Gasselternijveen, Hervormde kerk

Informatie over de kerk


Ansichtkaarten links begin 20e eeuw

Opnamen d.d. 21 november 2019 door G.J. Pottjewijd

Jos A. Verheijen (1837-1924): In Honorem Sanctae Caeciliae (Deel01: volle werk, Deel02: B16, V16, P8, H8, VdG8, O4, O2 Deel03:H8, VdG8, deel04: Volle werk)
J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 P8, H8, O4, O2, Mixt
Janet Corell (1942-): Merifield Deel01: P8, H8, VdG8 Deel02: VdG8, Deel03 H8, VdG8'Melodie octaaf hoger




Foto's oude situtatie vanuit http://www.kerkeninbeeld.nl

1899: 18 december Punt II: 't’ Bekomen van een orgel. Wordt besloten om hiervoor eene lijst te presenteren teneinde te zien over welke middelen valt te beschikken en tevens de algemene opinie in de gemeente te vernemen.'



Provinciale Drentsche en Asser courant 18-04-1900, Nieuwsblad van het Noorden 19-04-1900

1900: 12 februari: 'Nog wordt aan de Kerkvoogden opgedragen om in de bladen De Tijd en Nieuws van Vandaag eene vraag te doen plaatsen naar een gebruikt doch soliede - een in goeden staat zijnd Kerkorgel.'
29 maart: 'Aanbiedingen betreffende een orgel. Uit verschillende aanbiedingen, welke door den secretaris worden voorgelezen, wordt de aanbieding van den heer P. van Oeckelen en Zonen te Glimmen bij Haren als de meest geschikte gekozene en aan den secretaris opgedragen om hierover in correspondentie te treden.'
15 mei: Mede aanwezig, notabel E. Rosing, Gasselternijveenschemond en ds. Strating, predikant en H. Smit als ouderling. 'Aan de orde wordt gesteld: Aankoop van een orgel. Door de president wordt mededeling gedaan aangaandeden aankoop van een kerkorgel bij de Heeren van Oeckelen en Zonen te Glimmen bij Haren. Door Kerkvoogden wordt hierop voorgesteld mede op advies van de Heeren Ds. Strating en Smit als deskundigen om van de ... aangeboden Orgels het gebruikte orgel te nemen. Dit voorstel door den President in rondvraag gebracht wordt hierop met algemen stemmen aangenomen. Aan de secretaris wordt opgedragen om de Heeren van Oeckelen van dit besluit kennis te geven en tevens bij hen op spoed aan te dringen ten einde in de inrichting der kerk alhier op te nemen.' De notulen worden naast J. W. Salomons als president en J. Pott als secretaris, mede ondertekend door de heren A.T. Huges en E. Rosing.
13 juli: Punt II Organist en windmaker. Door de president wordt meegedeeld, dat door omstandigheden er geen bekwaam organist te verkrijgen is. Er wordt besloten om voorlopig van het welwillende aanbod van de heer Somer uit Assen gebruik te maken tot er een eigen organist is benoemd. Tot windmaker wordt voorlopig benoemd de heer J.N. Reilingh voor een nader te bepalen beloning.
Punt III: Verfwerk bij het orgel verkoop bomen: De kerkvoogden stellen voor de ververs Wiegman en Ockels het te verven gedeelte te doen opnemen en dan te laten inschrijven. De laagste inschrijver krijgt de opdracht. Wat betreft de verkoop van bomen, wordt aan de Kerkvoogdij opgedragen om bij het college van Toezicht de nodige stappen te doen om de nodige vergunningen te krijgen. (12)

In de notulen:
Op zondag 15 juli 1900 wordt het orgel in de Nederlands Hervormde kerk te Gasselternijveen door ds. G. Strating met een feestrede plechtig ingewijd.
President Kerkvoogdij: J.W. Salomons
Secretaris: J. Pott (12)

