Dwingeloo, Hervormde kerk
Informatie over de kerk
Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 5 maart 2018
- J.S. Bach (1685-1750):
Fuga in G BWV 576 Registratie: Prestant 8',
Holpijp 8', Octaaf 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Mixtuur (Wordt nog vervangen
door een betere opname)
1665: Er werd er een orgel geplaatst, waarvan de
maker onbekend is. Op het orgel stond vroeger te lezen: "Dit monument ende
gedagtenisse heeft ter eere Gods en ter eeuwige memorie doen en laten stichten de Hoog
Welgeb. Heer Rutger van den Boetzelaer, Heer van Batinge ende Entinghe, Drossard van
Covorden ende den Landschap Drenthe." Dit opschrift werd in de franse tijd
verwijderd, maar was in 1846 nog goed te lezen. Het orgel had twee deuren of Luiken, nl.
een "Zuiderdeur", met het portret van de schenker en een "Noorderdeur"
met het portret van zijn vrouw, "Battina van Loohn". Boven het klavier
stond: "A.1665 den 14 Majus". (1)
Het orgel had 7
registers en pedaal, zoals valt op te maken uit een advertentie in de
Provinciale Drentsche en Asser courant 20-07-1886, waar het door de kerkvoogdij
te koop werd aangeboden.
Genealogische en
heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Drenthe 1937
1671: Afschrift
van een akte van
4 Maart 1671, waar Joost Roedolph van den Boetzelaer, heer van Batinge en
Halteren, als mede-erfgenaam van zijn oom drost Boetzelaer, op zich neemt
aan de organist van Dwingelo jaarlijks de helft te betalen van de 100 gulden,
die het landschap Drente na het overlijden van de drost op het tractement van
de organist heeft gekort, 167(5?) (08)
Dit stuk heeft te
maken met de Landschapsresolutie van 23 februari 1665.
(41): 'De
heer drost van den Boetselaer heeft erlangt een Subsidie tot het onderhoudt van een
organist tot Dwingeloo, waarop gedelebireert zijnde, hebben de heeren Ridderschap ende
Eijgen erfden geaccordeert de summa van hondert en dertich Caroly gulden jaarlyx te
genieten bij den Organist, soo lange als de tegenwoordige schoolmeester tot Dwingeloo sal
leven, en sulx onder consequentie inkumpstich'.
1674: Hoger op het orgel kon men lezen: "I. Delbrugh, Ao 1674 d. 9 Julij" (01) (02).
1682: 24 januari
Akte met benoeming van meister Jacop Jansen Schmit?, van Uithuizen in Groningen,
tot organist-schoolmeester van Dwingelo, door Joest Rudolph van den Boetzelaer,
heer te Batinge en Halteren en Niclaes van Echten, heer te Entinge, als
collatoren, en de geërfde lidmaten van het kerspel. (09)
Nota van de predikant van Dwingeloo omtrent het tractement van de koster-schoolmeester. (ca.
1682). (07)
In een noot van de hand van Mr. J.G.C. Joosting, rijksarchivaris in Drenthe en
samensteller van het huisarchief Batinge. Uitgegeven te Leiden in 1910 staat: "Volgens het
stuk heette "de voorgaande coster-meister Jan; de oorlog met Munster behoorde tot het
verleden. Het stuk dagteekent dus van c.1682, toen de opvolger van Jannes d'Elbrugh werd
beroepen." Waarschijnlijk wordt hier dezelfde persoon genoemd als de vermelding van
"Delbrugh, Ao 1674 d.9 Julij" op het orgel. (39)
Ca. 1690: Fragment
van een getuigenverhoor, waarbij Jacob Jansz. Smit verklaard dat, toen hij schoolmeester werd te Dwingeloo, een zekere Hendrikjen woonde in het huisje "op de
vicarijgeren tegenover het tegenwoordige Franse huijs", doch dat hij geen huur van haar heeft kunnen krijgen.
(10)
Gezicht op
Dwingeloo in de 18de eeuw. De theekoepel behoorde bij de havezate Batinge (Monumenten
in Nederland' 2001)
1726: Akte van
5 november met een regeling het
treden van de balgen.
De Kerkvoogden in der Tijd tot Dwingelo zullen weldoen
en betalen an de Scholts, Prins en Comp: Zodaane penningen als mij van haer op
Maij 1727 of zoo ick verder Continuëerd
tot Zt Jacobi 1727 van het Orgel
blaesen als dan toekomen 't zal haer E. onder quitancie voor goede betaling
verstrecken, Dwingelo 5e november 1726
Dit is't X Mark van
Fennechjen
Evers in mijn
presentie getogen
hendrick Lubberts
1728 Op 9 januarij is
door de kerkvoogd Albert Santing an mij wegens de weduwe van Roelof Roelofs
kromholt twalf gulden betaalt op assen deese voor quitum sij in Dwingelo op dato
als boven
1727-1729:
Stukken betreffende de vorderingen van den organist-schoolmeester te Dwingeloo op den heer van Oldegaarde tot voldoening der klokrogge.
