Bovensmilde, Hervormde kerk

Kerk:
De eerste kerk onstaat in 1836. De huidige kerk wordt gebouwd in 1869 en ingewijd op 30 januari 1870. (20) (07)


Links: Foto Reliwiki (07), rechts ansichtkaart uit de jaren '60 van de 20e eeuw

1858: De onderwijzer G. Kalverkamp te Bovensmilde verzoekt op 24 februari de Kerkvoogdij van de Hervormde kerk in Smilde om zijn vergoeding als voorzanger in Bovensmilde te verhogen van f 25,- naar f 50,- omdat het werk aanmerkelijk is toegenomen. (09)

1877: In de kerkenraadsvergadering van 13 september verzoekt de 'rustende' onderwijzer Kalverkamp wegens zijn afnemende vermogens ontslag als voorzanger.

Provinciale Drentsche en Asser courant 18-09-1877

1880: Hoofdonderwijzer G.B. Staal legt zijn functie als voorzanger neer. In zijn plaats wordt H. Post benoemd.

Provinciale Drentsche en Asser courant 12-10-1880, 04-11-1880

1887-1889: Harm Post is voorzanger voor f 50,- per jaar (16)

1890: J. Boer wordt benoemd tot voorzanger.

Provinciale Drentsche en Asser courant 15-04-1890

Van 18 april dateert een instructie voor de voorzanger. De voorzanger verdient f 40,- per jaar. (10)

1890-1897: Jan Boer is voorzanger voor f 50,- per jaar. Op 7 augustus krijgt hij een laatste betaling van f 6,66 (16)

1891: Er wordt een instructie voor de koster gemaakt.

Orgel:

Orgelopnamen door Arian van der Mark in april 2019

Gisbert Steenwick: Serband in a-klein
Stanley: Voluntary in C groot
Henry Purcell: Marche and canzona
Thomas Weelkes: Voluntary in a klein
William Walond: Voluntary in d-klein


Geschiedenis in Kampen

1684: Het orgel is oorspronkelijk gebouwd voor de Waalse kerk in Kampen. In 1684 wordt na inzameling van geld onder de Waalse gemeenteleden besloten een orgel aan te schaffen. Over een oud orgel wordt niet gerept. Er is nog geen organist. Een salaris voor een organist kan de kleine gemeente niet betalen. Nadat het stadsbestuur bereid is om een jaarlijkse bijdrage van 50 gulden uit de stadskas ter beschikking te stellen, kan een organist worden aangesteld. In de stedelijke resolutie van 6 oktober 1684 is dit als volgt omschreven: 'Ter vergadering van Schepenen ende Raedt sijnde geproponeert, hoe dat door een bijsondere liberaliteit van meest alle de ledematen van de Walsche Kerkcke een merckelijke samelinge van penningen is bij een gebracht, dat daervoor een nieuw orgel in gesijde Waische Kerke is gemaeckt en berijts voltrocken, streckende suix tot een merekelijke ciraet van dieselve; doch dat echter het geseyde orgel soude moeten stili staen, en doende verwijten, ten ware haer Wel: Edele Hoogmogende Achtbaare jaerlijcks een weynighien tot onderhout van een organist geliefden te contribueren: waar op gedelibireert sijnde, hebben haer Wel: Ed: H. M. om voorverhaelde redenen de Waalsche Kercke tot onderhout van een organist begunstight met vijftich Carl:gul: jaerhlijcks, te betalen halff en halff uyt dese Stads en Ecclesiastique Camers'.
Het is niet bekend wie het orgel heeft gemaakt. Mogelijk is het een werk van één van de drie orgelmakers die in deze tijd in Kampen aan het werk waren: Appolonius Bosch, Roelof Barentsz Duyschot (met diens zoon Johannes) of Johan Slegel. Of het orgel geheel nieuw was, zoals het in het citaat staat is niet bekend. Het orgel is gebouwd als balustradeorgel met het klavier aan de achterzijde en sierstukken en consoles aan weerszijden daarvan. De klavieromvang is C, D - c³. Het orgel is in een eikenhouten kast geplaatst die met houten pennen in elkaar is gezet. De frontpijpen waren verguld. (04) (05)

De vermoedelijke dispositie was:

1696: Het onderhoud van de orgels in Kampen wordt gegund aan Johannes Duyschot en ook het orgel in de Waalse Kerk valt onder deze regeling. (04)

1712: Joost Derck Jalinck voert onderhoud uit onder verantwoordelijkheid van Johannes Duyschot. (04)