Het gekochte orgel was afkomstig uit de Lutherse kerk in Groningen waar in 1896 een nieuw orgel was geplaatst door de gebr. Van Oeckelen.
Herman Eberhard Freytag (1796-1869) en zijn zoon Willem Frederik (1825-1861) voegden in 1850-52 een nieuw rugpositief toe aan het bestaande Schnitger-orgel in de Lutherse kerk te Groningen. Dit rugpositief werd door Gaselternijveen aangekocht en omgebouwd tot een balustrade-orgel met zijkantbespeling. De mechaniek werd nieuw gemaakt.
Voor de orgelgeschiedenis van de Lutherse kerk in Grongen zie Victor Timmer, De renaissance van een barokinstrument, Stichting Groningen Orgelland, 2017

Uit het kasboek van 1900 zijn de uitgaven voor de plaatsing van het orgel goed gedocumenteerd.
Op de linkbladzijde
 - 9 oktober: 'Aan J. Huizing? voor Polis van 't orgel' f 3,30
Op de rechterpagina:
- 7 mei 'Reiskosten 5 man naar Glimmen om een orgel' f 8,20
- 7 mei Huur van paard en rijtuig naar Zuidlaren' f 4,00
- 18 oktober 'Aan J.K. Reiling voor 't aanbieden der intekeningslijst en het ophalen' f 4,20
- 29 december 'Aan P. van Oekelen en Zoon te Glimmen voor het orgel' f 1500,00
- 4 januari 'Aan R. te Velde voor timmerloon volgens rekening' f 26,40
- 4 januari 'Aan R. Luis Hz. ,, ,, ,, ,, ' f 31,40
- 4 januari 'Aan N. Wiegman voor verven ,, ,, 'f 52,78
- 4 januari 'Aan A. Huges volgens rekening kwitantie' f 98,875
- 4 januari 'H. Pomp als windmaker van 1 sept tot Januari' f 2,50
- 4 januari 'Aan H. Somer voor 't orgelspelen en reiskosten' f 10,55
- 4 januari 'Voor een zegel Obligatie ..A. Bakker' f 0,25
- 4 januari 'R. Hoving volgens rekening' f 10,25






Provinciale Drentsche en Asser courant 17-07-1900, 19-07-1900

Op 18 september schrijft de kerkvoogdij aan het College van Toezicht dat ze een tekort hebben van f 550,- wegens de plaatsing van een orgel en de daarvoor noodzakelijke vertimmering. Er kwam f 1.200,- aan vrijwillige bijdragen binnen. (11)
7 november: 'Hierbij komt ter tafel het tekort ingevolge den aankoop, het opbouwen en verfwerk van het orgel. Besloten wordt tot het aangaan van een leening van f 500,— om hierin te voorzien. Tevens wordt den secretaris opgedragen om gelet op artikel 20 sub één van het Algemeen Reglement de goedkeuring van het Provinciaal College te vragen. Na eenige bespreking over de benoeming van een organist, waarin geen bepaalde conclusies worden genomen.'
Door de Kerkvoogden wordt nogmaals te tafel gebracht om te voorzien in het tekort van f 500,— ten gevolge van aankoop, opbouwen en verfwerk enzovoort van een nieuw orgel in de Hervormde kerk te Gasselternijveen à f 1750,—. Tot welk bedrag door den gemeenteleden met vrijwillige bijdragen eene som à f 1250,— is opgebracht. Wordt voorgesteld eene som van van f 500,— te negotieren en deze som te eene jaarlijkse rente van 4 % ten honderd op te nemen en hierop af te lossen op 1 december 1901 f 300,— en vervolgens telkenjare f 100,—. Dit gelet op artikel 20 sub één van het Algemeen Reglement op Beheer Kerkelijke goederen en fondsen der Ned. Herv. Kerk in Nederland. Op deze vergadering komen aan de orde de opbrengst van verkoop boomen in de tuin van de pastorie,
- de kosten van aanleg en beplanting in de pastorietuin
- de vergoeding van den organist Somer op f 75,— per jaar
- de windmaker J.N. Reilingh ontvangt f 25,— per jaar. (12)
Op 13 november wordt aan het College van Toezicht geschreven dat men f 500,- tegen 4% wil lenen om het tekort van f 500,- dat ontstond door een uitgave voor het orgel van f 1.750 en de dekking uit de vrijwillige bijdragen van f 1250,-.
Aflossing op 1 december 1901 met f 300,- daarna twee keer f 100,-. (11)