(11)
1739:
Getuigschriften voor Anthonij Kortrijk
met bewijzen van zijn bekwaamheden als schoolmeester en organist. Aanbevelingen
door David Leo en H. Jaarsma organisten te Steenwijk(15)
1773: Wegen het overlijden van de vorige organist Anthony
Kortrijk diende er een nieuwe organist te worden benoemd. De
correspondentie met sollicitaties
is bewaard gebleven.
Sollicitatiebrieven zijn bewaard van F. Seijdel uit
Vollenhove, H. van Elseloo uit Sloten. Elseloo bedankt later en Baron van
Heekeren is van plan Hendrik Bloemen te benoemen. Elseloo blijkt een schoonzoon
te zijn van ortwijk blijkt uit een brief van dhr. Folmer uit de Haag, die hem
aanbeveelt. (16)
1781:
Correspondentie bij de benoeming
van Klaas Harms uit Diever tot koster-schoolmeester te Dwingelo.
1835-1860: In de verslagen van de
kerkvoogdij word elk jaar gemeld wat er is uitgegeven aan de onderhoud van het
orgel. De bedragen variëren van f 10,- tot f 25,-
In 1846 schrijft Ds.
Van Schaick in de Drentse Volkalmanak een artikel over de kerk van Dwingeloo (01)
In 1855 wordt f 230,- uitgegeven. Niet
bekend is welke werkzaamheden werden uitgevoerd. (33)
De
gemelde reparatie uit het krantenbericht van 1851 is in de
kerkvoogdijvergadering niet terug te vinden.
Drentsche courant
02-02-1849
1850: In dat jaar was de staat van het onderhoud van het orgel
nog zo dat men
er bij de viering van het 250-jarig bestand van de kerk nog bovenop kon zitten!
Drentsche Courant 31-12-1850
Boekzaal der Geleerde Wereld 1850
1851: Het orgel wordt gerepareerd door dhr. Klein (42)en daarna
gedemonstreerd door een orgelconcert.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 14-10-1851
1856: In de
kerkvoogdijnotulen van 30 augustus
wordt besloten dat de kerkmuren moeten worden gewit en de kerkzolder blauw
geverfd. (35)
De kerkmuren waren dus vroeger gepleisterd.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 23-09-1865
1865: Op
16 oktober vraagt koster/organist G.
Deeze per 1 november ontslag als organist. (36)
1870: Oud-predikant Van Schaick beschrijft in het blad "De Oude
tijd" jaargang 1870 het orgel in de kerk. (37)
1875: Op 19 november
dient Roelof Koeling een rekening in voor reparatiewerkzaamheden. Op de rekening
staat ook een post van f 20,- voor het orgel. (36)
Provinciale
Drentsche en Asser courant 20-06-1876
1876: In de
kerkvoogdijvergadering van 20 september
komt het vertrek van de organist aan de orde. Dit is een goed moment om de
instructie voor de koster/organist opnieuw te bezien.
In de vergadering van
25 oktober wordt gezegd dat organist Bouwman is vertrokken naar Beerta. De
nieuwe hoofdonderwijzer Roelof Staal wordt de nieuwe organist met de nieuwe
instructie.
Op 27 december en 2
januari wordt gesproken over herstel van het orgel door Ansingh uit Zwolle.
Ansingh heeft 19 december het orgel geïnspecteerd. Hij kan het orgel in orde
maken voor f 150,- Er wordt besloten eerste informatie over Ansigh in te winnen
voordat een besluit wordt genomen. (32)
1877:
In de kerkvoogdijvergadering van 27
december komt aan de orde dat organist Staal heeft gevraagd te worden
vrijgesteld van het aansteken van de kaarsen bij de godsdienstoefeningen in de
avond, omdat er veel tijd in zit. Hij had al eerder te horen gekregen dat hij
voor de helft vrijstelling had. De kerkleiding besluit dat de huidige situatie
blijft gehandhaafd. (32)
Op
20 februari komt er een brief van
Ansingh uit Zwolle. Men constateert dat er een nieuw klavier geïnstalleerd moet
worden omdat het oude klavier verwomd is. Hierdoor gaat de reparatie langer
duren dan gepland. In de tussentijd stelt Ansingh een harmonium beschikaab dat
per boot naar Dieverbrug kan worden vervoerd. De kerkvoogdij moet het dan per
boerenkar daar afhalen. Het harmonium wordt gratis ter beschikking gesteld. (36)
1882:
Op 16 mei 1882 schrijft orgelmaker
R. Meijer uit Veendam dat hij van de kerkvoogdij in Alblasserdam heeft gehoord
dat Dwingeloo navraag heeft gedaan naar het orgel in Alblasserwaard. Meyer bouwt
een groter nieuw orgel voor de kerk als vervanger voor een kleiner orgel dat hij
eerder leverde. De mate van het orgel zijn 370 hoog en 330 breed. De dispositie
luidt als volgt: Prestant 8', Bourdon 16', Holpip 8', Viola di Gamba 8', Octaaf
4', Fluit 4', Quint 2 2 /3', Octaaf 2'. De kast is zwart vernist. Meijer kan het
orgel leveren voor f 1.500,- met 5 jaar garantie. (36)
In de vergadering van 22 mei komt aan de
orde dat er een orgel kan worden aangekocht uit Alblasserdam. Er stond een
advertentie in de krant Nieuws van de Dag. Uit ingewonnen informatie blijk dat de
eigenaar van het orgel niet solide is en de kerkvoogden besluiten van aankoop af
te zien. (32)
Op
27 mei volgt er nog een brief ut Alblasserdam met gegevens over de
ingebruikname van het nieuwe instrument. (36)
1883: In de vergadering
van 13 oktober 1883 wordt het
vertrek van onderwijzer Staal gemeld. De nieuw benoemde hoofdonderwijzer Boneschanscher
krijgt de post koster/organist van de kerk. Hij zal de instructie van 26 maart
1882 gaan tekenen. (32)
1886: In de
vergadering van 3 juni wordt een
brief van organist Boneschanscher behandeld waarin hij de slechte toestand van
het orgel noemt. Hij heeft geïnformeerd naar een nieuw orgel bij Van Oeckelen.
