Gasselternijveen, Hervormde kerk
Informatie over de kerk
Ansichtkaarten links begin 20e eeuw
Opnamen d.d. 21 november 2019 door G.J. Pottjewijd
Jos A. Verheijen
(1837-1924): In Honorem Sanctae
Caeciliae (Deel01: volle werk, Deel02: B16, V16, P8, H8, VdG8, O4, O2
Deel03:H8, VdG8, deel04: Volle werk)
J.S. Bach (1685-1750):
Fuga in G BWV 576
P8, H8, O4, O2, Mixt
Janet Corell (1942-):
Merifield Deel01: P8,
H8, VdG8 Deel02: VdG8, Deel03 H8, VdG8'Melodie octaaf hoger
Foto's oude situtatie vanuit
http://www.kerkeninbeeld.nl
1899: 18 december
Punt II: 't’ Bekomen van een orgel. Wordt besloten om hiervoor eene lijst
te presenteren teneinde te zien over welke middelen valt te beschikken en tevens
de algemene opinie in de gemeente te vernemen.'
Provinciale Drentsche en Asser courant 18-04-1900,
Nieuwsblad van het Noorden 19-04-1900
1900: 12 februari: 'Nog wordt aan de Kerkvoogden opgedragen om in de bladen De Tijd
en Nieuws van Vandaag eene vraag te doen plaatsen naar een gebruikt doch
soliede - een in goeden staat zijnd Kerkorgel.'
29 maart: 'Aanbiedingen betreffende een orgel.
Uit verschillende aanbiedingen, welke door den secretaris worden voorgelezen,
wordt de aanbieding van den heer P. van Oeckelen en Zonen te Glimmen bij Haren
als de meest geschikte gekozene en aan den secretaris opgedragen om hierover in
correspondentie te treden.'
15 mei: Mede aanwezig, notabel E. Rosing, Gasselternijveenschemond en ds. Strating,
predikant en H. Smit als ouderling.
'Aan de orde wordt gesteld: Aankoop van een orgel. Door de president wordt
mededeling gedaan aangaandeden aankoop van een kerkorgel bij de Heeren van
Oeckelen en Zonen te Glimmen bij Haren. Door Kerkvoogden wordt hierop
voorgesteld mede op advies van de Heeren Ds. Strating en Smit als deskundigen om
van de ... aangeboden Orgels het gebruikte orgel te nemen. Dit voorstel door den
President in rondvraag gebracht wordt hierop met algemen stemmen aangenomen. Aan
de secretaris wordt opgedragen om de Heeren van Oeckelen van dit besluit kennis
te geven en tevens bij hen op spoed aan te dringen ten einde in de inrichting
der kerk alhier op te nemen.' De notulen worden naast J. W. Salomons als president en J. Pott als
secretaris, mede ondertekend door de heren A.T. Huges en E. Rosing.
13 juli: Punt II Organist en windmaker.
Door de president wordt meegedeeld, dat door omstandigheden er geen bekwaam
organist te verkrijgen is. Er wordt besloten om voorlopig van het welwillende
aanbod van de heer Somer uit Assen gebruik te maken tot er een eigen organist is
benoemd.
Tot windmaker wordt voorlopig benoemd de heer J.N. Reilingh voor een nader te
bepalen beloning.
Punt III: Verfwerk bij het orgel verkoop bomen:
De kerkvoogden stellen voor de ververs Wiegman en Ockels het te verven gedeelte
te doen opnemen en dan te laten inschrijven. De laagste inschrijver krijgt de
opdracht.
Wat betreft de verkoop van bomen, wordt aan de Kerkvoogdij opgedragen om bij het college van Toezicht de nodige stappen te doen
om de
nodige vergunningen te krijgen. (12)
In de
notulen:
Op zondag 15 juli 1900 wordt
het orgel in de Nederlands Hervormde kerk te Gasselternijveen door ds. G. Strating met een feestrede plechtig ingewijd.
President Kerkvoogdij: J.W. Salomons
Secretaris: J. Pott (12)
Het gekochte orgel was afkomstig uit de Lutherse kerk in Groningen waar in
1896 een nieuw orgel
was geplaatst door de gebr. Van Oeckelen.
Herman Eberhard Freytag
(1796-1869) en zijn zoon Willem Frederik (1825-1861) voegden in 1850-52 een
nieuw rugpositief toe aan het bestaande Schnitger-orgel in de Lutherse kerk te Groningen.
Dit rugpositief werd door Gaselternijveen aangekocht en omgebouwd tot een
balustrade-orgel met zijkantbespeling. De mechaniek werd nieuw gemaakt.