1732: A.A. Hinsz neemt het onderhoud over. (04)

1737: Hinsz voert een uitgebreide reparatie uit voor 150 gulden. (04)

1809/1810: Het orgel is in slechte staat en moet nodig worden gerepareerd. De reparatie wordt uitgevoerd door L. J. van Dam, orgelmaker te Leeuwarden voor 240 gulden. Aan de koster wordt voor onkosten nog eens 50 gulden uitbetaald. Van Dam heeft waarschijnlijk de windlade van het orgel vervangen door een nieuwe windlade, die loopt van C tot f³. Verder heeft hij vermoedelijk enkele registers gewijzigd. De Holpijp 8', die eerst is dichtgesoldeerd, heeft hierna losse hoeden met daarin krantenresten uit 1809. Er wordt een Prestant 8' discant toegevoegd. (04)

Krantenrest

1823: De Doopsgezinden nemen het kerkgebouw van de Waalse kerk over en stellen een eigen organist aan. (21)

1825: In de periode van 1825 tot 1837 wordt het onderhoud en het stemmen van het orgel gedaan door A. van Gruisen en Zn. De Waalse Kerken in Nederland - de eigenaar van het gebouw - trokken per jaar f 50,- voor onderhoud aan het orgel uit. In de regel schoten de Doopsgezinden zelf de kosten voor de reparaties voor en wordt dit later met rente verrekend. (04)

18xx: het orgel wordt verbouwd tot een achtvoets orgel. (04)

1841: Het onderhoud en stemwerk gaat naar C. F. A. Naber uit Deventer. (04)

1847: De Doopsgezinde gemeente koopt het gebouw en het meubilair van de Waalse gemeente en besluit te laten repareren. Eerst was hiervoor orgelmaker Naber in beeld, maar uiteindelijk wordt het werk voor f 80,- gegund aan Zwier van Dijk uit Kamperveen. De organist van de Bovenkerk, J. H. van der Dussen, keurt het werk en geeft een positief oordeel. Uit tevredenheid over zijn werk krijgt Van Dijk f 5,- meer uitbetaald dan is overeengekomen. (04)

Dispositie na de werkzaamheden van Van Dijk:

Verder had het instrument een tremulant, een ventiel en twee blaasbalgen. De kast van het orgel wordt glanzend wit geschilderd door L. van den Berg Lzn, die ook het verguldwerk aan het front uitvoert en het lofwerk bij de pijpen ververzilvert. De windkast wordt schoon gemaakt en gewit. Zwier van Dijk voert hierna het onderhoud en stemwerk uit. (04)

Broekhuyzen Sr. vermeldt over dit orgel het volgende: 'Het orgel in de kerk der doopsgezinde gemeente, staande op de broederweg is een klein doch net gebouw hebbende eertijds behoord aan het klooster der Zwarte Zusteren, later gebruikt tot eene Waalsche kerk en is sedert 1823 ingericht voor de doopsgezinde gemeente. Bezat toen reeds een klein viervoets orgel. Dit kergebouw wordt in 1848 aanmerkelijk herbouwd; het orgel uit elkander genomen door de heer C. van Dijk, muzykdillettant te Kamperveen woonachtig, toen schoongemaakt en gerepareerd. Geëxamineerd door H. van der Duissen, organist aldaar Heeft 8 stemmen, een handclavier (en) twee blaasbalgen. Prestant D. 8 vt Octaaf 4 vt Mixtuur 3-4 St Prestant 8 vt Octaaf 2 vt Sexquialter 3-4 St Holpijp 8 vt Quint 3 vt tremulant, ventil'. (11)

1878: Het kerkbestuur besluit het orgel te laten repareren. Van Dijk voert reparaties uit voor f 260,00. Vermoedelijk heeft hij de Mixtuur en de Sexquialter verwijderd en een Fernfluit geplaatst. In de kerkenraadsvergadering van 7 februari 1888 wordt de orgelmaker met lovende woorden bedankt voor het geleverde werk. Jan Proper, die toen al bij Van Dijk werkzaam was, bespeelt het orgel op 29 januari: 'bijzonder fraai spel de gemeente [...j doen hooren, dat het orgel thans aan de eischen van een goed Kerk-orgel'. (04)

1879: Na een jaar werd er een reparatie door Proper uitgevoerd voor f 45,-. (04)

