Dwingeloo, Hervormde kerk

Informatie over de kerk

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 5 maart 2018
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Mixtuur (Wordt nog vervangen door een betere opname)

1665: Er wordt er een orgel geplaatst, waarvan de maker onbekend is. Op het orgel stond te lezen: 'Dit monument ende gedagtenisse heeft ter eere Gods en ter eeuwige memorie doen en laten stichten de Hoog Welgeb. Heer Rutger van den Boetzelaer, Heer van Batinge ende Entinghe, Drossard van Covorden ende den Landschap Drenthe.' Dit opschrift wordt in de Franse tijd verwijderd, maar was in 1846 nog goed te lezen. Het orgel had twee deuren of Luiken, nl. een 'Zuiderdeur', met het portret van de schenker en een 'Noorderdeur' met het portret van zijn vrouw, 'Battina van Loohn'. Boven het klavier stond: 'A.1665 den 14 Majus'. (01)
Het orgel had 7 registers en een pedaal, zoals valt op te maken uit een advertentie in de Provinciale Drentsche en Asser courant 20-07-1886, waar het door de kerkvoogdij te koop wordt aangeboden.

1671: Afschrift van een akte van 4 Maart 1671, waarin Joost Roedolph van den Boetzelaer, heer van Batinge en Halteren, als mede-erfgenaam van zijn oom drost Boetzelaer, op zich neemt de organist van Dwingeloo jaarlijks de helft te betalen van de 100 gulden, die het landschap Drenthe na het overlijden van de drost op het traktement van de organist heeft gekort. (04)
Dit stuk heeft te maken met de Landschapsresolutie van 23 februari 1665.: 'De heer drost van den Boetzelaer heeft erlangt een subsidie tot het onderhoudt van een organist tot Dwingeloo, waarop gedelebireert zijnde, hebben de heeren Ridderschap ende Eijgen erfden geaccordeert de summa van hondert en dertich Caroly gulden jaarlyx te genieten bij den Organist, soo lange als de tegenwoordige schoolmeester tot Dwingeloo sal leven, en sulx onder consequentie inkumpstich'. (22)

1674: Hoger op het orgel kon men lezen: 'I. Delbrugh, Ao 1674 d. 9 Julij' (01) (02).

1682: Van 24 januari dateert een akte van benoeming van meister Jacop Jansen Schmit? van Uithuizen in Groningen tot organist-schoolmeester van Dwingelo door Joest Rudolph van den Boetzelaer heer te Batinge en Halteren en Niclaes van Echten heer te Entinge, als collatoren. (05)
Nota van de predikant van Dwingeloo omtrent het traktement van de koster-schoolmeester. (03)
In een noot van de hand van Mr. J.G.C. Joosting, rijksarchivaris in Drenthe en samensteller van het huisarchief Batinge. Uitgegeven te Leiden in 1910 staat: 'Volgens het stuk heette 'de voorgaande coster-meister Jan; de oorlog met Munster behoorde tot het verleden. Het stuk dagteekent dus van circa 1682, toen de opvolger van Jannes d'Elbrugh is beroepen.' Waarschijnlijk wordt hier dezelfde persoon genoemd als de vermelding van 'Delbrugh, Ao 1674 d.9 Julij' op het orgel. (20)

Ca. 1690: Fragment van een getuigenverhoor, waarbij Jacob Jansz. Smit verklaart dat, toen hij schoolmeester was in Dwingeloo, een zekere Hendrikjen woonde in het huisje 'op de vicarijgeren tegenover het tegenwoordige Franse huijs', doch dat hij geen huur van haar heeft kunnen krijgen. (06)


Gezicht op Dwingeloo in de 18de eeuw. De theekoepel behoorde bij de havezate Batinge (Monumenten in Nederland' 2001)

1726: Akte van 5 november met een regeling voor het treden van de balgen.
'De Kerkvoogden in der Tijd tot Dwingeloo zullen weldoen en betalen an de Scholts, Prins en Comp: Zodaane penningen als mij van haer op Maij 1727 of zoo ick verder Continuëerd
tot Zt Jacobi 1727 van het Orgel blaesen als dan toekomen 't zal haer E. onder quitancie voor goede betaling verstrecken, Dwingeloo 5e november 1726
Dit is't X Mark van
Fennechjen Evers in mijn
presentie getogen
hendrick Lubberts
1728 Op 9 januarij is door de kerkvoogd Albert Santing an mij wegens de weduwe van Roelof Roelofs kromholt twalf gulden betaalt op assen deese voor quitum sij in Dwingeloo op dato als boven'

1727-1729: Uit deze tijd dateren documenten over de vorderingen van de organist-schoolmeester in Dwingeloo op de heer van Oldegaarde tot voldoening der klokrogge. (07)

1739: Getuigschriften voor Anthonij Kortrijk met bewijzen van zijn bekwaamheid als schoolmeester en organist. Aanbevelingen door David Leo en H. Jaarsma organisten te Steenwijk. (09)

1773: Door het overlijden van de vorige organist Anthony Kortrijk moet er een nieuwe organist worden benoemd. De correspondentie met binnengekomen sollicitaties is bewaard gebleven. (10)

1781: Correspondentie bij de benoeming van Klaas Harms uit Diever tot koster-schoolmeester te Dwingeloo. (21)

1835-1860: In de verslagen van de kerkvoogdij wordt elk jaar gemeld wat er is uitgegeven aan het onderhoud van het orgel. De bedragen variëren van f 10,- tot f 25,-

1846: Ds. Van Schaick van Dwingeloo schrijft in de Drentse Volksalmanak een artikel over de kerk en het orgel van Dwingeloo (01)



1849: Ingezonden brief door 'Z.' over het recht van de adel in Dwingeloo tot het benoemen van kerkvoogden en de koster/voorzanger/organist.