Voor de orgelgeschiedenis van de Lutherse kerk in Grongen zie Victor Timmer, De
renaissance van een barokinstrument, Stichting
Groningen Orgelland, 2017
Uit
het kasboek van 1900 zijn
de uitgaven voor de plaatsing van het orgel goed gedocumenteerd.
| Op de linkbladzijde | |
| - 9 oktober: 'Aan J. Huizing? voor Polis van 't orgel' | f 3,30 |
| Op de rechterpagina: | |
| - 7 mei 'Reiskosten 5 man naar Glimmen om een orgel' | f 8,20 |
| - 7 mei Huur van paard en rijtuig naar Zuidlaren' | f 4,00 |
| - 18 oktober 'Aan J.K. Reiling voor 't aanbieden der intekeningslijst en het ophalen' | f 4,20 |
| - 29 december 'Aan P. van Oekelen en Zoon te Glimmen voor het orgel' | f 1500,00 |
| - 4 januari 'Aan R. te Velde voor timmerloon volgens rekening' | f 26,40 |
| - 4 januari 'Aan R. Luis Hz. ,, ,, ,, ,, ' | f 31,40 |
| - 4 januari 'Aan N. Wiegman voor verven ,, ,, 'f 52,78 | |
| - 4 januari 'Aan A. Huges volgens rekening kwitantie' | f 98,875 |
| - 4 januari 'H. Pomp als windmaker van 1 sept tot Januari' | f 2,50 |
| - 4 januari 'Aan H. Somer voor 't orgelspelen en reiskosten' | f 10,55 |
| - 4 januari 'Voor een zegel Obligatie ..A. Bakker' | f 0,25 |
| - 4 januari 'R. Hoving volgens rekening' | f 10,25 |
Provinciale Drentsche en Asser courant 17-07-1900, 19-07-1900
Op 18 september schrijft
de kerkvoogdij aan het College van Toezicht dat ze een tekort hebben van f 550,-
wegens de plaatsing van een orgel en de daarvoor noodzakelijke vertimmering. Er
kwam f 1.200,- aan vrijwillige bijdragen binnen. (11)
7 november: 'Hierbij komt ter tafel het tekort ingevolge den aankoop, het opbouwen en
verfwerk van het orgel.
Besloten wordt tot het aangaan van een leening van f 500,— om hierin te
voorzien.
Tevens wordt den secretaris opgedragen om gelet op artikel 20 sub één van het
Algemeen Reglement de goedkeuring van het Provinciaal College te vragen.
Na eenige bespreking over de benoeming van een organist, waarin geen bepaalde
conclusies worden genomen.'
Door de Kerkvoogden wordt nogmaals te tafel gebracht om te voorzien in het
tekort van f 500,— ten gevolge van aankoop, opbouwen en verfwerk enzovoort van
een nieuw orgel in de Hervormde kerk te Gasselternijveen à f 1750,—. Tot welk
bedrag door den gemeenteleden met vrijwillige bijdragen eene som à f 1250,— is
opgebracht.
Wordt voorgesteld eene som van van f 500,— te negotieren en deze som te eene
jaarlijkse rente van 4 % ten honderd op te nemen en hierop af te lossen op 1
december 1901 f 300,— en vervolgens telkenjare f 100,—. Dit gelet op artikel 20
sub één van het Algemeen Reglement op Beheer Kerkelijke goederen en fondsen der
Ned. Herv. Kerk in Nederland.
Op deze vergadering komen aan de orde de opbrengst van verkoop boomen in de tuin
van de pastorie,
- de kosten van aanleg en beplanting in de pastorietuin
- de vergoeding van den organist Somer op f 75,— per jaar
- de windmaker J.N. Reilingh ontvangt f 25,— per jaar. (12)
Op
13 november wordt aan het
College van Toezicht geschreven dat men f 500,- tegen 4% wil lenen om het tekort
van f 500,- dat ontstond door een uitgave voor het orgel van f 1.750 en de
dekking uit de vrijwillige bijdragen van f 1250,-.