1894-1897: J.W. Zwolle wordt in 1894 organist. In mei 1896 komt in de kerkenraad aan de orde dat het orgel in slechte toestand verkeert. Herstellen van het instrument voor een paar honderd gulden is weinig zinvol. Beter is een nieuw orgel aan te schaffen. De kerk krijgt in hetzelfde jaar een legaat van mej. Brouwer van f 3.000,- en is financieel in staat een nieuw orgel te laten bouwen. Orgelmaker Jan Proper krijgt voor f 1.800,- de opdracht. Proper geeft f 300,- voor het oude orgel. (04)

Geschiedenis te Bovensmilde

1897: Onderstaande advertentie zou betrekking kunnen hebben op het door Bovensmilde aangekochte orgel uit Kampen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 10-04-1897

Voor het plaatsen van het orgel en het maken van een galerij is toestemming nodig van het College van Toezicht van de Hervormde Kerk in Drenthe. Zie hiervoor een samenvatting van de correspondentie met het college. (18)

1897: Jan Proper plaatst het orgel in Bovensmilde. Het orgel wordt betaald uit de nalatenschap van mevrouw Jantsje Sickens (1833-1897). Zij liet haar geld na aan de familie van de Wal. Uit deze erfenis betaalde de familie van de Wal het orgel ter nagedachtenis aan mevrouw Sickes. Door deze gang van zaken zijn er in Bovensmilde geen documenten te vinden over de levering van het orgel.
Onder de middentoren wordt een opschrift aangebracht: 'Geschenk ter herinnering aan de nagedachtenis van de Familie Sickens, Bovensmilde 4 juni 1897, Gebrs. de Wal'. Later komt dit opschrift boven de klaviatuur en later wordt het weer terug geplaatst onder de middentoren.

Provinciale Drentsche en Asser courant 07-05-1897

Op zondag 4 juli wordt het orgel in gebruik genomen. Er wordt gepreekt over Psalm 150 vers 1. Een woord van dank wordt gericht aan de familie van de Wal als bemiddelaars voor het financieren van het orgel door de familie Sickens. (15)
Kasboek: Een collecte voor de onderbouw [galerij] bracht f 271,05 op. De entréé bij de bespeling voor het orgel bracht f 15,22 op. Timmerman Joh. Beugel kreeg f 341,- voor het maken van een galerij. Twee zegels voor aanstelling van den organist f 0,45. Meester Veltmeijer krijgt voor het eerste halfjaar orgelspelen f 27,50 (16)

Provinciale Drentsche en Asser courant 06-07-1897, 23-07-1897

Na plaatsing te Smilde is de dispositie:

De frontpijpen zijn geschilderd in aluminiumbrons.

1898: Kasboek: Organist Veltmeijer krijgt f 27,50 per halfjaar; timmerman Joh. Beugel krijgt f 341,- voor het maken van de orgelgalerij. (16)

1899: Kasboek: Jan Bult windmaken f 2,50 (16)

1900: Kasboek: Jan Bult voor windmaken f 2,50; Meester Veltmeijer krijgt per halfjaar orgelspelen f 27,50. (16)

1901: Kasboek Albert Kramer voor windmaken f 5,-; twee nieuwe notenboeken bij het orgel f 10,-; Meester Veltmeijer twee maal f 27,50; J. Proper orgel nazien f 10,- (16)

1902: Kasboek: Kosten verzekering van het orgel, pastorie f 5,92; J. Proper orgelfabrikant f 10,-;Meester Veltmeijer twee maal f 27,50. (16)

1903: Kasboek: Assurantie orgel f 1,01; Meester Veltmeijer twee maal f 27,50. (16)

1905: M. Radix windmaker orgel f 7,50 (16)

1907: Engbert van Nijen wordt benoemd tot koster. Hij gaat wonen voor f 50,- per jaar in een huurwoning met tuin naast de pastorie. Zijn werkzaamheden zijn uiterst beperkt te noemen. Hij krijgt dan ook maar f 2,50 per jaar betaald.

1909: Kasboek: Radix windmaken f 10,-; Meester Veltmeijer twee maal f 27,50. (16)

1911: M. Radix windmaker f 10,-; Meester Veltmeijer twee maal f 27,50 (16)
In de kerkvoogdijvergadering van 7 november 'Voorts wordt besloten aan de voorzitter Dhr. van der Wal, met den Heer Proper Orgelfabrikant in correspondentie te treden teneinde met bekwame spoed iemand te sturen om het orgel in de Kerk eens grondig na te zien en te stemmen, daar door de sterkte en felle droogte de windlade niet zuiver dicht meer is en het bespelen daardoor zeer moeilijk gaat. Hieraan zal worden voldaan.
Op 13 december wordt gemeld dat het orgel voor f 1440,- is verzekerd bij de Verzekeringsmaatschappij Woudsend. (17)

