgel, ontworpen door L. van Dam en Zonen te Leeuwarden, met tekening; 1893
10. Drents Archief: 0357 Nederlands Hervormde Gemeente Gieten 19 Instructie voor de koster, organist, voorlezer en voorzanger; 1920
11. Drents Archief: 0357 Nederlands Hervormde Gemeente Gieten 7 Brievenboek van kerkvoogden en notabelen; 1821-1903
12. Drents Archief: 0357 Nederlands Hervormde Gemeente Gieten 103 Register houdende dopen, 1798-1969; lijst leden kiescollege, 1895-1913; lidmaten 1798-1891; huwelijken, 1798-1891, en handelingen van de kerkenraad, 1816-1904.
13. Drents Archief: 0357 Nederlands Hervormde Gemeente Gieten 104 'Evangelische Gezangen benevens het boek der Psalmen'; 1881. Gedrukt.
14. Archief Mense Ruiter
15. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 715 Gieten, Brink (NH kerk); 1956-1986
16. Drents Archief: 0446 Provinciaal College van Toezicht Hervormde Gemeenten 94 1894
17. Boek: Jaap Brouwer: Johan van Meurs - een studie over een pionierend orgelbouwer
    

Afbeelding uit Wikimedia (03)