1903: 23 november: Organist en voorlezer J. Sijkens? gaat per 1 januari 1904 met pensioen. Geïnformeerd zal worden of het nieuw benoemde hoofd van de school dhr. Jager de functie kan overnemen. (12)

1907: Op 20 maart 1907 wordt een brief behandeld van organist Jager om zijn salaris te verhogen en of er achter het orgel een deur kan worden geplaatst vanwege een koude tocht in de winter. Beide wensen worden gehonoreerd. Het salaris wordt verhoogd naar f 125,- per jaar en de deur wordt geplaatst. (12)

1911: Op 6 maart vraagt organist Jager wederom om salarisverhoging. Dit maal wordt zijn verzoek afgewezen. (12)

1918 : Op 18 november vraagt organist Brouwer of zijn salaris kan worden verhoogd naar f 200,- per jaar. Men besluit het salaris te verhogen naar f 175,- (12)

1919: Op 19 juni 1919 vraagt organist R. Brouwer om zijn salaris te verhogen tot f 200,-. Er wordt besloten het salaris van f 125,- met een toelage te verhogen tot f 200,-. Het salaris van de orgeltrapper Suk gaat naar f 125,- (12)

1930: De kerkvoogden zijn niet tevreden over het orgelspel in de kerk. De plaatsvervangende organisten krijgen gelegenheid om één middag per week op het orgel te studeren (12)

Kasboek 1855-1941 (09)
1901 16 januari stoel orgelzolder f 3,00 Boonstra organist 1e en 2e halfjaar 2x f 37,50, H. Pomp orgeltrapper f 10,-
1902 organist f 37,50 (2x) en voorzanger f 75,- (jaar)
1903 K. Smit windmaker f 7,50 halfjaar
1904 G.R. Jager organist f 50,- halfjaar
1906 G.R. Jager 2x f 50,- K. Smit krijgt f 40 inclusief orgeltrappen
1907 G.R, Jager f 62,50 Brandassurantie Tiel (orgel) f 1,60
1908 idem en Van Oeckelen orgelstemmen f 15,-
1909 Jager organist idem
1910 idem en K. Smit f 40
1911 idem en Van Oeckelen f 15,-
1912 jager idem
1913 idem
1914 Boonstra organist f 62,50 Boonstra extra orgelbespeling f 5,-  ; R. Brouwer organist 2e halfjaar f 62,50
1915 Brouwer 2x f 62,50
1916 idem
1917 idem
1918 idem en J. Mellius orgeltrappen f 70,-
1919 Brouwers organist 1e half jaar f 87,50
1920 Brouwer kwartaal f 50,- Meek volgens rekening f 4,- H. Suk als orgeltrapper f 125,- E. Naber voor orgelspelen f 75,-
1921 H. Thijs schoonmaken orgel f 105,- E. Naber 1e halfjaar f 75,-
1922 Mej. H. Naber organist halfjaar f 75,- foto H. Thijs stemmen orgel f 15,-
1923 Mej. Naber Van Oeckelen f 15,-
1924 Naber Van Oeckelen stemmen orgel f 15,10
1925 idem
1926 idem
1927 idem Naber 2e halfjaar f 100,- Van Oeckelen f 15,10
1928 Mej. Naber f 100,- 1e halfjaar Van Oeckelen f 15,10
1929 Mej. Naber
1930 Thijs f 15,10 2x Naber 2x 100,-
1931 organisten 3 kwartalen f 75,- Thijs 15,10
1932 Spiering onderhoud orgel f 15,10 Aan de organisten f 100,-
1933 J. Kalk organist f 25,- foto mej Panneman en Jonkman f 37,50 Spiering f 15,10
1934 Panneman Jonkman f 50,- onderhoud orgel f 15,10
1935 idem en Spiering
1936 idem en Spiering
1937 Panneman Jonkman f 50,- repareren orgel f 22,10
1938 idem
1939 idem
1940 idem
1941 Panneman Jonkman f 50,-