1912: Kasboek: Kwitantie van J. Proper voor het stemmen orgel f 15,-; Brandschade orgel [verzekering] f 1,52; Meester Veltmeijer twee maal f 27,50; windmaker F. Hoogeveen f 10,- (16)

1916: Akte van benoeming en instructie voor de nieuwe koster Jacob van Egmond. Het salaris bedroeg f 65,- per jaar. Het orgeltrappen is niet in de instructie opgenomen. (13)

1920: Kasboek: A. Veltmeijer organist 2x f 40,-; Betaald aan H. Thijs stemmen van het orgel f 17,- (16)

1921: Concert door het koor "Zingt den Heer uit Veenhuizen. H. Tekelburg bespeelt het orgel en mej. Lina treedt op als sopraan.

Provinciale Drentsche en Asser courant 16-03-1921

1922: Kasboek: A. Veltmeijer 2x f 40,-; Betaald aan R. Oudega voor orgelpompen f 12,50; Betaald aan C.A. Runeman uit Assen voor stemmen en schoonmaken orgel f 6,- (16)

1925: Kasboek: M. Radix orgelpomper f 12,50 (16)

1932: Hoofdonderwijzer en organist Veltmeijer is 40 jaar in dienst van de school van Bovensmilde.


Provinciale Drentsche en Asser courant 16-07-1932 (Klik op de linker-afbeelding voor een vergroting)


1934: Hoofdonderwijzer en organist Veltmeijer gaat met pensioen. Het is niet duidelijk of hij ook stopt als organist.


Provinciale Drentsche en Asser courant 10-02-1934


Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Drenthe 1937

193x: Johan van Meurs noteert de gegevens van het orgel in zijn dispositiecahier. (22)

Klik op de afbeelding voor een vergroting

1938: Wijdingsavond en jaarvergadering van de Christelijke Knapen-, Meisjes en Kleine Meisjesvereniging.


Provinciale Drentsche en Asser courant 10-11-1938, 31-12-1938

1939: Organiste mej. Britstra vertrekt en wordt opgevolgd door W. Olijve.

Provinciale Drentsche en Asser courant 28-10-1939

1962-1963: Het orgel wordt wit geschilderd.


Links: Situatie voor 1976 (01) Rechts: Beeldbank Drents Archief

1970: Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de kerk wordt een brochure uitgegeven. Over het orgel staat het volgende geschreven:
'Vanaf 1861 wordt er gebruik gemaakt van de diensten van voorzanger en voorlezers. Deze functies wordten vervuld door Mr. Kalverkamp, Mr. Staal, H. Post en J. Boer Azn. Toch is dit geen ideale toestand. Op 4 juni 1897 veranderde dit echter, want toen kwam er een kerkorgel.
Door bemiddeling van de familie J. de Wal wordt uit de nalatenschap van de familie Sickens een kerkorgel ten geschenke gegeven. Het is een tweedehands pijporgel met eiken laden en 508 pijpen. De hele gemeente is erg verheugd over deze verbetering.
In het begin wordt nog gebruik gemaakt van een handpomp, dit veranderde pas in 1960, toen een elektrische windmotor wordt aangebracht. De eerste organist is de onderwijzer Veltmeijer. Vervolgens Mej. Britstra, Corn. Jonker en toen W. Olijve. Die heeft het nu al ongeveer 30 jaar achter elkaar gedaan.'

1971: De Rijksadviseur van Monumentenzorg voor orgels Dr. Oussoren bezoekt op verzoek van Adrianus de Groot uit Bovensmilde het orgel. Naar aanleiding van dit bezoek schrijft hij op 25 mei dat het orgel monumentale waarde heeft. Als de kerkvoogdij subsidie aanvraagt zal Oussoren een positief advies uitbrengen. (17)