Deze biedt in een advertentie twee orgels aan voor f 1.600,- en f 2.200,-.
Besloten wordt de notabelen op 5 juni bijeen te roepen om een hierover te
overleggen.
Op 5 juni wordt door
de kerkvoogdij en notabelen besloten een commissie naar van Oeckelen in Haren te
sturen om het een en ander te bezien. Gevraagd zal worden of het oude orgel kan
worden ingeruild. Als dit niet kan kan het orgel per advertentie te koop worden
gezet.
In de vergadering van 25
september doet de commissie verslag van haar bezoeken aan Van Oeckelen. De
orgels werden goed bevonden, maar aangezien er zich nog geen koopers voor het
oude waren, kon er nog geen sprake zijn van een nieuw orgel.
(32)
Provinciale Drentsche en Asser courant 10-06-1886
Provinciale Drentsche en Asser courant 20-07-1886, Het nieuws van den dag :
kleine courant 31-03-1886
1887: In de kerkvoogdijvergadering van
8 juni wordt de kerkvoogdij door de
notabelen gemachtigd het oude orgel te verkopen en voor f 2.250,- een orgel te
kopen bij Van Oeckelen. Wel krijgt men nog de opdracht met Van Oeckelen te
overleggen of de aankoopprijs kan worden verlaagd. (32)
Op 13 juli een brief van Van
Oeckelen aan de kerkvoogdij. (Deze dient nog ontcijferd te
worden) (36)
In juli 1887 informeert orgelmaker
Jan Proper naar de afmetingen, aantal registers en prijs van het oude orgel.
Wanneer moet het orgel uit de kerk worden gehaald en wat is de afstand tussen
Dwingeloo en Meppel? Proper moet een orgel in Meppel stemmen en wilde graag eens
kijken in Dwingeloo. (36)
Op
12 september en 21 oktober komt de
aankoop van een orgel weer aan de orde. In de vergadering van
21 oktober wordt de brief van Van
Oeckelen behandeld waarin hij toezegt het orgel voor f2250,- te leveren. Voor
het plaatsen rekent hij f 56,-? Hij is in Dwingeloo geweest en constateerde daar
dat het orgelbalkon eerst zou moeten worden hersteld. voordat het nieuwe orgel
geplaatst kan worden. Voor het oude orgel wil hij f 30,- betalen. De kerkvoogden
vinden dit bedrag niet hoog genoeg en gaan het orgel te koop aanbieden.
Op
31 december worden de financiën met
koster/organist Boneschanscher over 1887 afgesloten. (32)
Ondanks verzet van Mr. W.L. v.d. Biesheuvel Schiffer werd het orgel
met de luiken uit de kerk verwijderd om te worden vervangen door een orgel van Van Oeckelen. (3)
Het oude orgel werd in "Het nieuws van den dag" van 21 en 22 juli 1886 te koop
aangeboden met de volgende tekst: "TE KOOP voor een zeer billijken prijs, een
goed onderhouden Kerkorgel van zeven Registers en een Voetpedaal. Te bevragen
bij den Secretaris-Kerkvoogd der Hervormde Gemeente te Dwingeloo, voor 30 Juli
1886. (15)
Provinciale Drentsche en Asser courant 10-06-1886, 24-09-1887, 22-11-1887
Provinciale
Drentsche en Asser courant 30-11-1887
Uit de krant "Het nieuws van de dag" van 3 december 1887: "oude orgel
vervangen door orgel VO; het oude had "bijna 2 1/2 eeuw dienst gedaan".
(15)
Op 27 november werd het nieuwe orgel ingewijd. Het oude
orgel werd afgebroken. (04) De beschilderde panelen werden teruggegeven aan de familie van den Boetzelaer.
Dispositie:
Prestant | 8' tin in front |
Bourdon | 16' |
Holpijp | 8' |
Viola di Gamba | 8' |
Octaaf | 4' |
Speelfluit | 4' |
Quintfluit | 3' |
Woudfluit | 2' |
Trompet | 8 |
De registers Bourdon en Trompet hebben voor het groot
octaaf afzonderlijke trekkers. Dit om een tweede klavier te kunnen imiteren en bij de
solostemmen een vrije bas te kunnen gebruiken. Het orgel was zeer krachtig en de
solostemmen zijn liefelijk geïntoneerd. (5).