Samenvatting: Het orgel werd gemiddeld eens per twee jaar onderhouden en gestemd door in lek geval Van Oeckelen, Meek, Thijs en Spiering. Een grotere uitgave was er in 1921 toen Thijs het orgel voor f 105,- schoonmaakte. In de loop der tijd meerdere organisten. Hun salaris varieerde van f 50,- tot f 100,- per jaar.

193x: Johan van Meurs noteert de gegevens van het orgel in zijn dispositiecahier

(10) Klik op de afbeelding voor een vergroting

Kasboek 1942-1958
1942 Panneman en Jonkman f 50 geen spoiering
1943 idem Spiering f 15,30
1944 idem geen Spiering
1945 alelen Jonkman f 75,-
1947 panneman en jonkman f 50,-
1949 januari H. Ophof reparatie orgel f 6,-
1950 Rekening sguis gezangenbundel f 30,- rekening Spiering f 84,05 cadeau organisten f 3,60 en f 1,80
1951 cadeau organisten f 17,10
1952 cadeau organisten f 30,50
1953 cadeaus organisten f 27,10
1954 rekening Spiering f 63,-cadeau oaganisten f 27,90
1955 cadeau organisten f 10 (huwelijk) en f 27,30
1956 3 nieuwe psalmboeken f 14,55

1952: De kerk wordt gerestaureerd en op 21 januari 1953 weer in gebruik genomen. De preekstoel werd verplaatst van zijn plek onder het orgel naar een plek tegenover het orgel. In het verslag van de restauratie is een post opgenomen voor een orgelmotor van f 400,-. (08)
De windmotor is zo goed als zeker geplaatst tijdens de restauratie van de kerk. Tijdens de kerkrestauratie wordt het orgel gedemonteerd en nadien weer herplaatst. Deze werkzaamheden worden verricht door orgelmaker Lucas Rinkema te Aduard, een voormalige knecht van de fa. Van Oeckelen. Rinkema zal dus de huidige orgelmotor hebben geplaatst. Bij de kerkrestauratie zijn de orgelkas en het orgelbalkon wit geschilderd. (01)

1953: In de kerkenraadsvergadering van 18 maart wordt de begroting van de kerkrestauratie besproken. Voor de installatie van een orgelmotor wordt f 400,- geschat.
Op 11 augustus wordt besloten de preekstoel die onder het orgel is geplaatst te verplaatsen naar de overkant van de kerk aan de westzijde. (13)



De Noordooster 21 januari 1953



Foto Dennis Wubs van 18 juni 2003.

Jaren zestig en zeventig van de 20e eeuw: Onderhoud door amateur-organist. In die tijd werden vermoedelijk de loden conducten vervangen door westaflex-exemplaren.

Ca. 1980- heden: Onderhoud door Mense Ruiter Orgelmakers te Zuidwolde (Gr.).

Dispositie: (W.D. van der Kleij)

Manuaal   Pedaal
Bourdon 16' c-a
Violon 16' discant  
Praestant 8'  
Holpijp 8'  
Viola di Gamba 8'  
Octaaf 4'  
Octaaf 2'   
Mixtuur III-V b/d  
Trompet 8'  

1999: Stef Tuinstra stelt in oktober een restauratierapport op. Het tweede deel beschrijft welke restauratiewerkzaamheden moeten worden uitgevoerd.
Dit restauratierapport werd mij ter beschikking gesteld door dhr. J. Spoelstra uit Raalte.
In september maakt de orgelcommissie een excursie naar Reil in Heerde. Zie het verslag en de bedankbrief. (07)
Ook is er een ongedateerde beschrijving van de orgelgeschiedenis door G. Bekkering. (07)