1972: Op 24 juli brengt directeur Corneille F. Janssen van het Provinciaal Museum van de provincie Drenthe in opdracht van de kerkvoogdij een rapport uit in samenwerking met Willem Retze Talsma. Van het rapport is een afschrift bewaard. (17)
De orgelkas wordt gedateerd in het derde kwart van de 17de eeuw. De kas is van eiken. De latere uitbreidingen opzij en naar achteren zijn van vuren. De pijpen in de middentoren zijn uit 1897.
De onderkant van de middentoren liep vroeger parallel met de andere pijpenvelden. De frontpijpen waren oorspronkelijk verguld. Ze zijn later met bladtin beplakt en weer later met aluminiumverf bestreken.
De ornamenten aan weerszijden en bovenop zijn niet oorspronkelijk, evenals de ornamenten onder de middentoren en de beide spitsen.
De oorspronkelijke kleur van het orgel is flets-roze. In 1897 wordt het geschilderd in een eikenhout imitatie.
Dan volgt de huidige dispositie. De Fernfluit is nieuw. De rest van het pijpwerk is oud. De windlade wordt gedateerd op 1800.
Als vermoedelijke dispositie rond 1800 wordt genoteerd: Prestant 4', Holpijp 8', Prestant 8' discant, Gedekte fluit 4', Octaaf 2', Quintfluit 3', Mixtuur II-V, Trompet 8' bas/discant.
Het orgel zou een rugpositief geweest kunnen zijn van een groter orgel. Het kreeg rond 1800 een nieuwe windlade en wordt in 1847 gerepareerd (kranten in de hoeden van pijpen).
Het orgel lijkt van Noord-Nederlandse makelij. De kwaliteit van orgelkas en pijpwerk is zeer fraai.
Restauratie is zeer de moeite waard. De kosten worden ingeschat op f 60.000,-

1975: Van 24 november dateert een document waarin het orgel wordt opgenomen in het register van beschermde monumenten. Het orgel wordt daar gedateerd op 1810. Een deel van het pijpwerk is uit het begin van de 18de eeuw.
Eveneens uit 1975 stamt een ander document met de gegevens van het orgel voor de monumentenlijst. (19)

1976: Op 28 januari 1976 schrijft Corneille F. Janssen van het bureau Monumentenzorg aan de Rijksdienst voor de Monumentenzorg naar aanleiding van de omschrijving van het monument. Het orgel dateert volgens Janssen niet uit 1810, maar uit de tweede helft van de 17de eeuw. Hij baseert dat op basis van het karakter van de festoenen aan weerskanten van de top van de middentoren. Misschien is dit een aanleiding om de omschrijving te heroverwegen? (19)
Het orgel wordt egaal groen geschilderd. (17)
Op 27 augustus schrijft het ministerie dat het orgel monumentale waarde heeft en dat het behoud van het orgel belangrijk is. Op dit moment is het niet mogelijk een subsidie te verlenen vanwege het grote aantal in uitvoering zijnde restauraties. Graag in 1978 opnieuw een verzoek indienen. (19)

1977: Organist Adrianus de Groot schrijft in september 1977 een rapport. Op de tweede pagina stelt hij dat het orgel uit de Waalse kerk van Kampen afkomstig moet zijn. Op de pagina's 3-11 beschrijft hij zijn bronnen voor Kampen. Op de pagina's 12 en 13 de bronnen voor Bovensmilde. Op de pagina's 14-19 wordt het orgel beschreven. Op de laatste pagina's een voorstel tot reconstructie van het oorspronkelijke front. (17)
Op 24 november schrijft het bureau Monumentenzorg dat uit ambtsberichten blijkt dat men van plan is het orgel te restaureren. Het orgel is een beschermd monument. Voor een restauratie is goedkeuring nodig van het ministerie. (19)

1978: Op 28 juni stuurt Reil een eerste restauratievoorstel.
De orgelkas wordt weer terug gebracht naar de proporties van 1809 en wordt weer een viervoets balustrade-orgel met achterkant-bespeling.
De klaviatuur verhuist naar de achterzijde. De halfronde zijvelden worden verwijderd. De kleur van de orgelkas moet nog worden bepaald.
De windlade wordt gerestaureerd en bestand gemaakt tegen de moderne verwarmingen. De later bijgemaakte slepen voor de Trompet 8' worden verwijderd om plaats te maken voor de oorspronkelijke stekermechaniek.
De dispositie wordt als volgt:
Sleep 1: Prestant 4' - oud Hoogste octaaf nieuw vanwege het terugschuiven van de Prestant 8'
Sleep 2: Holpijp 8' oud
Sleep 3: Prestant 8' discant - oud De huidige Voix Celeste is de originele Prestant 8' discant
Sleep 4: Fluit 4' oud
Sleep 5: Octaaf 2' oud
Sleep 6: Quintfluit 3' oud
Sleep 7: Mixtuur IV nieuw
Sleep 8: Sesquialter II nieuw waarbij gebruik gemaakt kan worden van pijpen van de Octaaf 4'
De mechanieken worden nieuw aangelegd met gebruikmaking van oude delen. Er wordt een nieuw klavier, nieuw wellenbord en nieuwe registermechaniek gemaakt.
De bestaande balg wordt niet hergebruikt.
Er kan één spaanbalg naast het orgel in een bekisting worden geplaatst. Een andere mogelijkheid is twee spaanbalgen, die dan ook handmatig kunnen worden bediend.
De bestaande windmachine kan worden hergebruikt. Wel is er een nieuwe bekisting nodig.
De kosten worden ingeschat op f 86.530,- in de variant met 1 spaanbalg. Er zijn stelposten van f 10.000,- voor schilderwerk; f 2.000,- voor het dichtsolderen van de Holpijp en f 8.600,- voor een dubbele spaanbalg. (08)
Op 3 oktober dient de kerkvoogdij een aanvraag met een uitgebreide toelichting in voor subsidie bij de Rijksdienst voor Monumentenzorg. Een restauratie wordt door Reil geschat op f 137.637,- Ook is bijgesloten een rapport van het impregneerbedrijf Frans Nooren uit Stadskanaal, waarin wordt gerapporteerd dat de houtwormaantasting zeer ernstig is. (19)