Aflossing op 1 december
1901 met f 300,- daarna twee keer f 100,-. (11)
1903: 23 november: Organist en voorlezer J. Sijkens? gaat per 1
januari 1904 met pensioen. Geïnformeerd zal worden of het nieuw benoemde hoofd
van de school dhr. Jager de functie kan overnemen. (12)
1907: Op 20 maart 1907 wordt een brief behandeld van
organist Jager om zijn salaris te verhogen en of er achter het orgel een deur
kan worden geplaatst vanwege een koude tocht in de winter. Beide wensen worden
gehonoreerd. Het salaris wordt verhoogd naar f 125,- per jaar en de deur wordt
geplaatst. (12)
1911: Op 6 maart
vraagt organist Jager wederom om salarisverhoging. Dit maal wordt zijn verzoek
afgewezen. (12)
1918 : Op 18 november
vraagt organist Brouwer of zijn salaris kan worden verhoogd naar f 200,- per
jaar. Men besluit het salaris te verhogen naar f 175,- (12)
1919: Op 19 juni 1919 vraagt organist R. Brouwer om zijn
salaris te verhogen tot f 200,-. Er wordt besloten het salaris van f 125,- met
een toelage te verhogen tot f 200,-. Het salaris van de orgeltrapper Suk gaat
naar f 125,- (12)
1930: De
kerkvoogden zijn niet tevreden over het orgelspel in de kerk. De
plaatsvervangende organisten krijgen gelegenheid om één middag per week op het
orgel te studeren (12)
Kasboek 1855-1941 (09)
1901 16 januari stoel orgelzolder f
3,00 Boonstra organist 1e en 2e halfjaar 2x f 37,50, H. Pomp orgeltrapper f 10,-
1902 organist f 37,50 (2x) en voorzanger f 75,- (jaar)
1903 K. Smit windmaker
f 7,50 halfjaar
1904 G.R. Jager organist f 50,- halfjaar
1906 G.R. Jager
2x f 50,- K. Smit krijgt f 40 inclusief orgeltrappen
1907 G.R, Jager f 62,50
Brandassurantie Tiel (orgel) f 1,60
1908 idem en Van Oeckelen orgelstemmen f
15,-
1909 Jager organist idem
1910 idem en K. Smit f 40
1911 idem en
Van Oeckelen f 15,-
1912 jager idem
1913 idem
1914 Boonstra organist f
62,50 Boonstra extra orgelbespeling f 5,- ; R. Brouwer organist 2e
halfjaar f 62,50
1915 Brouwer 2x f 62,50
1916 idem
1917 idem
1918
idem en J. Mellius orgeltrappen f 70,-
1919 Brouwers organist 1e half jaar f
87,50
1920 Brouwer kwartaal f 50,- Meek volgens rekening f 4,- H. Suk als
orgeltrapper f 125,- E. Naber voor orgelspelen f 75,-
1921 H. Thijs
schoonmaken orgel f 105,- E. Naber 1e halfjaar f 75,-
1922 Mej. H. Naber
organist halfjaar f 75,- foto H. Thijs stemmen orgel f 15,-
1923 Mej. Naber
Van Oeckelen f 15,-
1924 Naber Van Oeckelen stemmen orgel f 15,10
1925
idem
1926 idem
1927 idem Naber 2e halfjaar f 100,- Van Oeckelen f 15,10
1928 Mej. Naber f 100,- 1e halfjaar Van Oeckelen f 15,10
1929 Mej. Naber
1930 Thijs f 15,10 2x Naber 2x 100,-
1931 organisten 3 kwartalen f 75,- Thijs
15,10
1932 Spiering onderhoud orgel f 15,10 Aan de organisten f 100,-
1933
J. Kalk organist f 25,- foto mej Panneman en Jonkman f 37,50 Spiering f 15,10
1934 Panneman Jonkman f 50,- onderhoud orgel f 15,10
1935 idem en Spiering
1936 idem en Spiering
1937 Panneman Jonkman f 50,- repareren orgel f 22,10
1938 idem
1939 idem
1940 idem
1941 Panneman Jonkman f 50,-
Samenvatting: Het orgel werd gemiddeld eens per twee jaar onderhouden en gestemd
door in lek geval Van Oeckelen, Meek, Thijs en Spiering. Een grotere
uitgave was er in 1921 toen Thijs het orgel voor f 105,- schoonmaakte. In de loop
der tijd meerdere organisten. Hun salaris varieerde van f 50,- tot f 100,- per
jaar.
193x: Johan
van Meurs noteert de gegevens van het orgel in zijn dispositiecahier
(10) Klik op
de afbeelding voor een vergroting
Kasboek 1942-1958
1942 Panneman en
Jonkman f 50 geen spoiering
1943 idem Spiering f 15,30
1944 idem geen
Spiering
1945 alelen Jonkman f 75,-
1947 panneman en jonkman f 50,-
1949 januari H. Ophof reparatie orgel f 6,-
1950 Rekening sguis
gezangenbundel f 30,- rekening Spiering f 84,05 cadeau organisten f 3,60 en f
1,80
1951 cadeau organisten f 17,10
1952 cadeau organisten f 30,50
1953 cadeaus organisten f 27,10
1954 rekening Spiering f 63,-cadeau
oaganisten f 27,90
1955 cadeau organisten f 10 (huwelijk) en f 27,30
1956
3 nieuwe psalmboeken f 14,55
1952: De kerk wordt gerestaureerd en op 21 januari 1953 weer in gebruik
genomen. De preekstoel werd verplaatst van zijn plek onder het orgel naar een
plek tegenover het orgel. In het
verslag van de
restauratie is een post opgenomen voor een orgelmotor van f 400,-. (08)
De windmotor is zo goed als zeker geplaatst tijdens de restauratie van de kerk.