2002: Op 29 juni werden Reil en Mense Ruiter verzocht een offerte voor de restauratie in te dienen. (07)

2008: In november 2008 is het orgel gedemonteerd door de orgelmakerij Mense Ruiter. Het wordt gerestaureerd naar de situatie van 1900. Dus weer met blad- en poedergoud op de toen palissanderkleurige kas. Stef Tuinstra is de orgeladviseur bij de restauratie.
Vermoedelijk oplevering van het instrument in augustus 2009.
Het schilderwerk is opgedragen aan de fa. Boer te Wildervank.
Van de Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel werd een subsidie verkregen van EUR 2.000,= (06)
Onderaan deze pagina een fotoreportage van de demontage. (02)

2009: Er is in mei 2009 gestart met de opbouw van het orgel in de kerk.
Zie een fotoreportage aan de onderzijde van deze pagina. (03)
Het orgel wordt midden december 2009 weer in gebruik genomen. Zie het krantenbericht van 28-11-2009 uit het Dagblad van het Noorden. (04)
PDF van de brochure die werd uitgegeven bij de ingebruikname van het orgel


Foto: Geert Jan Pottjewijd

2019: Geluidsopnamen gemaakt


Bronvermelding:

  1. Gegevens zijn afkomstig uit het restauratierapport door Stef Tuinstra uit 1999 en afkomstig uit onderzoek door H. Hooiveld in de notulen van de Ned. Herv. Kerk te Gasselternijveen, die in bewaring zijn bij het Rijksarchief te Assen.
  2. Foto en informatie afkomstig van Jan Albert Mennen via E-mail d.d. 2-3-2009
  3. Foto's en informatie afkomstig van Jan Albert Mennen
  4. Foto's en informatie afkomstig van Jan Albert Mennen 28-11-2009
  5. Boek: Het Nederlandse historische orgel 1850-1858 blz. 121-123
  6. Mededelingen nr. 73 voorjaar 2008 Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel
  7. Archief Reil
  8. Drents Archief: 0355 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselternijveen 64 Stukken betreffende de restauratie van de kerk; 1953
  9. Drents Archief: 0355 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselternijveen 70 Registers van ontvangsten en uitgaven 1855-1941: uitgaven
  10. Boek: Jaap Brouwer, Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur
  11. Drents Archief: 0355 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselternijveen 47 Register van verzonden stukken; 1894-1944
  12. Drents Archief: 0355 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselternijveen 43 Registers van notulen van de vergaderingen van kerkvoogden en notabelen 1894-1945
  13. Drents Archief: 0355 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselternijveen 3 Registers van notulen van de vergaderingen van de kerkenraad 1946-1957


Jan Albert Mennen heeft zeer getrouw (schaal 1:20) een mdel van het orgel gemaakt. Zie foto's hieronder.





Fotoreportage door Jan Albert Mennen van de demontage van het instrument in november 2008:















 

Fotoreportage door Jan Albert Mennen van de opbouw van het instrument in 2009

Mei 2009:


De orgelkas is bijna terug in de staat van 1900. De fa. Gebr. Boer uit Wildervank is verantwoordelijk voor de restauratie van het schilderwerk.

Juli 2009:


Balgen, windlade, klavier en het pedaal zijn weer geplaatst. Hierna worden de frontpijpen geplaatst en kunnen de labia worden verguld.

September 2009


Het bovenste vergulde snijwerk is al weer terug en de frontpijpen zijn herplaatst. Het overige snijwerk en de "wangen" worden binnenkort herplaatst, evenals de beelden op het orgel.

28 november 2009: Het orgel is weer volledig opgebouwd in de kerk

Detailfoto's door Geert Jan Pottjewijd d.d. 22-12-2009