1979: Op 23 juli schrijft het ministerie aan de kerkvoogdij dat er geen subsidie kan worden verleend vanwege het grote aantal lopende restauraties. Misschien is er over enkele jaren een mogelijkheid. (19)

1980: Reil schrijft op 12 februari een brief met een voorstel voor een restauratie in 2 fasen. De specificatie van de eerste fase is van 2 oktober 1979.
Op 18 maart schrijft de kerkvoogdij een brief aan het Ministerie van WVC met de vraag of het misschien mogelijk is na de afwijzing van het vorige verzoek de restauratie in 2 fases te laten uitvoeren. (08)
Op 9 juni schrijft het ministerie dat er nog steeds geen geld beschikbaar is. De subsidiabele kosten worden vastgesteld op f 80.123,-
Op 17 juli schijft het bureau Monumentenzorg van Drenthe dat er geen subsidie is aangevraagd bij de provincie. Dit graag met spoed doen. Door het bureau is al een aanmelding voor 1980 gedaan. Kan het vergulden van de frontpijpen ook in het programma worden opgenomen? (19)

1984: A.H. Vlagsma  schrijft op 11 augustus een brief over het orgel.
Vlagsma bedankt voor de toegestuurde gegevens. Hij maakt een reconstructietekening van het oorspronkelijke front van het orgel.
1: Op grond van de spelling 'Octaav' op de C van de Octaaf 2'en de registernaam 'Speelfluit' zou Hinsz aan het orgel gewerkt kunnen hebben. Hinsz heeft een aantal jaren de orgels van Kampen in onderhoud gehad.
2: Van Dam heeft het orgel in 1810 omgebouwd en een nieuwe windlade gemaakt en de speeltafel naar de zijkant verplaatst. Ook is de Prestant 8' discant van hun hand.
3: Zwier van Dijk wijzigt het orgel in 1847 door er een achtvoets werk van te maken. Hij concludeert dit op grond van de dispositieopgave van Broekhuyzen. Van Dijk maakt nieuwe pijpen voor de middentoren. De balg staat nog naast het orgel, zodat Van Dijk de kas niet heeft vergroot.
4: Proper vergroot in 1897 de kas met de beide zijvelden. De balg komt onder de windlade en de klaviatuur en tractuur worden vernieuwd. De Prestant 8' wordt gewijzigd in een Voix Celeste. De Mixtuur en Sesquialter moeten wijken voor een Fernfluit 8'. De vrijgekomen sleep wordt gereserveerd voor een Trompet 8'.
Nu rest nog de zoektocht naar de oorspronkelijke bouwer.


1985: Op 16 oktober schrijft het bureau Monumentenzorg van Drenthe naar de rijksdienst Monumentenzorg. Het orgel in Bovensmilde is de laatste jaren hard achteruit gegaan. Het ogenblik dat het orgel niet meer gebruikt kan worden is dichtbij. In 1976 is al subsidie aangevraagd. Ook de aanvragen daarna worden steeds afgewezen ondanks een restauratieplan door Klaas Bolt en een begroting door orgelmaker Reil. In 1980 is geopperd het werk in fasen uit te voeren.
- Stelt de rijksdienst nog steeds prijs op de behoud van het orgel?
- Zo ja, kunnen er dan op korte termijn middelen worden vrijgemaakt?
- Wanneer kan de kerkvoogdij een herzien plan indienen?
Op 24 oktober schijft de rijksdienst Monumentenzorg aan het bureau Monumentenzorg van Drenthe dat de brief van 16 oktober in behandeling is bij de rijksorgeladviseur. (19)