In
het tijdschrift Het Orgel 2de jrg. no. 11, 1 januari 1888 is de volgende tekst opgenomen:
'Den
27e November is het nieuwe orgel, uit de fabriek van de Heeren P. van Oeckelen &
Zoon, te Haren bij Groningen, in de Hervormde kerk te Dwingeloo ingewijd. Het
heeft één klavier en aangehangen pedaal met acht sprekende stemmen, als:
Prestant 8 voet groot c, in het front van tin.
Bourdon 16 voet.
Holpijp 8
voet.
Viola di Gamba 8 voet.
Octaaf 4 voet.
Speelfluit 4 voet.
Quintfluit 3 voet.
Woudfluit 2 voet.
Trompet 8 voet.
De registers,
Bourdon en Trompet hebben voor het groot octaaf afzonderlijke register-
trekkers, om een tweede klavier te kunnen imiteeren, en bij de solo-stemmen een
vrije bas te kunnen gebruiken.
Het orgel is zeer krachtig en de solo-stemmen
zijn liefelijk geïntoneerd.
Het oude orgel, dat twee honderd vijf en twintig
jaren in dien kerk dienst heeft gedaan, was afkomstig uit de kapel van het slot
Batum (bedoelt wordt Batinge), destijds bewoond door de familie BOETZELAAR en ten geschenke gegeven aan
die gemeente.
Het familiewapen dat op het orgel prijkte, met de beschilderde
deuren dien het orgel insloten, zijn aan de familie teruggezonden.' (27)
Het Orgel 1888
januari
Het orgel werd
echter direct voor de kerk van Dwingeloo gebouwd. Het is wel mogelijk dat er in
Batinge een orgel heeft gestaan, omdat de organist van de kerk van Dwingeloo in
1690 werd betaald voor het spelen in de Franse kerk van Dwingeloo. Zie
Dwingeloo-Batinge
Bericht uit Het
nieuws van den dag kleine courant 01-12-1887
Meppeler Courant
30-11-1887
Provinciale Drentsche en Asser courant 22-11-1887
1888.
In de kerkvoogdijvergadering van 28
januari komt aan de orde hoe men het nog verschuldigde restbedrag voor het
orgel moet financieren. (32)
1889: In de vergadering van
begin 1889 en 7 maart komt de financiering van het orgel weer aan de orde. Voor
de aankoop van het orgel is een lening van f 2.250,- gesloten. Volgens het
college van toezicht had de kerkvoogdij geen machtiging gekregen voor het
aangaan van deze lening. De kerkvoogdij is van mening dat er toestemming is
gegeven op 31 augustus 1887. (32)
1890:
In de Drentsche Volksalmanak van 1890 wordt de kerk en haar inventaris
beschreven in het artikel 'De kerk van Dwingeloo' door Mr. W.L. van den Biesheuvel Schiffer. Op de bladzijden
57, 58 en 62 wordt het oude orgel beschreven dat zojuist is vervangen. De
schrijver heeft de kerk bezocht voordat het orgel was verwijderd. Hij stelt voor
om het front van het oude orgel naar een andere plek in de kerk te verplaatsen
en te bewaren. 'Ik heb mij toen veroorloofd in
bedenking te geven, het front van het oude orgel met genoemde vleugeldeuren niet uit de
kerk te verwijderen, maar het een andere plaats te geven, waartoe alle gelegenleid
bestond.'
1892: Organist Boneschanscher verzoekt op
19 januari ontheven te worden van zijn
taak als klokkenluider. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan dient het traktement
te worden verhoogd. (36)
1902: Een opsomming van de plichten en daaraan gekoppelde
inkomsten van de onderwijzer in Dwingeloo in de situatie 1784.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 02-03-1903
1908: Organist Boneschanscher viert zijn 25 jubileum ls organist
Provinciale
Drentsche en Asser courant 17-10-1908, Het Orgel 1908 november
Provinciale Drentsche en Asser courant 14-03-1908, 24-03-1908
Provinciale Drentsche en Asser courant 20-06-1922, 06-12-1922
1923: Op 27 mei schrijft
organist Boneschanscher dat hij per 1 september met pensioen gaat als
hoofdonderwijzer in Dwingeloo en dat hij ook zijn functie als organist wil
beëindigen.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 13-10-1923
1923: De kerk wordt door een brand getroffen. Het orgel wordt verwoest.
Ansichtkaart 1923
Vele kranten melden de brand:
-
Emmer
courant 18-08-1923
- Sumatra Post 13-09-1923 01
en 02
- Sumatra-bode
20-09-1923
- Nieuwsblad van het Noorden 14-08-1923 en
16-08-1923
-
Provinciale Drentsche en Asser courant 14-08-1923 (01
en 02) en
15-08-1923
Provinciale
Drentsche en Asser courant 18-08-1923
Voor de aanschaf van een nieuw orgel werd een bazar gehouden. Zie De standaard
02-06-1925, Provinciale Drentsche en Asser courant
23-05-1925,
Provinciale Drentsche en Asser courant 25-04-1925, Meppeler Courant
30-05-1925
1925: Levering van een orgel door M. Spiering.