Drentsche courant 02-02-1849

1850: Bij de viering van het 250-jarig bestaan van de kerk was er zoveel belangstelling voor deze viering dat de orde door de politie moest worden bewaard.
De staat van het onderhoud van het orgel was toen nog zo goed dat men er bovenop kon zitten!

Drentsche Courant 31-12-1850


Boekzaal der Geleerde Wereld 1850

1851: Het orgel wordt gerepareerd door een zekere Klein (23) en daarna door hem gedemonstreerd met een orgelconcert.
De opbrengst van het concert wordt bestemd voor de armen.


Provinciale Drentsche en Asser courant 14-10-1851

1855: Er wordt 230 gulden uitgegeven voor 'reparaties aan het orgel'. Niet bekend is welke werkzaamheden zijn uitgevoerd. (14)
De gemelde reparatie uit het krantenbericht van 1851 is in de kerkvoogdijnotulen niet terug te vinden.

1856: In de kerkvoogdijnotulen van 30 augustus wordt besloten dat de kerkmuren moeten worden gewit en de kerkzolder blauw geverfd. (16)
De kerkmuren waren dus voor de brand van 1923 gepleisterd.

1865: Er worden sollicitanten opgeroepen voor de functie van hoofdonderwijzer in Dwingeloo. Er is uitzicht op een benoeming tot koster/organist.

Provinciale Drentsche en Asser courant 23-09-1865

Op 16 oktober vraagt koster/organist G. Deeze per 1 november ontslag als organist. (17)

1866: Op 13 maart en 31 maart komt in het College van Toezicht een geschil aan de orde tussen de kerkvoogdij van Dwingeloo en collator A.W. Westra van Holthe over de benoeming van een organist en de voordracht van een koster. (26)

1870: Oud-predikant Van Schaick beschrijft in het blad 'De Oude tijd' jaargang 1870 het orgel in de kerk. (18)


1875: Op 19 november dient Roelof Koeling een rekening in voor reparatiewerkzaamheden. Een van de posten heeft betrekking op een uitgave van f 20,- voor het orgel. (17)

1876: Er worden sollicitanten opgeroepen voor de functie hoofdonderwijzer in Dwingeloo. De huidige hoofdonderwijzer is ook koster/organist.

Provinciale Drentsche en Asser courant 20-06-1876

In de kerkvoogdijvergadering van 20 september komt het vertrek van de organist aan de orde. Dit is een goed moment om de instructie voor de functie van koster/organist opnieuw te bezien.
In de vergadering van 25 oktober wordt gemeld dat organist Bouwman is vertrokken naar Beerta. De nieuwe hoofdonderwijzer Roelof Staal wordt organist met de nieuwe instructie.
Op 27 december en 2 januari wordt gesproken over herstel van het orgel door Ansingh uit Zwolle. Ansingh heeft op 19 december het orgel geïnspecteerd. Ansingh kan het orgel in orde maken voor f 150,- Er wordt besloten eerst informatie over Ansingh in te winnen voordat een besluit wordt genomen. (13)

1877: In de kerkvoogdijvergadering van 27 december komt aan de orde dat organist Staal heeft gevraagd te worden vrijgesteld van het aansteken van de kaarsen bij de godsdienstoefeningen in de avond, omdat er veel tijd in zit. Hij had al eerder te horen gekregen dat hij voor de helft vrijstelling had. De kerkvoogdij besluit dat de huidige situatie blijft gehandhaafd. (13)
Op 20 februari is er een brief van Ansingh uit Zwolle, waarin wordt geconstateerd dat er een nieuw klavier geïnstalleerd moet worden omdat het oude klavier verwormd is. Hierdoor gaat de reparatie langer duren dan gepland. In de tussentijd stelt Ansingh een harmonium beschikbaar dat per boot naar Dieverbrug kan worden vervoerd. De kerkvoogdij moet het dan per boerenkar daar afhalen. Het harmonium wordt gratis ter beschikking gesteld. (17)

1882: Op 16 mei schrijft orgelmaker Roelof Meijer uit Veendam dat hij van de kerkvoogdij in Alblasserdam heeft gehoord dat Dwingeloo navraag heeft gedaan naar een orgel in Alblasserwaard. Meijer bouwt in Alblasserwaard een nieuw orgel voor de kerk als vervanger voor een kleiner orgel dat hij eerder leverde. De maten van dit orgel zijn 370 hoog en 330 breed. De dispositie luidt als volgt: Prestant 8', Bourdon 16', Holpijp 8', Viola di Gamba 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 2 2 /3', Octaaf 2'. De kast is zwart vernist. Meijer kan het orgel leveren voor f 1.500,- met 5 jaar garantie. (17)
In de vergadering van 22 mei komt het orgel van Alblasserdam aan de orde. Er staat een advertentie in de krant Nieuws van de Dag. Uit ingewonnen informatie blijkt dat de eigenaar van het orgel niet solide is en de kerkvoogden besluiten van de koop af te zien. (13)
Op 27 mei volgt er nog een brief ut Alblasserdam met gegevens over de ingebruikname van het nieuwe instrument. (17)

1883: In de vergadering van 13 oktober wordt het vertrek van onderwijzer Staal gemeld. De nieuwbenoemde hoofdonderwijzer Boneschanscher wordt koster/organist. Hij zal de instructie van 26 maart 1882 gaan tekenen. (13)

1886: In de vergadering van 3 juni wordt een brief van organist Boneschanscher behandeld waarin hij de slechte toestand van het orgel noemt. Hij heeft geïnformeerd naar een nieuw orgel bij Van Oeckelen. Deze biedt in een advertentie twee orgels aan voor f 1.600,- en f 2.200,-. Besloten wordt de notabelen op 5 juni bijeen te roepen voor overleg.