Tijdens de kerkrestauratie wordt het orgel gedemonteerd en nadien weer
herplaatst. Deze werkzaamheden worden verricht door orgelmaker Lucas Rinkema te
Aduard, een voormalige knecht van de fa. Van Oeckelen. Rinkema zal dus de huidige orgelmotor hebben geplaatst. Bij de
kerkrestauratie zijn de orgelkas en het orgelbalkon wit geschilderd. (01)
1953: In de kerkenraadsvergadering van
18 maart wordt de
begroting van de kerkrestauratie besproken. Voor de installatie van een
orgelmotor wordt f 400,- geschat.
Op 11 augustus wordt besloten de preekstoel
die onder het orgel is geplaatst te verplaatsen naar de overkant van de kerk aan
de westzijde. (13)
De Noordooster 21 januari 1953
Jaren zestig en zeventig van de 20e eeuw: Onderhoud door amateur-organist.
In die tijd werden vermoedelijk de loden conducten vervangen door
westaflex-exemplaren.
Ca. 1980- heden: Onderhoud door Mense Ruiter Orgelmakers te Zuidwolde (Gr.).
Dispositie: (W.D. van der Kleij)
| Manuaal | Pedaal | |
| Bourdon | 16' | c-a |
| Violon | 16' discant | |
| Praestant | 8' | |
| Holpijp | 8' | |
| Viola di Gamba | 8' | |
| Octaaf | 4' | |
| Octaaf | 2' | |
| Mixtuur | III-V b/d | |
| Trompet | 8' |
1999: Stef Tuinstra stelt in oktober een
restauratierapport op. Het
tweede deel
beschrijft welke restauratiewerkzaamheden moeten worden uitgevoerd.
Dit restauratierapport werd mij ter beschikking gesteld door dhr. J. Spoelstra uit Raalte.
In september maakt de orgelcommissie een excursie naar Reil in Heerde. Zie het
verslag en de
bedankbrief. (07)
Ook is er een ongedateerde beschrijving
van de orgelgeschiedenis door G. Bekkering.
(07)
2002: Op
29 juni werden Reil en
Mense Ruiter verzocht een offerte voor de restauratie in te dienen. (07)
2008: In november 2008 is het orgel gedemonteerd door de orgelmakerij
Mense Ruiter. Het wordt gerestaureerd naar de situatie van 1900. Dus weer met
blad- en poedergoud op de toen palissanderkleurige kas. Stef Tuinstra is de
orgeladviseur bij de restauratie.
Vermoedelijk oplevering van het instrument in augustus 2009.
Het schilderwerk is opgedragen aan de fa. Boer te Wildervank.
Van de
Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel werd een subsidie verkregen van
EUR 2.000,= (06)
Onderaan deze pagina een fotoreportage van de demontage. (02)
2009: Er is in mei 2009 gestart met de opbouw van het orgel in de
kerk.
Zie een fotoreportage aan de onderzijde van deze pagina. (03)
Het orgel wordt midden december 2009 weer in gebruik genomen. Zie het krantenbericht van 28-11-2009
uit het Dagblad van het Noorden. (04)
PDF van de brochure die werd uitgegeven bij de ingebruikname van het orgel
2019: Geluidsopnamen gemaakt
Bronvermelding:
Jan Albert Mennen heeft zeer getrouw (schaal
1:20) een mdel van het orgel gemaakt. Zie foto's hieronder.
Fotoreportage door Jan Albert Mennen van de demontage van het instrument in november 2008:
Fotoreportage door Jan Albert Mennen van de opbouw van het instrument
in 2009
Mei 2009:
Juli 2009:
Balgen, windlade, klavier en het pedaal zijn weer geplaatst. Hierna worden de frontpijpen geplaatst
en kunnen de labia worden
verguld.
September 2009
Het bovenste vergulde snijwerk is al weer terug en de frontpijpen zijn herplaatst.
Het overige snijwerk en de "wangen" worden binnenkort herplaatst, evenals de beelden op het orgel.
28 november 2009: Het orgel is weer volledig opgebouwd in de kerk