Op
8 oktober krijgt H. Thijs uit
Harendermolen een bedrag van f 3.950,- uitbetaald voor de plaatsing van het
orgel.
Spiering liet het orgel dus door Thijs plaatsen.
Meppeler Courant
1925-05-23 Bazar om geld in te zamelen voor nieuw orgel na de brand van 1923,
Meppeler Courant 1925-05-30 Bazar brengt Hfl 1.000,= op
Het Orgel
1925 juli 1925, Nieuwsblad van het Noorden 24-09-1925, Meppeler Courant
1925-09-23
De Nederlander 06-10-1925
Bericht over de herbouw van de kerk uit Provinciale Drentsche en Asser courant
05-10-1925. Klik op de afbeelding voor een vergrote versie
Links:http://www.kerkeninbeeld.nl,
rechts: ansichtkaart
Provinciale
Drentsche en Asser courant 22-03-1928
Dispositie:
Manuaal | C - f' | Pedaal C - d' |
Bourdon | 16' b/d | Aangehangen |
Prestant | 8' | |
Holpijp | 8' | |
Salicionaal | 8' | |
Viola da Gamba | 8' | |
Octaaf | 4' | |
Roerfluit | 4' | |
Quint | 2 2/3' | |
Octaaf | 2' | |
Trompet | 8' |
Provinciale
Drentsche en Asser courant 23-11-1935, 11-12-1935
193x: Johan
van Meurs noteert de gegevens van het orgel in zijn dispositiecahier
Klik op
de afbeelding voor een vergroting
Uit het boek van Jaap
Brouwer: Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur
Provinciale
Drentsche en Asser courant 14-03-1950
Foto: Stichting Orgelcentrum nr. Gr 2112 (30)
Provinciale
Drentsche en Asser courant 16-09-1959
1959: Op 9 december meldt
Reil dat hij uit voorraad een windmotor kan leveren. Van
dezelfde datum dateert een rapport
van Reil over het orgel. Hij constateert dat het orgel nog geen windmotor heeft.
Het front past prima in de kerk. Door lekkage in de windlade is handmatig pompen
uiterst moeizaam geworden. De windlade zou gerestaureerd moeten worden. Bij een
restauratie zou de Gamba 8' vervangen moeten worden door een Mixtuur II-III.
Brief van Reil op 16 december dat 2
monteurs voor de kerstdagen een nieuwe windmotor zullen plaatsen. Wel dient er
op dat moment een lectriecien aanwezig te zijn. Plaatsing van een windmotor door J. Reil uit Heerde.
Ook maakt hij het front schoon en verzorgt een stembeurt. Zie
rekening d.d. 31 december. (34)
1960: Op 11
augustus vraagt orgelmaker L. Rinkema uit Woldendorp wat de stand van zaken
was omtrent zijn offerte voor het plaatsen van een Meidinger windmotor. (34)
1961: De kerkvoogdij van Dwingeloo heeft gebeld met de Hervormde
Orgelcommissie. De orgelcommissie antwoordt op 9 oktober
en legt haar werkwijze uit. Een voorlopig onderzoek kost f 35,-
Op 1 november
geeft de kerkvoogdij de orgelcommissie
opdracht voor een voorlopig onderzoek. Op 2 november
schrijft de Orgelcommissie dat Cor
Edskes een afspraak zal maken voor een bezoek. (31)
1962: In februari verschijnt het
voorlopig rapport van Cor Edskes. De
conclusie is dat het orgel een restauratie niet waard is:
- De windlade
is lek en heeft door- en bijspraak
- De mechaniek is slecht van
constructie en het toucher is taai
- Het pijpwerk is in slecht staat
met veel beschadigingen. Veel zinken pijpwerk. Kernsteken, expressions en te
kleine voetopeningen
- Slechte intonatie
- Orgelkas van
slechte constructie. Veel triplex en een ontbrekend dak.
- Lekkages in
de windvoorziening
- De verzekeringswaarde is f 35.000
(Vervangingswaarde)
Aangeraden wordt om te gaan sparen voor een nieuw
instrument.
Op 9 maart vraagt de
kerkvoogdij waar ze het orgel het beste kunnen verzekeren en blijkt dat ze het
eens zijn met de conclusie om het orgel niet te restaureren.
De
Orgelcommissie schrijft op 13 maart
aan de verzekeringsmij "Stormbrand" om contact op te nemen met de kerkvoogdij in
Dwingeloo. Dit melden ze ook aan de
kerkvoogdij.
Op 17 mei wil de
kerkvoogdij graag een copie van het rapport, omdat hij bij een van de
kerkvoogden is zoek geraakt. Het rapport kom in een bespreking met de notabelen
aan de orde. (31)
1964: Er werden
acties gevoerd om geld in te zamelen voor een nieuw orgel. Bijvoorbeeld door de
voetbalvereniging. Ook werden
collectanten gezocht.
Op
7 maart schrijft organist Smit aan
de predikant ds. Bosma dat er een orgel uit Den Haag in de werkplaats van
orgelmaker Slooff staat opgesteld. Volgens Slooff is het pijpwerk van
uitstekende makelij. De door Smit geconsteerde lekkage was te wijten aan de
windlade en niet aan de pneumatiek. Een prijsopgave van de restauratie duurt nog
even vanwege ander onderhanden werk. Kan Smit een afspraak maken om over de
datum van oplevering te overleggen?
Op
23 september schrijft de
burgermeester van Dwingeloo mr. W.W. Hopperus Buma een brief aan kerkenraad, en
kerkvoogdij van Dwingeloo. Hij uit zijn zorgen omtrent het proces tot aanschaf
van het orgel qua democratische proces en inzet van deskundigheid. In de
bijlage beschrijft hij de gang van
zaken: Zijn vrouw las een advertentie waarin de Doopsgezinde kerk van Den Haag
haar orgel te koop aanbood. Mogelijk zou dit geschikt zijn voor de kerk in
Dwingeloo. Toen men in Den Haag was om de situatie te bezien bleek dat
orgelmaker Slooff het orgel ook wilde kopen. Toen deze hoorde dat Dwingeloo ook
een gegadigde was trok hij zich terug. Op dat moment ontstond de afspraak dat
Slooff het orgel zou demonteren , verbouwen en plaatsen in Dwingeloo. Op deze
manier is er geen deskundig adviseur bij betrokken. Buma heeft daarom Dr. Vente
geraadpleegd. Volgens Vente is de kerkvoogdij zeer onverstandig dit werk door
een onbekende orgelmaker zonder adviseur te laten uitvoeren. Vente was bereid
het orgel in de werkplaats van Slooff te inspecteren. De kerkvoogdij besloot
geen gebruik te maken van het advies van Vente. Dit speelde zich af in februari.
Sinds die tijd is het stil. Nu wordt gevraagd voor de restauratie van het orgel
f 10.000,- bijeen te brengen. Volgens deskundigen (organist Smit en Slooff) zou
het een prima orgel zijn. Hij raadt aan toch een deskundige in te schakelen. (34)
In het archief van het bureau monumentenzorg zijn
notities bewaard over de
belangstelling die de Hervomde Kerk van
Sleen had voor de gipsen beelden en de harp van het oude orgel.
1965: Op 25 januari
beantwoordt de kerkenraad de brief van
14 januari van Buma. De kerkenraad verwijst naar de kerkvoogdij voor een
antwoord op zijn brief van 29 september. (34)
Orgelmaker Sloof
wordt uiteindelijk toch belast met de restauratie en plaatsing van het Van
Gelder-orgel (1886) uit de Doopsgezinde
kerk te Den Haag.
Voor de geschiedenis en afbeeldingen van het orgel te Den Haag zie de
tekst onderaan deze
pagina.
Bij plaatsing te Dwingeloo vonden de volgende werkzaamheden plaats:
-Combinatietrede Hoofdwerk verwijderd. Zwelkast Bovenwerk verwijderd.
-Windlade van het Hoofdwerk werd naar achteren verplaatst vanwege de
aanwezigheid van een trekbalk.
-De trompet 8' werd weer geheel op de lade
geplaatst
-Op het Hoofdwerk wordt de Bourdon 16' verwijderd en een Mixtuur
II-III toegevoegd.
-Op het Bovenwerk wordt de Fluit Harmoniek verwijderd en
vervangen door een Fluit 4'. De Voix Celeste wordt vervangen door een Piccolo
2'. Op een kantsleep wordt een sesquialter I-II toegevoegd en de Salcionaal 8'
wordt vervangen door een prestant 4'.
-Op het pedaal wordt de Octaafbas 8'
vervangen door een Koraalbas 4' '(24)
Adviseur bij de
restauratie was de eigen organist H. Smit uit Meppel.
Op 3 augustus gaven
Marian Verrips-Doorn orgel en de sopraan J. Vosman-de Vries een concert. (34)
Meppeler Courant 5 augustus 1966
De twee potten en de harpversiering op het oude orgel uit 1925 worden
verkocht aan de Hervormde kerk van Sleen.
Het
orgel zelf is verkocht aan de orgelbouwer Slooff. (Zie briefwisseling tussen
Sleen en Dwingeloo bij Sleen)
Foto: Geert Jan
Pottjewijd (18-07-2021)
Fotokaart van Slooff Orgelbouw
Meppeler Courant 1965-12-03, Asser Courant 19-11-1966
Dispositie van het instrument na plaatsing te Dwingeloo:
Hoofdwerk | Bovenwerk | Pedaal | |||
Prestant | 8' | Bourdon | 8' | Subbas | 16' |
Holpijp | 8' | Prestant | 4' | Bourdon | 8' |
Octaaf | 4' | Fluit | 4' | Koraalbas | 4' |
Roerfluit | 4' | Piccolo | 2' | ||
Quint | 2 2/3' | Sesquialter | II | ||
Octaaf | 2' | Tremulant | |||
Cornet | V discant | ||||
Mixtuur | II-III | ||||
Trompet | 8' |
1976: Op 29 mei schrijft
onderwijzer Reinder Smit aan het proviciaal museum dat hij de portretten heeft
terug gevonden bij iemand in Den Haag. Hij heeft de eigenaar bezocht en de
protretten gefotografeerd. De eigenaar is beried ze af te staan. Kunnen deze
portretten niet naar Dwingeloo?
Op
30 augustus schrijft Smit aan het bureau voor roerende monumenten dat hij op
18 oktober 1975 navraag deed over de verbijfplaats van de portretten. Deze waren
te vinden onder nr. C1773. Op 29 mei bracht R. Smit een bezoek aan baron Van
Boetzelaer. Op grond van documenten in het bezit van Van Boetzelaer kon worden
vastgesteld dat het inderdaad ging om de panelen die hoorden bij het orgel dat
van 1665 tot ca. 1890 in de kerk van dwingeloo stond. Is het mogelijk dat ze
worden afgestaan de kerk van Dwingeloo? Er is al overleg geweest met Corneille
Janssen van het provinciaal museum.
Op
4 september schrijft Smit aan
Corneille Janssen dat de kerk van Dwingeloo niet te vochtig is. De organisten
heeft zelfs waterbakken laten plaatsen omdat de lucht te droog was.
Op
17 november schrijft Corneille
Janssen aan Smit dat hij een aanbevelingsbrief zal schrijven om de portretten
naar Dwingeloo te halen. Graag nog geen publiciteit vanwege mogelijke
gevoeligheden.
Op 17 november
schrijft Corneille Janssen ook de aanbevelingsbrief naar de dienst verspreide
rijkscollectie om de protretten en de delen van de orgelkas aan Dwingeloo af te
staan. (43)
Bericht uit
Nieuwsblad van het Noorden 02-06-1976
Meppeler Courant
1976-06-02
Onbekende krant van 3 juni 1976 (43)
Nieuwsblad van
het Noorden 2 juni 1976
1977: Op
5 januari schrijft de dienst
roerende monumenten dat de dienst bereid is de bruikleen te beëindigen en een
nieuwe overeenkomst te sluiten met de kerkvoogdij van Dwingeloo. Welke garanties
kan de kerkvoogdij geven voor beheer en veiligheid?
Op
14 januari vraagt Smit aan
Corneille Janssen welke adviezen hij kan geven over het beveiligen van het
kerkgebouw.
Op 14 januari
schrijft Smit naar de dienst roerende goederen dat hij verheugd is dat de dienst
bereid is een overeenkomst te sluiten met de kerkvoogdij van Dwingeloo. De
kerkvoogdij is in overleg met het provinciaal museum voor verligheid en beheer.
(43)
1978: Op
15 april vraagt Smit aan Corneille
Janssen of er al vorderingen zijn gemaakt om de portretten naar Dwingeloo te
krijgen. (43)
1979: De panelen zijn
weer terug in dwingeloo
Meppler Corant 5
februari 1979
Meppeler Courant
9 februari 1979
In deze tijd worden er in Dwingeloo
ook regelmatig orgelconcerten georganiseerd.
Arikel Nieuwsblad
van het Noorden 10-04-1976
1981: Restauratie door Mense Ruiter van de windlade en wellenbord van
het Hoofdwerk
1983: Restauratie door Mense Ruiter van de windlade
en wellenbord van het Bovenwerk
Tijdschrift Kerk en
Muziek 1984 05 mei/juni
1985: Restauratie van de kerk
Meppeler Courant
1985-12-09
1998: De huidige eigenaar van de panelen van
het in 1887 afgebroken orgel, baron Sicco van Boetzelaer uit Den Haag, draagt op 7 juni
de panelen weer over aan de kerk. Dit schilderwerk uit de 17e eeuw is heel bijzonder in
Drenthe. Drenthe was in die tijd zo arm, dat zelfs de adel geen geld had. Rutger van den
Boetzelaer vormde daarop een uitzondering. Als drost van Drenthe had hij zijn ambtswoning
in Coevorden, maar hij bewoonde ook de havezate Batinge in Dwingeloo. Op de kas van het
kerkorgel stonden ook de portretten van Van den Boetzelaer en zijn derde echtgenote. Ook
deze waren in het bezit van Sicco van Boetzelaer, maar kregen jaren geleden al een plekje
in de Dwingelder kerk. Reinder Smit stelde destijds de echtheid van de portretten vast.
"Bij die gelegenheid liet Sicco van Boetzelaer mij ook de andere panelen zien. Wat ik
toen zag kwam exact overeen met de beschrijving van dominee Van Schaik, die van 1838 tot
1852 werkzaam was in het brinkdorp". Zodoende ontstond het plan om alle restanten van
de oude orgelkas te verhuizen naar de oude stek. Smit ging in onderhandeling met Van
Boetzelaer, maar de gesprekken liepen aanvankelijk op niets uit. Hij stelde als voorwaarde
dat de panelen zouden worden gerestaureerd. Daar had de kerkelijke gemeente echter het
geld niet voor. Smit kwam vast te zitten en vroeg de thans in Warnsveld woonachtige
oud-burgemeester van Dwingeloo, Hopperus Buma, de onderhandelingen voort te zetten. Hij
heeft het als echte diplomaat voor elkaar gekregen dat van Boetzelaer de restauratie heeft
laten varen. (12)
Foto: Geert Jan
Pottjewijd
Naast de luiken
hangt een toelichtende tekst. Voor een afbeelding van deze tekst zie
onderaan deze pagina.
Erwin
de Leeuw schreef een artikel over
de orgelluiken in het tijdschrift 'Dwingels Eigen' van 2001.
1999: Eerste fase van een restauratie door Mense Ruiter.
Restauratie van de
windvoorziening en herstel van de hoofdwerkmechaniek. (14)
2007: Uitvoering van de tweede fase door Mense Ruiter: Restauratie van de windladen, bovenwerkmechaniek, registratiemechaniek en herstel/aanpassing pijpwerk en klankherstel. (14)
2008/2009: Orgelmakerij Mense Ruiter: herstelling van het Pedaal (na waterschade). (14)
2010: In dit jaar wer de restauratie door Mense Ruiter
geheel afgerond. Op 6 augustus 2010 werd het orgel weer in gebruik genomen.
Huidige dispositie:
Hoofdwerk: Prestant 8',
Holpijp 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Cornet V sterk
(discant), Mixtuur II-III sterk (1 1/3'), Trompet 8'.
Bovenwerk:
Bourdon 8', Prestant 4', Fluit 4', Piccolo 2', Tremulant.
Pedaal: Subbas 16', Bourdon 8', Koraalbas 4'.
Koppelingen: Hoofdwerk - Bovenwerk, Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal -
Bovenwerk.
Foto: Geert Jan
Pottjewijd
Links van de
klaviatuur hangt een toelichtende tekst omtrent het orgel. Zie voor een
afbeelding onderaan deze pagina.
Bericht door RTV Drenthe d.d. 29 juli 2010:
http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/47847/Kerkorgel-Dwingeloo-gerestaureerd
2018: In het landgoed Oldengaerde liggen nog meer
onderdelen van de luiken van het orgel uit 1665. De kerkvoogdij is in overleg
met de eigenaar van Oldengaerde (Drents Landschap) om de luiken volledig te
herstellen incl. de portretten van de fam. van Boetselaer die nu al in de kerk
aanwezig zijn. Dit is echter een project van de lange termijn. (29)
Foto: Geert Jan Pottjewijd Klik op de foto voor een vergroting
Organisten???:
1665 - 1670? | Roelof Lunsingh (6) |
1671? - 1682? | Jan d'Elbrugh? (7). |
1682 - 1738 | Jacop(b) (Jansen) Smit(h). (8). Op 15 april 1709 krijgt hij 30 gulden uitbetaald Op 17 juni 1728 krijgt jij 50 gulden als tarktement (38) |
1739 - 1773 | Anthony Kortrijk. (9). |
1773 - 1781 | Hendrik Lubberts (10) |
1781 - 1784 | Klaas Harms Klaassen (11) |
1784 - 1813 | Pieter Vogel |
1813 - 1842 | Jan Roelofs Bakker |
1842 - 1892 | Rijkman Wichers |
1883 - 1923 | E.J. Boneschansker |
xxxx - 1968 | H. Smit |
1968 - xxxx | G. Dees |
Noten:
Toelichtende tekst in de kerk
omtrent de luiken van het eerste orgel in Dwingeloo
Toelichtende tekst naast het orgel
Foto: Geert Jan
Pottjewijd
Geschiedenis van het orgel in de Doopsgezinde kerk te Den Haag
1886: Bouw van een nieuw orgel door J. van Gelder,
orgelmaker te Leiden
Dispositie volgens het bestek van 14 november 1885 (24)
Manuaal | Bovenwerk | Pedaal | |||
Bourdon | 16' | Salicional | 8' | Aangehangen | |
Prestant | 8' | Bourdon | 8' | ||
Holpijp | 8' | Fluit Harmoniek | 4' | ||
Octaaf | 4' | Clarinet | 8' | ||
Roerfluit | 4' | ||||
Quint | 3' | ||||
Piccolo | 2' | ||||
Cornet | III disc. | ||||
Trompet | 8' | ||||
Op een onbekend moment werd de klarinet van het bovenwerk verwijderd voor een
Octaaf 2'(24)
1896: Door de fa. Wed
J. van gelder werd een combinatietrede voor de 5 sterkstste register van het
Hoofdwerk aangebracht. De Octaaf 2' van het bovenwerk werd vervangen door een
Voix celeste 8'(24)
Advertentie van van Gelder uit Het orgel 1900/01
1911: Uitbreiding door Van Leeuwen met een vrij pedaal met
de volgende registers: Subbas 16', Octaafbas 8', Bourdon 8'.
Het bovenwerk
werd in een zwelkast geplaatst. Het pedaalklavier werd vervangen en een
pedaalkoppel toegevoegd.
De lade van het bovenwerk werd verplaatst en de
mechaniek daarop aangepast.
De C-Fis van de trompet 8' werd op een nieuwe
pneumatische lade geplaatst.(24)
±1931?:
wijziging Van Leeuwen?. De Cornet III wordt gewijzigd naar een Cornet V (24)
en v.d Kleij
Beide
afbeeldingen hierboven vanuit de website van Aart de Kort:
http://home.planet.nl/~kort0158/DHdoopsgez.html (28)