Het nieuws van den dag: kleine courant 31-03-1886

Op 5 juni wordt door de kerkvoogdij en notabelen besloten een commissie naar van Oeckelen in Haren te sturen om het een en ander te bezien. Gevraagd zal worden of het oude orgel kan worden ingeruild. Als dit niet kan, dan kan het orgel per advertentie te koop worden gezet.
De advertentie wordt in juli geplaatst. Uit de advertentie is af te leiden dat het orgel 7 registers heeft en een pedaal.
In de vergadering van 25 september doet de commissie verslag van haar bezoek aan Van Oeckelen. De orgels worden goed bevonden, maar aangezien er nog geen kopers voor het oude waren, kan er nog geen sprake zijn van een nieuw orgel.
(13)


Provinciale Drentsche en Asser courant 10-06-1886, Provinciale Drentsche en Asser courant 20-07-1886, Het nieuws van de dag

1887: In de kerkvoogdijvergadering van 8 juni wordt de kerkvoogdij door de notabelen gemachtigd het oude orgel te verkopen en voor f 2.250,- een orgel te kopen bij Van Oeckelen. Wel krijgt men nog de opdracht mee om met Van Oeckelen te onderhandelen of de aankoopprijs kan worden verlaagd. (13)
Op 13 juli een brief van Van Oeckelen aan de kerkvoogdij. (Deze dient nog ontcijferd te worden) (17)
In juli informeert orgelmaker Jan Proper naar de afmetingen, aantal registers en de prijs van het oude orgel. Wanneer moet het orgel uit de kerk worden gehaald en wat is de afstand tussen Dwingeloo en Meppel? Proper moet een orgel in Meppel stemmen en wil graag eens kijken in Dwingeloo. (17)
Op 31 augustus wordt in het College van Toezicht (verbaal 29/15) een brief van 14 augustus van de kerkvoogdij van Dwingeloo behandeld. Mag de afkoopsom van de pastoriepacht worden gebruikt voor de aanschaf van een nieuw orgel? Dit wordt toegestaan mits een schuldbekentenis wordt opgemaakt. (27)
Op 12 september en 21 oktober komt de aankoop van het orgel weer aan de orde. In de vergadering van 21 oktober wordt de brief van Van Oeckelen behandeld waarin hij toezegt het orgel voor f 2250,- te leveren. Voor het plaatsen rekent hij f 56,-? Hij is in Dwingeloo geweest en constateert dat het orgelbalkon eerst moet worden hersteld voordat het nieuwe orgel geplaatst kan worden. Voor het oude orgel wil hij f 30,- betalen. De kerkvoogden vinden dit bedrag niet hoog genoeg.
Op 31 december worden de financiën met koster/organist Boneschanscher over 1887 afgesloten. (13)
Ondanks verzet van Mr. W.L. v.d. Biesheuvel Schiffer (zie Drentsche Volksalmanak 1890) wordt het orgel met de luiken uit de kerk verwijderd om te worden vervangen door het orgel van Van Oeckelen.


Provinciale Drentsche en Asser courant 24-09-1887, 22-11-1887, 30-11-1887
 


Op 27 november wordt het nieuwe orgel in gebruik genomen. Het oude orgel zou volgens onderstaand bericht afkomstig zijn uit het slot 'Batum' (Batinge). Het familiewapen dat op het orgel prijkte, met de beschilderde deuren dien het orgel insloten, zijn aan de familie teruggegeven'. Het orgel wordt echter direct voor de kerk van Dwingeloo gebouwd. Het is wel mogelijk dat er in Batinge een orgel heeft gestaan, omdat de organist van de kerk van Dwingeloo in 1690 wordt betaald voor het spelen in de Franse kerk van Dwingeloo. Zie Dwingeloo-Batinge


Het Orgel tweede jaargang no. 11, 1 januari 1888

Dispositie van het van Oeckelen-orgel:

Het nieuws van den dag kleine courant 01-12-1887, Meppeler Courant 30-11-1887, Provinciale Drentsche en Asser courant 22-11-1887

1888. In de kerkvoogdijvergadering van 28 januari wordt overlegd hoe men het restbedrag voor het orgel moet financieren. (13)

1889: In de vergadering van 7 maart komt de financiering van het orgel weer aan de orde. Voor de aankoop van het orgel is een lening van f 2.250,- gesloten. Volgens het College van Toezicht had de kerkvoogdij geen machtiging gekregen voor het aangaan van deze lening. De kerkvoogdij is van mening dat er toestemming is gegeven op 31 augustus 1887. (13)
Op 13 maart komt in het College van Toezicht de financiering (verbaal 12) van het orgel weer aan de orde. Het besluit van 1887 zou niet helemaal correct zijn verlopen. Het besluit tot aankoop had moeten plaatsvinden in een gecombineerde vergadering van kerkvoogden en notabelen.
Op 27 april komt Dwingeloo weer ter sprake (verbaal 20) in het College van Toezicht. Het orgel heeft f 2.250,- gekost. De afkoop van de pastoriepacht heeft f 1.250,- opgebracht. Voor het resterende bedrag van f 1.000,- is een lening gesloten, opgesplitst in 10 aandelen f 100,-. Per jaar wordt een aandeel afgelost. (28)

1890: In de Drentsche Volksalmanak van 1890 wordt de kerk en haar inventaris beschreven in het artikel 'De kerk van Dwingeloo' door Mr. W.L. van den Biesheuvel Schiffer. Op de bladzijden 57, 58 en 62 wordt het oude orgel beschreven. De schrijver heeft de kerk bezocht voordat het oude orgel was verwijderd. Hij stelde toen voor om het front van het oude orgel naar een andere plek in de kerk te verplaatsen en te bewaren. 'Ik heb mij toen veroorloofd in bedenking te geven, het front van het oude orgel met genoemde vleugeldeuren niet uit de kerk te verwijderen, maar het een andere plaats te geven, waartoe alle gelegenheid bestond.'

1892: Organist Boneschanscher verzoekt op 19 januari ontheven te worden van zijn taak als klokkenluider. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan dient het traktement te worden verhoogd. (17)

1902: Een krantenbericht met een opsomming van de plichten en daaraan gekoppelde inkomsten van de onderwijzer in Dwingeloo in de situatie van 1784.

Provinciale Drentsche en Asser courant 02-03-1903

1908: Organist Boneschanscher viert zijn 25 jubileum als organist en hoofdonderwijzer.

Provinciale Drentsche en Asser courant 17-10-1908, Het Orgel 1908 november

1908: Concert door organist J.H. Secrève en mevr. Secrève-van Emminck zang en Jan C. Manifarges viool.

Provinciale Drentsche en Asser courant 14-03-1908, 24-03-1908

1922: Concert door de organist van de grote kerk van Steenwijk dhr. van Wageningen. De opkomst was niet bijzonder groot omdat de organist hier niet bekend is. Het tweede concert trok meer bezoekers.

Provinciale Drentsche en Asser courant 20-06-1922, 06-12-1922

1923: Op 27 mei schrijft organist Boneschanscher dat hij per 1 september met pensioen gaat als hoofdonderwijzer in Dwingeloo en dat hij ook zijn functie als organist wil beëindigen. Als opvolger is benoemd dhr. Mulder uit Dieverbrug.

Provinciale Drentsche en Asser courant 13-10-1923

1923: De kerk wordt door een brand getroffen. Het orgel wordt verwoest.

Ansichtkaart 1923

Vele kranten melden de brand:
 - Emmer courant 18-08-1923
 - Sumatra Post 13-09-1923 01 en 02
 - Sumatra-bode 20-09-1923
 - Nieuwsblad van het Noorden 14-08-1923 en 16-08-1923
 - Provinciale Drentsche en Asser courant 14-08-1923 en 15-08-1923


Provinciale Drentsche en Asser courant 18-08-1923

1925: Voor de aanschaf van een nieuw orgel worden een bazaars gehouden. Zie De standaard 02-06-1925, Provinciale Drentsche en Asser courant 23-05-1925, Provinciale Drentsche en Asser courant 25-04-1925 en Meppeler Courant 30-05-1925.

Meppeler Courant 1925-05-23 Bazaar om geld in te zamelen voor nieuw orgel na de brand van 1923, Meppeler Courant 1925-05-30 Bazaar brengt f 1.000,- op.

M. Spiering uit Dordrecht levert een orgel dat wordt geplaatst door orgelmaker Thijs. Thijs krijgt daarvoor op 8 oktober een bedrag van f 3.950,- uitbetaald. Spiering liet het orgel dus door Thijs plaatsen.
De kerk en het orgel worden op 4 oktober in gebruik genomen.

Dispositie:

Links ansichtkaart: http://www.kerkeninbeeld.nl, rechts: ansichtkaart

Het Orgel 1925 juli 1925, Nieuwsblad van het Noorden 24-09-1925, Meppeler Courant 1925-09-23


De Nederlander 06-10-1925



Provinciale Drentsche en Asser courant 05-10-1925. (Klik op de afbeelding voor een vergrote versie)

1928: Concert door organist L. van Aalst uit Assen, H. van Borsem Waalkens viool en H. Zeephat zang.

Provinciale Drentsche en Asser courant 22-03-1928

1935: Oproep van sollicitanten voor de functie van organist. Benoemd wordt na een vergelijkend examen een leerling van Johan van Meurs: dhr. P.J.A. Krayma.

Provinciale Drentsche en Asser courant 23-11-1935, 11-12-1935

193x: Johan van Meurs noteert de gegevens van het orgel in zijn dispositiecahier

Klik op de afbeelding voor een vergroting (30)

1937: De opschriften op het eerste orgel van de kerken worden vermeld in het boek Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Drenthe 1937

(29)

1950: Het hervormde kerkkoor geeft een zangavond met medewerking van dhr. Geuchies (organist van de gereformeerde kerk in Dwingeloo) en H. Groter uit Meppel viool.

Provinciale Drentsche en Asser courant 14-03-1950

Foto: Stichting Orgelcentrum nr. Gr 2112

1959: Advertentie voor een nieuwe organist.

Provinciale Drentsche en Asser courant 16-09-1959

1959:: Op 9 december meldt Reil dat hij uit voorraad een windmotor kan leveren. Reil maakt ook een rapport over het orgel. Hij constateert dat het orgel nog geen windmotor heeft. Het front past prima in de kerk. Door lekkage in de windlade is handmatig pompen uiterst moeizaam geworden. De windlade zou gerestaureerd moeten worden. Bij een restauratie zou de Gamba 8' vervangen moeten worden door een Mixtuur II-III.
In een brief van 16 december schrijft Reil dat 2 monteurs voor de kerstdagen een nieuwe windmotor zullen plaatsen. Er dient dan een elektricien aanwezig te zijn. Het front wordt schoongemaakt en een stembeurt uitgevoerd. Zie de rekening van 31 december. (15)

1960: Op 11 augustus vraagt orgelmaker L. Rinkema uit Woldendorp wat de stand van zaken is van zijn offerte voor het plaatsen van een Meidinger windmotor. (15)

1961: De kerkvoogdij van Dwingeloo heeft gebeld met de Hervormde Orgelcommissie. De orgelcommissie beantwoordt de vragen op 9 oktober en legt haar werkwijze uit. Een voorlopig onderzoek kost f 35,-
Op 1 november geeft de kerkvoogdij de orgelcommissie opdracht voor een voorlopig onderzoek. Op 2 november schrijft de Orgelcommissie dat Cor Edskes een afspraak zal maken voor een bezoek. (12)

1962: In februari verschijnt het voorlopig rapport van Cor Edskes. De conclusie is dat het orgel een restauratie niet waard is:
 - De windlade is lek en heeft door- en bijspraak
 - De mechaniek is slecht van constructie en het toucher is taai
 - Het pijpwerk is in slechte staat en heeft veel beschadigingen. Veel zinken pijpwerk. Kernsteken, expressions en te kleine voetopeningen
 - De intonatie is slecht
 - De orgelkas is van een slechte constructie. Er is veel triplex en een dak ontbreekt.
 - Er zijn lekkages in de windvoorziening
 - De verzekeringswaarde wordt geschat op f 35.000 (Vervangingswaarde)
Aangeraden wordt om te gaan sparen voor een nieuw instrument.
Op 9 maart vraagt de kerkvoogdij waar ze het orgel het beste kunnen verzekeren. Men is het eens met de conclusie om het orgel niet te restaureren.
De Orgelcommissie schrijft op 13 maart aan de verzekeringsmaatschappij Stormbrand om contact op te nemen met de kerkvoogdij in Dwingeloo. Dit melden ze ook aan de kerkvoogdij.
Op 17 mei wil de kerkvoogdij graag een kopie van het rapport, omdat het rapport is zoekgeraakt. Het rapport zal in een bespreking met de notabelen aan de orde komen. (12)

1964: Er worden acties gevoerd om geld in te zamelen voor een nieuw orgel door bijvoorbeeld de voetbalvereniging. Ook worden collectanten gezocht.
Op 7 maart schrijft organist Smit aan predikant ds. Bosma dat er een orgel uit Den Haag in de werkplaats van orgelmaker Slooff staat opgesteld. Volgens Slooff is het pijpwerk van uitstekende makelij. De door Smit geconstateerde lekkage was te wijten aan de windlade en niet aan de pneumatiek. Een prijsopgave voor een restauratie duurt nog even vanwege ander onderhanden werk. Kan Smit een afspraak maken om over de datum van oplevering te overleggen?
Op 23 september schrijft de burgermeester van Dwingeloo mr. W.W. Hopperus Buma een brief aan de kerkenraad en kerkvoogdij van Dwingeloo. Hij spreekt zijn zorgen uit over het proces tot aanschaf van het orgel en inzet van deskundigheid. In een bijlage beschrijft hij de gang van zaken tot nu toe: Zijn vrouw las een advertentie waarin de Doopsgezinde kerk van Den Haag haar orgel te koop aanbood. Mogelijk zou dit geschikt zijn voor de kerk in Dwingeloo. Toen men in Den Haag was om de situatie te bezien bleek dat orgelmaker Slooff het orgel ook wilde kopen. Toen Slooff hoorde dat Dwingeloo ook een gegadigde was trok hij zich terug. Op dat moment ontstond de afspraak dat Slooff het orgel zou demonteren, verbouwen en plaatsen in Dwingeloo. Op deze manier is er geen deskundig adviseur bij betrokken. Buma heeft daarom Dr. Vente geraadpleegd. Volgens Vente is het zeer onverstandig dit werk door een onbekende orgelmaker zonder adviseur te laten uitvoeren. Vente is bereid het orgel in de werkplaats van Slooff te inspecteren. De kerkvoogdij besluit geen gebruik te maken van het advies van Vente. Dit speelde zich al af in februari. Sinds die tijd is het stil. Nu wordt gevraagd voor de restauratie van het orgel f 10.000,- bijeen te brengen. Volgens deskundigen (organist Smit en orgelmaker Slooff) zou het een prima orgel zijn. Hij raadt aan toch een deskundige in te schakelen. (15)
In het archief van het bureau monumentenzorg zijn notities bewaard over de belangstelling die de Hervormde Kerk van Sleen had voor de gipsen beelden en de harp van het Spiering-orgel.

1965: Op 25 januari beantwoordt de kerkenraad de brief van 14 januari van Buma. De kerkenraad verwijst naar de kerkvoogdij voor een antwoord op zijn brief van 29 september. (15)
Orgelmaker Sloof wordt uiteindelijk toch belast met de restauratie en plaatsing van het Van Gelder-orgel (1886) uit de Doopsgezinde kerk te Den Haag.
Voor de geschiedenis en afbeeldingen van het orgel te Den Haag zie de tekst onderaan deze pagina.

Bij plaatsing in Dwingeloo vinden de volgende werkzaamheden plaats:
-De combinatietrede Hoofdwerk wordt verwijderd. De zwelkast van het Bovenwerk wordt verwijderd.
-De windlade van het Hoofdwerk wordt naar achteren verplaatst vanwege de aanwezigheid van een trekbalk.
-De Trompet 8' wordt weer geheel op de lade geplaatst
-Op het Hoofdwerk wordt de Bourdon 16' verwijderd en een Mixtuur II-III toegevoegd.
-Op het Bovenwerk wordt de Fluit Harmoniek verwijderd en vervangen door een Fluit 4'. De Voix Celeste wordt vervangen door een Piccolo 2'. Op een kantsleep wordt een Sesquialter I-II toegevoegd en de Salicionaal 8' wordt vervangen door een Prestant 4'.
-Op het pedaal wordt de Octaafbas 8' vervangen door een Koraalbas 4' (11)
Adviseur bij de restauratie is de eigen organist H. Smit uit Meppel.
Het orgel wordt op zondag 14 maart in gebruik genomen in een gewone kerkdienst. Het orgel wordt bespeeld door de eigen organist H. Smit. Ds. Bosma leidt de dienst en het hervormd kerkkoor zal meewerken. Geldinzamelingen leverden in totaal f 16.000,- op. Het resterende bedrag wordt geleend bij de diaconie. De diensten zijn een jaar lang begeleid op een harmonium.

Dispositie van het instrument na plaatsing in Dwingeloo:

De twee potten en de harpversiering op het Spiering-orgel uit 1925 worden verkocht aan de Hervormde kerk van Sleen. (Zie briefwisseling tussen Sleen en Dwingeloo bij Sleen)
Het oude orgel is verkocht aan de orgelbouwer Slooff.


Fotokaart van Slooff Orgelbouw


Meppeler Courant 1965-12-03

1966: Op 3 augustus geven Marjan Verrips-Doorn orgel en de sopraan J. Vosman-de Vries een concert. (15)

Meppeler Courant 5 augustus 1966


Asser Courant 19-11-1966

1976: Op 29 mei schrijft onderwijzer Reinder Smit aan het provinciaal museum dat hij de portretten heeft teruggevonden bij iemand in Den Haag. Hij heeft de eigenaar bezocht en de portretten gefotografeerd. De eigenaar is bereid ze af te staan. Kunnen deze portretten niet naar Dwingeloo?
Op 30 augustus schrijft Smit aan het bureau voor roerende monumenten dat hij op 18 oktober 1975 navraag heeft gedaan over de verblijfplaats van de portretten. Deze zijn te vinden onder nr. C1773. Op 29 mei brengt Smit een bezoek aan baron Van Boetzelaer. Op grond van documenten die in het bezit zijn van Van Boetzelaer kan worden vastgesteld dat het inderdaad gaat om de panelen die hoorden bij het orgel dat van 1665 tot ca. 1890 in de kerk van Dwingeloo stond. Is het mogelijk dat ze worden afgestaan de kerk van Dwingeloo? Er is al overleg geweest met Corneille Janssen van het provinciaal museum.
Op 4 september schrijft Smit aan Corneille Janssen dat de kerk van Dwingeloo niet te vochtig is. De organisten heeft zelfs waterbakken laten plaatsen omdat de lucht te droog is.
Op 17 november schrijft Corneille Janssen aan Smit dat hij een aanbevelingsbrief zal schrijven om de portretten naar Dwingeloo te halen. Graag nog geen publiciteit vanwege mogelijke gevoeligheden.
Op 17 november schrijft Corneille Janssen een aanbevelingsbrief naar de dienst verspreide rijkscollectie om de portretten en de delen van de orgelkas aan Dwingeloo af te staan. (24)


Nieuwsblad van het Noorden 02-06-1976


Meppeler Courant 02-06-1976


Onbekende krant van 3 juni 1976 (24)

1977: Op 5 januari schrijft de dienst roerende monumenten dat de dienst bereid is de bruikleen te beëindigen en een nieuwe overeenkomst te sluiten met de kerkvoogdij van Dwingeloo. Welke garanties kan de kerkvoogdij geven voor beheer en veiligheid?
Op 14 januari vraagt Smit aan Corneille Janssen welke adviezen hij kan geven over het beveiligen van het kerkgebouw.
Op 14 januari schrijft Smit naar de dienst roerende goederen dat hij verheugd is dat de dienst bereid is een overeenkomst te sluiten met de kerkvoogdij van Dwingeloo. De kerkvoogdij is in overleg met het provinciaal museum voor veiligheid en beheer. (24)

1978: Op 15 april vraagt Smit aan Corneille Janssen of er al vorderingen zijn gemaakt om de portretten naar Dwingeloo te krijgen. (24)

1979: De panelen zijn weer terug in Dwingeloo. De restauratie van de portretten heeft een jaar geduurd. Smit neemt de portretten persoonlijk in ontvangst in Den Haag.

Meppeler Courant 5 februari 1979


Meppeler Courant 09-02-1979

In deze tijd worden er in Dwingeloo ook regelmatig orgelconcerten georganiseerd.

Nieuwsblad van het Noorden 10-04-1976

1981: Restauratie door Mense Ruiter van de windlade en wellenbord van het Hoofdwerk.

1983: Restauratie door Mense Ruiter van de windlade en wellenbord van het Bovenwerk.


Kerk en Muziek 1984 05 mei/juni

1985: Restauratie van de kerk

Meppeler Courant 1985-12-09

1998: De huidige eigenaar van de luiken van het orgel uit 1665, baron Sicco van Boetzelaer uit Den Haag, draagt op 7 juni de panelen weer over aan de kerk. Op de kas van het kerkorgel stonden ook de portretten van Van den Boetzelaer en zijn derde echtgenote. Ook deze waren in het bezit van Sicco van Boetzelaer, maar kregen jaren geleden al een plekje in de Dwingelder kerk. Reinder Smit stelde destijds de echtheid van de portretten vast. 'Bij die gelegenheid liet Sicco van Boetzelaer mij ook de luiken zien. Wat ik toen zag kwam exact overeen met de beschrijving van dominee Van Schaik, die van 1838 tot 1852 werkzaam was in het brinkdorp'. Er ontstaat het plan om alle bewaard gebleven delen van de oude orgelkas weer naar de kerk over te brengen. Reinder Smit ging in onderhandeling met Van Boetzelaer, maar de gesprekken liepen aanvankelijk op niets uit. Van Boetzelaer stelde als voorwaarde dat de panelen zouden worden gerestaureerd. Daar had de kerkelijke gemeente echter het geld niet voor. Smit kwam vast te zitten en vroeg de thans in Warnsveld woonachtige oud-burgemeester van Dwingeloo, Hopperus Buma, de onderhandelingen voort te zetten. Hopperus Buma wist te bereiken dat van Boetzelaer de eis van de restauratie heeft laten vallen. (08)


Foto: Geert Jan Pottjewijd

2001: Erwin de Leeuw schreef een artikel over de orgelluiken en de portretten in het tijdschrift Dwingels Eigen van 2001.

1999: Eerste fase van een restauratie door Mense Ruiter: Herstel van de windvoorziening en de hoofdwerkmechaniek.

2007: Uitvoering van de tweede fase door Mense Ruiter: Herstel van de windladen, de bovenwerkmechaniek, de registratiemechaniek, herstel van het pijpwerk en klankherstel.

2008/2009: Orgelmakerij Mense Ruiter: herstel van het Pedaal na waterschade.

2010: Op 6 augustus wordt het orgel weer in gebruik genomen.

Huidige dispositie:
Hoofdwerk: Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Cornet V sterk (discant), Mixtuur II-III sterk (1 1/3'), Trompet 8'.
Bovenwerk: Bourdon 8', Prestant 4', Fluit 4', Piccolo 2', Tremulant.
Pedaal: Subbas 16', Bourdon 8', Koraalbas 4'.

Koppelingen: Hoofdwerk - Bovenwerk, Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal - Bovenwerk.

Foto: Geert Jan Pottjewijd
Aan de achterzijde van het orgel hangt een ingelijste tekst met een korte geschiedenis van het orgel.

Bericht door RTV Drenthe d.d. 29 juli 2010: http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/47847/Kerkorgel-Dwingeloo-gerestaureerd (29-08-2024)



Foto: Geert Jan Pottjewijd Klik op de foto voor een vergroting




Foto: Geert Jan Pottjewijd (18-07-2021)


2023: De kerk is inwendig verbouwd en geschikt gemaakt voor multifunctioneel gebruik. Het orgel is ingepakt tijdens deze werkzaamheden. Na het uitpakken van het orgel is het schilderwerk van het orgel bijgewerkt en de omlijsting van de klaviatuur qua kleur in lijn gebracht met de kleur van de orgelkas. De kerk wordt op 14 januari 2024 weer in gebruik genomen. (25)

2024: De luiken zijn gerestaureerd en zijn weer in de kerk geplaatst.

Dagblad van het Noorden 09-09-2024 (klik op de afbeelding voor een vergroting)

Organisten???:

Noten:

1. Drentsche Volksalmanak van 1846, blz. 191-192. Ds. van Schaick was tot 1852 predikant te Dwingeloo.
2. Dat I. Delbrugh, die onder 9 juli 1674 staat vermeld op het orgel, de bouwer van het orgel zou zijn lijkt niet waarschijnlijk. Immers er is een stuk bewaard gebleven, waarin deze naam ook voorkomt en wel als koster-schoolmeester.
3. Drents Archief 0617 Huisarchief van Batinge 105
4. Drents Archief  0617 Huisarchief van Batinge 103 Drentsche Volksalmanak 1850: 'schoolmeester te Dwingeloo 1678-1698 Jannes.
5. Drents Archief  0617 Huisarchief van Batinge, 104
6. Drents Archief 0617 Huisarchief van Batinge, 106
7. Drents Archief 0617 Huisarchief van Batinge, 107 'Pampiren raakende de klockroge'.
8. Drentsche Volksalmanak 1848, blz.44: 'Jacob Jansen Smit, organist 1685.' blz. 38: 'Jacob Smith, organist 1712'.
9. Drents Archief, 0617 Huisarchief van Batinge, 108.
10. Drents Archief 0617 Huisarchief van Batinge 109 Stukken Betreffende het beroepen van een koster-schoolmeester te Dwingeloo. 1773
    
11. Boek: Het Nederlandse historische orgel 1886-1894 blz. 21-23
12. Archief Lambert Erné, Universiteit Utrecht
13. Drents Archief 0345 Nederlands Hervormde Gemeente Dwingeloo 2.3. Archief van de kerkvoogdij 2.3.1. Stukken van algemene aard Notulen van vergaderingen van kerkvoogden en notabelen; 63 1867 - 1894
14. Drents Archief 0345 Nederlands Hervormde Gemeente Dwingeloo 2.3. Archief van de kerkvoogdij 2.3.1. Stukken van algemene aard Notulen van vergaderingen van kerkvoogden en notabelen; 62 1830-1867
15. Drents Archief: 0345 Nederlands Hervormde Gemeente Dwingeloo 2.3. Archief van de kerkvoogdij 94 Stukken betreffende de reparatie en vervanging van het orgel; 1959-1966
16. Drents Archief: 0345 Nederlands Hervormde Gemeente Dwingeloo 2.3. Archief van de kerkvoogdij 2.3.1. Stukken van algemene aard Notulen van vergaderingen van kerkvoogden en notabelen; 61 1852-1867
17. Drents Archief: 0345 Nederlands Hervormde Gemeente Dwingeloo 2.3. Archief van de kerkvoogdij 65 Bij de kerkvoogdij ingekomen stukken; 1814-1939
18. Tijdschrift 'De Oude tijd' jaargang 1870 ds. Van Schaick 'Dwingeloo en wat het nog meer te zien geeft' blz. 64-74
19. Drents Archief: 0617 Huisarchief Batinge 98 Rekening van en aanteekeningen omtrent ontvangsten en uitgaven der kerkvoogdij van Dwingelo, resp. over 1704-1707 en over 1709-1714; 1707, 1709-?14. Met kwijtingen der kerkvoogdij d.d. 1727 en 1728
20. Boek: J.G.C. Joosting, Het huis-archief van Batinge E.J. Brill Leiden, 1910 bladzijde 33
21. Drents Archief: 0617 Huisarchief Batinge 110 Stukken betreffende het beroepen van Klaas Harms te Diever tot koster-schoolmeester te Dwingelo; 1781
22. Drents Archief 0001 Oude Staten Archieven 6 Resoluties van Ridderschap en Eigenerfden. 6.5 Landsdag 1664-1675; 1664 feb 23 - 1675 okt 7 pagina 35.
23. E-mail Peter van Dijk d.d. 26-02-2023 over R. Klein: ‘Op 23-08-1847 is door de RK-parochie Kloosterburen het restant (170.-) van de laatste termijn voor het in 1846 opgeleverde Van Oeckelen-orgel betaald aan “R. Klein (v.Oeckelen)”. [Bron: artikel Victor Timmer in Het Orgel 2002/6 op pag. 22]. Er is geen R. Klein als werknemer van Van Oeckelen bekend. Wel een Roelof Kiers (1804-1875), maar die was in 1855 nog in Leeuwarden woonachtig en aldaar werkzaam. De naam Klein is dus geen verschrijving voor Kiers. Bij zoeken op de website www.wiewaswie.nl bleef als enige realistische mogelijkheid over: Roelof Klein (1804-1883, geboren in Groningen en aldaar gebleven). Bij zijn huwelijk in 1831 wordt als beroep koopman opgegeven, vanaf 1844 tot en met 1861 wordt hij in de diverse bewaard gebleven akten steeds houtkoper genoemd. De veronderstelling dat hij aan Van Oeckelen hout leverde voor het orgel in Kloosterburen en daarvoor in 1847 rechtstreeks door de opdrachtgever is betaald, lijkt aannemelijk. Of deze Roelof Klein orgel kon spelen, is niet bekend. Als dat wel het geval was, is hij een goede ‘kandidaat’ voor de orgelreparatie en het concert in Dwingeloo op 12-10-1851.’
24. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 459 Dwingeloo, Brink 29 (NH kerk); 1960-1987
25. Eigen waarneming 14 januari 2024
26. Drents Archief: 0446 Provinciaal College van Toezicht Hervormde Gemeenten 69 1866
27. Drents Archief: 0446 Provinciaal College van Toezicht Hervormde Gemeenten 89 1887, 1888
28. Drents Archief: 0446 Provinciaal College van Toezicht Hervormde Gemeenten 90 1889
29. Boek: J. Belonje en J. Westra van Holthe, Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Drenthe, Assen: Van Gorcum, 1937.
30. Boek: Jaap Brouwer: Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur
31. Boek: Arie de Muij, Dit moniment ende gedagtenisse - 350 jaar gescheidenis van twee orgelluiken, Dwingeloo: Stichting Sint Nicolaaskerk Dwingeloo, 2024
32. Boek: Arie de Muij, Levende stenen - 800 jaar Sint Nicolaaskerk Dwingeloo, Dwingeloo: Stichting Sint Nicolaaskerk Dwingeloo, 2023
33. Boek: Reinder Smit, Fragmenten uit de geschiedenis van Dwingeloo, Stichting Het Drentse Boek, 1982 137-144

Tekst achterzijde orgel

Foto: Geert Jan Pottjewijd

Geschiedenis van het orgel in de Doopsgezinde kerk te Den Haag

1886: Bouw van een nieuw orgel door J. van Gelder, orgelmaker te Leiden
Dispositie volgens het bestek van 14 november 1885 (11)

Op een onbekend moment wordt de klarinet van het bovenwerk verwijderd voor een Octaaf 2' (11)

1896: Door de fa. Wed J. van Gelder wordt een combinatietrede voor de 5 sterkste register van het Hoofdwerk aangebracht. De Octaaf 2' van het bovenwerk wordt vervangen door een Voix Celeste 8'. (11)


Advertentie van Van Gelder uit Het orgel 1900/01

1911: Van Leeuwen breidt het orgel uit met een zelfstandig pedaal met de volgende registers: Subbas 16', Octaafbas 8', Bourdon 8'.
Het bovenwerk wordt in een zwelkast geplaatst. Het pedaalklavier wordt vervangen en een pedaalkoppel toegevoegd.
De lade van het bovenwerk wordt verplaatst en de mechaniek daarop aangepast.
De C-Fis van de Trompet 8' wordt op een nieuwe pneumatische lade geplaatst. (11)

±1931?: Wijziging door van Leeuwen?. De Cornet III wordt gewijzigd naar een Cornet V (11)


Foto's: voormalige website Aart de Kort