1986: Op 14 mei wordt er door het ministerie een subsidie toegezegd van 80% op basis van een restauratiebedrag van f 158.967,-.
Op 3 juni verzoekt de kerkvoogdij de provincie om op basis van de toezegging van het rijk ook een subsidie toe te kennen.
Op 10 juni adviseert het bureau Monumentenzorg de provincie om de subsidie toe te kennen. (19)
Op 14 juli gaat er een brief vanuit de kerkvoogdij naar orgelmaker Reil dat de restauratie kan worden uitgevoerd.
Op 16 juli zegt de provincie een subsidie toe van 10%.
Op 23 juli schrijft het Bureau Monumentenzorg van Drenthe of de kerkvoogdij kan berichten wanneer de restauratie begint. Dit is van belang voor het verlenen van de subsidie.
Op 5 november wordt een restauratiecontract gesloten, omdat de financiering rond is. Zie ook de begeleidende brief bij het contract. (08)

1987: Reil wordt uitgenodigd om op de gemeenteavond van 19 februari uitleg te geven over de komende restauratie. (08)




Nieuwsblad van het Noorden 07-10-1987

1988: De restauratie wordt uitgevoerd met als adviseur Klaas Bolt. De ingebruikneming is op 5 juli. Zie het programmaboekje.
De nieuwe registeropschriften worden gemaakt door August Laukhuff uit Duitsland. Zie brief van 8 februari.
De eindkeuring op 5 juli wordt verricht door Klaas Bolt en Aart van Beek namens de Hervormde orgelcommissie. Het eindrapport is gedateerd op 4 augustus.
In een brief van 16 juli evalueert Klaas Bolt de restauratie van het orgel.
Orgelmakerij Reil houdt de ontwikkelingen vanaf 1980 tot 1988 op hoofdlijnen bij op een aantekenblok.
Op een apart document wordt de manier van intoneren beschreven. (08)
Tijdens de restauratie wordten delen van kranten uit 1809 en 1847 gevonden in de hoeden van de gedekte pijpen. Voor die gegevens zie: bijlage 01.


Links: Kerk en Muziek 1989-03 van de VOGG; rechts: onbekende krant


Onbekende krant (klik op de afbeelding

De restauratie en historie van het orgel wordt beschreven door Jan Jongepier in een artikel in het tijdschrift Het Orgel (1988-10) (02)

Dispositie uit dit artikel:

Manuaal	C-f'''
Prestant	8 vt	C-dis2 front, 1684, zijvelden, spitstorens, onderste tussenvelden; e'' -f'' binnen, e2 en f'' 1684, rest 1988
Holpijp	8 vt	1684, geheel metaal, beweegbare hoeden
Prestant	4 vt	1809, 'disc.' staat niet op het registerplaatje, omdat het oude plaatje van de doorlopende Prestant is gebruikt; naaminscriptie 'Prestant 8' op c'.
Speelfluit	4 vt	1684, gedekt, cis3-f''' 1809, conisch
Octaaf	2 vt	1684
Quintfluit	3 vt	1684, gedekt, f'' - c''' open, cilindrisch,cis''' - f''' 1809, conisch
Mixtuur	3 st	1988 Samenstelling:	C 1 1/3 1 2/3	C 2 1 1/3 1	c' 2 2/3 2 1 1/3	c'' 4 2 2/3 2
Sesquialter	2 st	1988 Samenstelling: C: 1 1/3, 4/5 c: 2 2/3, 1 3/5
Trompet	8 vt	1988; eiken stevels en koppen, bekers C - B cilindrisch op voet, rest trechtervormig, hangers ook nieuw, van grenen
Pedaal	C - h	Aangehangen

Foto Wikimedia (06)

1997: Wilbert Berendsen geeft een concert ter gelegenheid van 100 jaar orgel in Bovensmilde. Zie programmaboekje.

Smildeger Neiskrant 08-10-1997

2004: Vanwege het PKN-proces wordt de kerk gesloten. Op 21 november 2004 wordt de laatste dienst gehouden. De gemeente kerkt nu in de Gereformeerde kerk van Bovensmilde.

2005-2009: De kerk wordt gehuurd door de Gereformeerd Vrijgemaakte kerk van Assen, Kloosterveen. Zij bouwen in Assen een nieuwe kerk. De nieuwe gereformeerd Vrijgemaakte kerk 'Het Lichtpunt' in Assen is in september 2009 gereedgekomen en het huurcontract is daarmee beëindigd.

2010: In het tijdschrift Het orgel 2010-01 komt het orgel voor in een artikel van A.H. Vlagstra 'Drie viervoets-orgels uit de periode 1680-1725'. Zie PDF.

2014: De kerk wordt overgedaan aan de Stichting Oude Drentse kerken

2017: De kerk is gerestaureerd en voorzien van een nieuw bijgebouw. De PKN van Bovensmilde maakt nu weer gebruik van de kerk en heeft de Gereformeerde kerk afgestoten

2018: Door orgelmaker Henk Heideveld is LED-verlichting aangebracht boven de lessenaar. Ook is de orgelbank verlaagd en kan hij met vullatten weer worden verhoogd. De tremulant is gerepareerd en verbeterd. Het mechaniek van het pedaal is bijgesteld.

Bronvermelding:

1. www: http://www.kerkeninbeeld.nl (2014-02-17)
2. Tijdschrift: Het orgel 1988/10 Het orgel in de hervormde kerk te Bovensmilde door Jan Jongepier
3. Tijdschrift: De orgelvriend 1970/12 door A. de Groot
4. Boek: Orgels en organisten in Kampen ISBN 90-6697-080-4 IJsselakademie 1995 blz. 82-89 door W.D. van der Kleij en W.H. Zwart
5. Boek: Het historische orgel in Nederland  1479-1725 blz. 227-228
6. www: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Hervormde_Kerk_%28Bovensmilde%29 nl (2014-02-17)
7. www: https://reliwiki.nl/index.php/Bovensmilde,_Hoofdweg_186_-_Protestantse_Kerk  (2024-06-08)
8. Archief Reil orgelmakerij
9. Drents Archief: 0641 Nederlands Hervormde Gemeente Hijkersmilde en Kloosterveen 3. Archief van de kerkvoogdij  57 Ingekomen stukken en minuten van verzonden stukken 1854-1859
10. Drents Archief: 0321 Nederlands Hervormde Gemeente Bovensmilde 13 Akte van benoeming van Jan Boer Azn. tot voorlezer en -zanger, met instructie; 1890
11. Boek: G.H. Broekhuyzen St, Orgelbeschrijvingen (cd. AJ. Gierveld), dl. 1 (1986) 457. K 4. Kampen Provincie Overijssel)
12. Drents Archief: 0321 Nederlands Hervormde Gemeente Bovensmilde 38 Instructie voor de koster; (1891)
13. Drents Archief: 0321 Nederlands Hervormde Gemeente Bovensmilde 39 Akte van benoeming van Jacob van Egmond tot koster, met instructie; 1916
14. Drents Archief: 0321 Nederlands Hervormde Gemeente Bovensmilde 40 Instructie voor koster Engbert van Nijen, 1907, met akte van verhuur van de woning met tuin naast de pastorie te Bovensmilde aan deze koster, 1907.
15. Drents Archief: 0321 Nederlands Hervormde Gemeente Bovensmilde 2 Registers van handelingen van de kerkenraad en notulen van de vergaderingen van de stemgerechtigde lidmaten 1877-1920
16. Drents Archief: 0321 Nederlands Hervormde Gemeente Bovensmilde 47 Register van ontvangsten en uitgaven, tevens rekeningen van ontvangsten en uitgaven; 1887/88-1925/26
17. Archief Jans Vrieling
18. Drents Archief: 0446 Provinciaal College van Toezicht Hervormde Gemeenten 97 1897
19. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 250 Bovensmilde, Hoofdweg 186 ( NH Kerk en pastorie); 1973-1983
20. www: https://reliwiki.nl/index.php/Bovensmilde,_Hoofdweg_186_-_Hervormde_Kerk_(1836_-_1869) (2024-06-08)
21. www: https://reliwiki.nl/index.php/Kampen,_Broederweg_10_-_Sint_Annakapel (06-08-2024)
22. Boek: Jaap Brouwer: Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur
23. Boek: Auke Hendrik Vlagsma, Het Hollandse orge; in de periode van 1670 tot 1730 126
    

Inventarisatie van de kranten die als afdichting van de pijphoeden zijn qebruikt.

Voorts nog een paar stroken oud stevig papier, die met muziekbalken en noten bedrukt zijn, waarschijnlijk een vioolpartij en een paar stukjes uit een oude bijbel.
De data van de kranten kloppen met de data uitgevoerde werkzaamheden aan het orgel: betaling aan L.J. van Dam op 28 jan 1810 en aan Zwier van Dijk in november 1847.

Foto's tijdens de restauratie: