Berghuizen, Gereformeerde kerk
Links: ansichtkaart, reachts:
ansichtkaart Reliwiki (05)
Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 22 juli 2021
-
J.S. Bach (1685-1750)Fuga in G BWV 576 Registratie:
Gekoppeld plenum Hoofdwerk/Rugwerk
- Johan
Nikolaus Hanff (1665-1711): Erbarm dich mein, o Herre Gott Registratie: Hoofdwerk Holpijp 8', Rugwerk
Dulciaan 8' Tremulant
Geluidsopnamen Harro Kraal d.d. 22 juli 2021
-
J.S. Bach (1685-1750): Toccata in d (BWV565)
Raamsdonk
1743: Het orgel werd gebouwd door Matthias Amoor voor
de hervormde kerk van Raamsdonk. (14)
Het jaartal 1743 kan worden afgeleid uit een van de luikjes op het achterschot.
"1743 den 25 Febr. is dit orgel gemaakt door den hr.
orgelmaker Matthias Amoor wonaftig tot groningen, geboren tot Dansig".
Vroeger was er ook nog een wapenbord aanwezig met daarop twee korenschoven.
Het orgel wordt ook door Gregoir genoemd in zijn Historique de la facture et
des facteurs d'orgue op de pagina's 44 en 156. (17)
Meer informatie over Matthias Amoor
1785: Reparaties door Johannes Schot. Een Bourdon 16' discant verving de Sesquialtera 2 sterk disc. De disposities is overgeleverd door Joachim Hess in zijn "Dispositien der merkwaardigsten Kerk-Orgelen" (1774).
Linkerhand | Rechterhand | ||
Praest | 8 v. | Praestant | 8 v. |
Holpijp | 8 v. | Octaaf | 4 v. |
Bourdon | 4 v. | Bourdon | 4 v. |
Octaav | 2 v. | Octaav | 2 v. |
Waltfluit | 2 v. | Waltfluit | 2 v. |
Quint | 3 v. | Quint | 3 v. |
Ged.Quint | 3 v. | Quint | 1 1/2 v. |
Quint | 1 1/2 v. | Cornet | 2 st. |
Mixtuur | 4 st. | Mixtuur | 4 st. |
Trompet | 8 v. | Trompet | 8 v. |
Tremulant | Ventil |
1793: Reparaties door Nicolaas van Hirtum.
Voor 1850: Reparaties door H. Knipscheer.
1850: Het orgel wordt in de Opregte Haarlemsche Courant van 25-03-1850
en 28-03-1850 door de kerkvoogden van Raamsdonk te koop aangeboden (10)
In het Algemeen
Handelsblad van 27-03-1850 staat dat men aan de orgelmaker naber de opdracht
gegeven heeft een nieuw orgel te vervaardigen.
In de Bredasche courant van
28-03-1850 staat abusievelijk een levertijd van 2 maanden. (10)
In de dispositieverzamling van Broekhuyzen (ca. 1850-1862) wordt het orgel
als volgt omschreven:
R 18. Raamsdonk, Provintie Noord-Braband
Het orgel in de kerk der
hervormde gemeente aldaar. Is de maker en datum der stichting onbekend. Werd in
het jaar 1850 door H.H. kerkvoogden voor een billijke prijs verkocht aan de
hervormde gemeente te Aartswoude nabij de stad Hoorn in Noord-Holland, alwaar
het overgebragt en geplaats is in hun kerkgebouw door F. Hofmeyer en Zoon,
orgelmakers te Amsterdam. Had toen 20 stemmen, een handclavier, aangehangen
pedaal en drie blaasbalgen.
Bas | Discant |
Prestant 8 vt | Prestant 8 vt |
Holpijp 8 vt | Octaaf 4 vt |
Bourdon 4 vt | Bourdon 4 vt |
Octaaf 2 vt | Octaaf 2 vt |
Woudfluit 2 vt | Woudfluit 2 vt |
Quint 3 vt | Quint 3 vt |
Gedakte Quint 3 vt | Quint 1 1/2 vt |
Quint 1 1/2 vt | Cornet 2 st |
Mixtuur 4 st | Mixtuur 4 st |
Trompet 8 vt | Trompet 8 vt |
april | Aan Kerkmeesteren wegens gemaakte kosten naar Enkhuizen en Raamsdonk betrekkelijk het inspekteren en aankoopen van een orgel ten behoeve der kerk | f. 109.60 |
april | Aan Kerkmeesteren onkosten naar Colhom wegens het aannemen van een schipper ter overvoering van het orgel van Raamsdonk | f. 0.40 |
15 Mei | Aan s j ouwer s geld, z o o te Haamsdonk als te Aartswoud voor het schepen en ontschepen van het orgel | f. 9.40 |
17 Mei | Aan Kerkvoogden te Haamsdonk de koopsom van het orgel | f. 890.— |
16 Aug. | voor den orgeltrapper hij het stemmen van het orgel | f. 4.25 |
16 sept. | Aan den heer Meiroos een honorarium voor gedane diensten voor en met de inwijding van het orgel | f. 55»— |
26 sept. | Aan den heer Hofmeijer arbeidsloon zoo te Raamdonk als te Aartswoud voor het uit elkander nemen en in elkander zetten van het orgel, benevens aangebragte vemieuwingwn wn verbeteringen | f. 422.— |
Linkerhand | Regterhand | |
Prestant 8 vt | Prestant 8 vt | |
Holpijp 4 vt | Octaaf 4 vt | |
Bourdon 4 vt | Bourdon 4 vt | |
Octaaf 2 vt | Octaaf 2 vt | |
Woudfluit 2 vt | Waldfluit 2 vt | |
Qu[i]nt 3 vt | Quint 3 vt | |
Gedakt quint 3 vt | Quint 1 1/2 vt | |
Quint 1 1/2 vt | Cornet 2 st | |
Mixtuur 4 st | Mixtuur 4 st | |
Trompet 8 vt | Trompet 8 vt | |
tremulant, ventil |
Kroniek van de dorpen Aartswoud en Hoogwoud 1938
Berghuizen
1875: Bouw van de kerk. Er was nog geen
orgel aanwezig. Voorzanger was onderwijzer Van Wijngaarden.
1883: In de vergadering van de kerkeraad van Berghuizen op 12 november
1883 deelde de president (ds Groenewegen) mee "dat de Wed.W.K. Geerts hem
heeft laten weten dat zij 1000 gulden die zij aan de gemeente geleend had, aan
de gemeente ten geschenke wenscht te geven met het doel om daarvoor een orgel te
plaatsen in onze kerk. De vergadering heeft met eenparige stemmen besloten met
dankbetuiging dat geschenk onder de gestelde voorwaarden aan te nemen".
Een van die voorwaarden was, dat de zaak over een jaar uitgevoerd moest zijn,
dus werd er haast gemaakt. In De Bazuin van 23-11-1883 is een bericht te lezen
van een gift van 1.000 gulden voor het orgel. Zie onderstaande afbeelding (02)
De Bazuin 23-11-1883 Advertentie in De standaard 17-12-1883
1884:
Een commissie vanuit Berghuizen kocht in Aartswoud (N.H.) een door Matthias Amoor (leerling van
Arp Schnitger) in 1743 gebouwd orgel.
Schipper L. de Haan uit Medemblik nam
het vervoer aan voor Hfl. 45,-. De werkzaamheden in de kerk, zoals het maken van
een galerij om het orgel te plaatsen, werden (met bijlevering van materialen)
gegund aan de laagste inschrijver, timmerman Geert de Wit te Ruinerwold voor
Hfl. 419,-. "Dewijl smid H. van der Veen zegt dat hij geen prijsopgaaf van
het ijzerwerk kan doen, is besloten hem dat zonder opgaaf te laten maken".
(Een lid van deze gemeente die mogelijk geheel of ten dele gratis zal hebben
gewerkt). De Firma Properen Van de Wetering te Kampen
plaatst het orgel. De onderwijzer D. van Wijngaarden van Rees werd op verzoek
van de kerkeraad de organist en Harm Kiekebos werd aangesteld als orgeltrapper
in de kerk. 'Op zondag 8 juni 1884 is het orgel in gebruik genomen, "waarbij
‘alles' in de beste orde en tot genoegen is afgelopen."
Foto uit de omroepgids van de NCRV van 12 maart 1932 (Klik op de afbeelding voor
een vergroting)
Bovenstaande foto is een illustratie bij onderstaand
artikel waar men de lezers van de gids vraagt of men meer weet over de herkomst
van dit orgel. Men vermoedt dat het afkomstig is uit de katholieke kerk van
Nieuwe-Niedorp.
Verslag van
de ingebruikname in De Bazuin, 13 juni 1884.
(01)
Provinciale
Drentsche en Asser courant 04-02-1884
Het nieuws van den
dag 10-06-1884
1903: Wijzigingen door J. Proper en H. van der Molen. De trompet 8' wordt vervangen door een viool da Gamba 16' discant en een bourdon 16' bas. Verder toevoeging van een viool 8' discant ten koste van de fluit 2' discant. De stemming wordt daarna uitgevoerd door H. van der Molen, maar alleen op afroep.
1907: De organist H. Kruithof zou een orgelconcert geven en daarvoor moest J. Proper het orgel stemmen. Proper stelde daarbij voor het orgel van een nieuw binnenwerk te voorzien en de speeltafel naar de zijkant te verplaatsen voor f 800,-
1909: Stemming en onderhoudsbeurt door D. Proper voor f 40,-
1917: Stemming en onderhoud door H. Vonck hoofd van de school en organist van de kerk.
1923: Voorstel van de fa. van Dam uit Leeuwarden om het orgel te restaureren voor f 960,- Tevens een aanbieding om het orgel te voorzien van een geheel nieuw (kleiner) binnenwerk voor f 4.000,- Een groter binnenwerk zou f 5.200,- kosten en in 2 weken klaar zijn.
1930: Wijzigingen door H. Vonck.Toevoeging van een superoctaafkoppel in de discant en 3 combinatietreden.
1935: Artikel in de krant over 100 jaar Gereformeerde
kerk te Berghuizen. Men dateert het orgel op ca. 1600 en het zou zijn gebruikt
door de bekende orgelbouwer Cesar Frank.
Provinciale Drentsche en Asser courant 31-05-1935
1948: De toenmalige organist/meester schreef aan zijn
kerkeraad o.a. “van al deze veranderingen in de kerk (aanbrengen zijvleugels
in 1912 en galerijen in 1927), koude, vocht, stovendamp, kachel en centrale
verwarming, heeft het ‘oude ding’ zich tot dusver niets aangetrokken”. Het
orgel raakte echter meer en meer in verval en er werd een restauratieplan
opgesteld.
Reliwiki (05)
1951: Restauratie door K. Doornbos
ij nauwe samenwerking met Cor Edskes, die ook het concept van de restauratie
ontwierp. Nieuw rugpositief in oude stijl op basis van het rugpositief van het
Arp Schnitger-orel in Noordbroek. Nieuw vrij pedaal. Nieuwe manualen. De kast werd geloogd en het front verguld.
Nieuwe ventilator, één spaanbalg bleef behouden. Adviseur was Mr. A. Bouman. Na het
overlijden van Doornbos voltooiden, na veel hindernissen, de heren K. Mateboer
en P.J. Praat pas in het najaar van 1952 het werk. Het onderzoek van Mr. A.
Bouman
leverde op dat Matthias Amoor de maker was. Amoor werd geboren in Gdansk (toen
nog Danzig geheten), werkte en woonde in Oost-Friesland en vestigde zich later
als orgelbouwer in de stad Groningen. De orgelkas werd ontdaan van zijn verflaag
(lichtblauw met bladgoud en witte engelen) en bleef nu onbeschilderd eiken. Het
orgel was inmiddels door Monumentenzorg als een beschermd instrument aangemerkt.
Het hoofdwerk van dit orgel is het enige gave exemplaar van de bouwer Matthias
Amoor in Nederland met pijpwerk nagenoeg in originele staat. Voor de restauratie
van het historisch gedeelte (het hoofdwerk) werd Rijkssubsidie ontvangen.
Het
opschrift naast de klaviatuur “Dit orgel werd aan de gemeente geschonken in
1884 door de echte lieden W.K. Geerts en R.K. Reinders” is verloren gegaan.
Niet duidelijk is of dat gebeurde in 1951 of in 1978
Klik op de foto voor een vergroting. Foto: Geert Jan Pottjewijd
In het maandblad van de Gereformeerde Organisten Vereniging (GOV) "Organist en Eredienst 1953 juli/augustus verscheen een uitgebreid artikel van
Mr. Arie Bouman. (Blz 01,
02 en 03)
Dispositie van het orgel na deze restauratie:
Hoofdwerk | ||
Bourdon | 16' | bas uit 1903, discant uit 1785 |
Prestant | 8' | |
Holpijp | 8' | |
Viola di Gamba | 8' | groot octaaf voortgezet in Holpijp rest uit 1903 |
Octaaf | 4' | |
Fluit | 4' | |
Quint | 2 2/3' | |
Octaaf | 2' | |
Quint | 1 1/3' | ontbrekende pijpen nieuw |
Mixtuur | IV-V | hoogste koor nieuw |
Trompet | 8' | nieuw |
Rugwerk | ||
Baarpijp | 8' disc. | nieuw |
Quintadena | 8' | voortgezet in Baarpijp 8' disc. pijpwerk van vroegere fluit 2' |
Praestant | 4' | nieuw |
Nachthoorn | 2' | nieuw |
Sesquialtera | I-Il | nieuw |
Scharp | IV | nieuw |
lege plaats | voor Dulciaan 8' | |
Pedaal | ||
Subbas | 16' | (nieuw) |
Manaalkoppel, Pedaalkoppel (beide nieuw). Manualen van C - c3, pedaal C - d'.
Winddruk 65 mm. Toonhoogte een halve toon hoger dan normaal.
Meppeler Courant
1952-09-17
Meppeler Courant 1952-10-10. De naam van Matthias Amoor wordt verbasterd tot
"Thomas Moore". Ook het bouwjaar in dit bericht is niet correct.
1953: In het tijdschrift Organist & Eredienst juli/augustus
schrijft mr. Arie Bouman een artikel over het orgel. Zie
PDF (15)
Bouman noemt in zijn artikel ook de dispositie voor de restauratie:
Bourdon
16'(bas 1903, discant 1785), Viool 16'(discant 1903), Prestant 8', Holpijp 8',
Viool 8'(1903), Octaaf 4', Fluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Fluit
2' bas, Quint 1 1 /3' Mixtuur II-IV.
Manuaal C-c''', Pedall C-c
1962: Op 27 december
schrijft het ministerie van OKW dat er bereidheid is om subsidie te verlenen
voor de restauratie van het Hoofdwerk. De orgelbuwer dit het werk uitvoert dient
hiervoor een plan in te leveren. (18)
1967: In het tijdschrift "Het Orgel" van de NOV (Nederlandse
organisten Vereniging) 1967-01 verscheen onderstaand artikel van J.F. van Os
Bij de foto’s
Het orgel in de
Geref. kerk te Ruinerwold (Dr.) is blijkens een inscriptie aan de binnenzijde
der orgelkas in 1743 gebouwd door Matthias Amoor.
Het orgel kwam toen in ds
Hervormde kerk te Raamsdonk. Deze Amoor was leerling van Arp Schnitger en
vestigde zich te Groningen.
De wat onduidelijke dispositieopgaaf van Hess
(1774) moet m.i. als volgt geïnterpreteerd worden:
Manuaal
Prestant 8 vt
(bas en disc.) Tremulant
Holpijp 8 vt (doorlopend) Ventiel
Octaaf 4 vt (doorlopend)
Fluit 4 vt (bas en disc.)
Octaaf 2 vt (bas en disc.)
Waldfluit 2 vt (bas
en disc.)
Quint 3 vt (bas en disc.)
Quint 1 'A vt (bas en disc.)
Ged.
Quint 3 vt (bas)
Cornet 2 st. (disc.)
Mixtuur 4 st. (bas en disc.)
Trompet 8 vt (bas en disc.)
In de vorige eeuw is het orgel overgeplaatst naar
Aartswoud, daarna naar Ruinerwold. Proper (Kampen) heeft omstreeks de
eeuwwisseling de dispositie onttakeld.
In 1951 heeft de firma Doornbos uit
Groningen het rugpositief toegevoegd, hetgeen wat het uiterlijk betreft op
fraaie wijze is geschied.
Helaas werd, op aandrang van de adviseur, die
daarbij betrokken was, de dispositie van het Manuaal niet geheel in de
oorspronkelijke toestand teruggebracht, terwijl die van het rugwerk niet is
opgesteld volgens de traditie der Schnitgerschool.
Ook heeft men de
klaviatuur vernieuwd en de registerknoppen verplaatst. De heer Doornbos heeft de
voltooiing van dit werk niet meer mogen beleven.
Ondanks genoemde bezwaren
kan gezegd worden, dat het orgel te Ruinerwold met zijn krachtige kernachtige
klank nog tot de goed-bewaarde specimina uit de Schnitgerschool gerekend mag
worden.
Huidige dispositie:
Rugpositef: Baarpijp 8 vt
Quintadeen 8 vt Prestant 4 vt Nachthoorn 2 vt Sesquialter 1-2 st. Scherp 4 st.
Manuaal: Bourdon 16 vt, Prestant 8 vt Holpijp 8 vt Viola di G.
8 vt Octaaf 4 vt Fluit 4 vt (ged.),Quint 3 vt Octaaf 2 vt Quint 1% vt Mixtuur
4-5 st. Trompet 8 vt
Pedaal: Subbas 16 vt
Man. omvang
C-c’”
Ped. omvang Gd’ (oorspr. aangehangen Gc)
Twee koppels
De Trompet
is niet origineel. De discant der Bourdon 16 vt bestaat uit pijpen der vroegere
Waldfluit 2 vt.
J. F. van Os
1970: Langzamerhand traden er gebreken op. Het mechanische
gedeelte functioneerde slecht en er werd opnieuw aan restauratie gedacht. Een
grondige opknapbeurt was dringend nodig, maar vanwege de plannen voor verbouwing
van de kerk werd hiervan nog even afgezien. Op een gemeentevergadering van 14
april 1970 werd duidelijk dat de gemeenteleden het orgel voor de kerk wilden
behouden.
Toch
dreigde het orgel verloren te gaan voor Berghuizen toen de Commissie van Beheer
(CvB) in augustus 1973, wegens geldgebrek, besloot het orgel te verkopen en een
elektronisch orgel aan te schaffen.
De voorzitter van de kerkenraad wees
erop dat door de gemeente besloten was niet te verkopen en daar bleef het bij.
Na nog enig “gemurmureer” legde de CvB zich daar toen bij neer.
Onder leiding
van enkele orgelliefhebbers werd er een rondgang onder de kerkleden gehouden om
het benodigde startkapitaal voor de restauratie bij elkaar te krijgen. Het
resultaat was dat er ruim f 51.000,- werd toegezegd.
Er werd voortvarend te
werk gegaan en de opdracht tot restauratie werd in 1974 gegeven aan de firma
Flentrop te Zaandam. (11)
1971: In
1971 werd het orgel door Flentrop gedemonteerd vanwege de kerkrestauratie. Zie
rekeningen van Flentrop.
Van
26 mei dateert een kladbriefje dat
gaat over uit te voeren schilderwerk aan het orgel van f 8.000,- en het wijzigen
van de balustrade voor f 4.000,- Onduidelijk is wi afzender en ontvanger zijn.
Van 8 juni dateert een
telefoonnotitie van monumentenzorg Drenthe met de Rijksdienst. Er is geen
subsidie toegezegd. In 1953 was er volgens het schrijven wel subsidie
beschikbaar.
Op 6 augustus een
notitie over een wijziging van de orgelgalerij.Van dezelfde datum is een
notitie van dhr Koetsier over een
tekening van de orgelgalerij en schilderwerk.
Op
9 augustus schrijft orgeladviseur
Vente aan de de rijksadviseur voor orgel dhr. Oussoren. De voorbereiding voor de
restauratie van het orgel is nu zo ver gevorder dat er binnenkort een
restauratieplan kan worden verstuurd. Op verzoek van Vente heeft de kerkenraad
advies ingewonnen bij Corneille Jansen van het provinciaal museum van Assen.
Herstel van de oorspronkelijke kleuren vergt een bedrag van f 8.000,- Dhr. van
Bruggen, rayonarchitect van de Rijksdienst heeft echter bezwaar tegen de
herschildering. kan Oussoren zijn invloed aanwenden zodat de herschildering toch
kan plaatsvinden?
Op 10 augustus
schrijft Corneille Jansen aan de CvB van Berghuizen dat het telefonisch opdracht
heeft gekregen voor het opmeten en tekenen van de bestaande orgelgalerij. Op
grond daarvan kan een nieuw ontwerp worden gemaakt en gerealiseerd. De
oorspronkelijke trapopgang wordt hersteld en het orgel weer terug geplaatst.
Notitie d.d 8 september van dhr
Koetsier van de CvB Berghuizen. Hij wil de tekening van het orgelbalkon
doornemen met Flentrop vanwege de plaatsing van het orgel.
Op
22 oktober schrijft Flentrop aan
Corneille Jansen dat uit een telefonisch gesprek tussen dhr. Koetsier van de CvB
en dhr. Flentrop is gebleken dat de kerkenraad aan Flentrop opdracht had gegeven
om het rugpositief te herplaatsen. De voorstanders van herplaatsing van het
rugpositief proberen op deze manier het rugpositief te behouden. Desondanks zou
de restauratie van het 1-klaviers-orgel mogelijk moeten zijn. In het schrijven
van Flentrop zijn twee voorstellen voor plaatsing van het orgel met rugwerk.
- Naar de bestaande situatie met een voorsprong voor het Rugwerk en het
Hoofdwerk moet da zo worden opgesteld dat de twee staande blaken voor de
zijstukken van het Hoofdwerk komen. Hierdoor moeten volgens Flentrop beide
balken worden verwijderd.
- De andere oplossing is het rugwerk verder naar
voren schuiven, waardoor de staand balken achter het lofwerk komen. De tweede
oplossing genoet de voorkeur van Flentrop. (18)
In
1971 werden er door Flentrop een tekening gemaakt hoe het orgel op het
gewijzigde orgelbalkon herplaatst diende te worden. (18)
Klik op de afbeeldingen voor een vergroting
Ongedateerde tekening van het orgelbalkon. (18)
1972: Op 16 mei
schrijft het ministerie van CRM aan de kerkenraad van Berghuizen dat het
hoofdwerk van het orgel monumentale waarde heeft. Behoud van het orgel is
belangrijk. Op dit moment is er vanwege beperkte middelen geen subsidie mogelijk.
Pas vanaf 1975 zijn er mogelijkheden. Voor de restauratie is er ten alle tijden
toestemming vooraf nodig. (18)
1973:
In november werd het orgel na de kerkrestauratie weer door Flentrop terug
geplaatst. Het was in de periode 1971-1973 opgeslagen in de werkplaats van
Flentrop in Wapenveld. Zie rekeningen
van Flentrop. (18)
1974:
Op 25 september komt Flentrop met een
bestek voor de restauratie dat past binnen het beschikbare budget. Het
Hoofdwerk wordt in zijn oorspronkelijke staat hersteld met de mogelijkheid het
Rugwerk weer aan te sluiten.
Pijpwerk: de Woudfluit 2' wordt samengesteld
uit de Woudfluit 2' van het Rugwerk samen met een nieuwe discant, de Quint 3'
komt uit de bestaande Bourdon 16', aangevuld met 7 nieuwe pijpen, nieuwe Cornet
II, vervanging van niet originele mixtuurpijpen, de Trompet 8' wordt
geoptimaliseerd.
Windlade: restauratie volgens de richtlijnen van
Monumentenzorg. Rekening houden met het aanbrengen van een verend sleepsysteem.
Toetstractuur: wordt geheel in stijl vernieuwd . Walsbord wordt hergebruikt.
Klaviatuur: Manuaal en pedaal worden in stijl nieuw gemaakt.
Registertractuur:
Hrstel van de oorspronkelijke aanleg in bas en discant.
Windvoorziening:
Handhaving magazijnbalg en windmotor. mechanische tremulant in windkanaal
hoofdwerk.
Orgelkas: Werkzaamheden niet inbegrepen. De orgelkas van het
Hoofdwerk moet naar voren worden geschoven en in de balkonvloer moet een opening
komen voor de rugwerktractuur.
De kosten worden geschat op f 67.500,- ex BTW.
(18)
1975: Op
20 mei schrijft de kerkenraad aan
Gedeputeerde Staten van Drenthe zal ze van plan zijn het orgel te laten
restaureren. Het Hoofdwerk zal worden gerestaureerd en het Rugwerk later
herplaatst, omdat hiervoor de gelden nog ontbreken. De oorspronkelijke kleueren
van de orgelkas zullen worden hersteld. De restauratiewerkzaamheden zullen in
het najaar van 1975 beginnen en worden uitgevoerd door orgelmaker Flentrop. De
oorspronkelijke bgroting van f 67.500,- zal vanwege een kostenstijging circa 15%
hoger uitvallen. Niet in dit bedrag begrepen zijn: herstel en schilderen
orgelkas, herstel oude toonhoogte en de vervanging van de Trompet 8'. Deze
werkzaamheden worden geraamd op f 30.000,- het toevoegen van een zelfstandig
pedaal wordt geraamd op f 16.000,- De kerkenraad verzoekt om toekenning van
subsidie.
Op 21 mei schrijft het
ministerie van CRM dat ze het restauratieplan goedkeuren met de opmerking dat
het plan nog gedetailleerder moet worden uitgewerkt in overleg met de
rijksadviseur voor orgels.
Uitvoering door Flentrop onder advies van Maarten
Albert vente wordt goedgekeurd. De subsidiabele kosten worden vastgesteld op f
129.571,-
Op 4 juli schrijft
Corneille Jansen van Monumentenzorg Drenthe aan de kerkenraad van Berghuizen dat
hij graag een begroting wil hebben van de ksoten van de volledige restauratie.
Hij heeft dit nodig om advies te kunnen omtrent subsidieverlening door
Gedeputeerde Staten.
Op 21 juli
schijft B. Dekker van de orgelcommissie aan Flentrop dat besloten is ook het
Rugwerk te laten restaureren volgens de offerte van Flentrop van f 17.800,-. Het
zou mooi zijn als Hoofdwerk en Rugwerk gelijktijdig kunnen worden opgeleverd.
Op 5 september beantwoordt de
orgelcommissie een brief van Corneille Jansen. CRM sunsidieert op basis van f
129.571,- Een specificatie is niet voorhanden.
Op
12 september schrijft Corneille
Jansennaar gedeputeerde Staten. Hij noemt dat het orgel een van de weinige
orgels is die van Ammor zijn overgebleven. Het is curies dat een orgel van een
noordelijke buwer vanuit het zuiden weer terug is in het noorden. Het orgel had
oorspronkelijk 1 manuaal met een deling tussen bas en discant. Het orgel is in
1951 'op een hoogst bedenkelijke wijze "gerestaureer"'. Er werd een rugpositief
in een armoedige kast aan toegevoegd. De splitsing in registers werd opgeheven
De kast werd slordig afgeloogd.
Het restauratieplan omvat:
- Het
verwijderen van het rugpositief
- Herstel oude werk in de oorspronkelijke
toestand
- Herstel schilder- en verguldwerk.
Het bijplaatsen van registers
op een zelfstandig pedaal valt buiten de subsidie.
De restauratiekosten van f
129.571,- geeft geen aanleiding tot opmerkingen. Hij adviseert positief.
Op
25 november schijft de provincie
dat er een subsidie van 10% wordt verleend op bais van f 129.571,-
Op
16 december een briefkaart van de
orgelcommissie aan Corneille Jansen dat er een begin is gemaakt met de
restauratie van het orgel. (18)
Drentse Courant 24
oktober 1975 (15)
1976: Op
16 maart schrijft de orgelcommissie
aan bouwbedrijf Visscher dat ze akkoord gaan met de uit te voeren werkzaamheden
aan de orgelkas. Er dient gewerkt te worden volgens de richtlijnen van Corneille
Jansen. De kosten worden ingeschat op f 10.000,-.
Op
30 maart wordt er door de provincie
f 4.200,- overgemaakt op grond van de uitgaven tot nu toe. (18)
Meppeler Courant
1976-02-06 Nieuwsblad van
het Noorden 7 februari 1976 (15)
1977: Op 19 januari
schrijft Vente aan organist Dekker dat hij verheugd is dat de gemeente ook het
Rugwerk en de Dulciaan van het Rugwerk in de werkzaamheden door Flentrop te
laten meenemen. De restauratie van de orgelkas is slecht uitgevoerd. Tal van
lijsten en schotten zijn verbogen en passen niet meer. De uitvoerder heeft te
weinig ervaring. Ook Flentrop heeft dit geconstateerd. Ook Monumentenzorg zal
geen genoegen nemen met de uitvoering van deze werkzaamheden. Overleg tussen
Corneille Jansen, orgelcommissie, orgelmaker en uitvoerder is noodzakelijk.
Op 5 november stuurt adviseur Vente
zijn rekening voor de advieskosten. Deze zijn 5% van de kosten van f 129.090,-
van de restauratie van het Hoofdwerk. De
rekening voor het advies voor het
Rugwerk bedraagt 5% van f 26.713,80 is f 1.336,60.
Uit een aparte
rekening van Vente is af te leiden
hoeveel bezoeken Vente aan de werkplaats in Wapenveld en aan de kerk in
Berghuizen heeft gebracht:
- Berghuizen: 1971 3x, 1972 1x, 1974 1x en
1977 4x
- Wapenveld: 1975 4x, 1976 2x en 1977 1x
Op
7 november schrijft Vente dat hij
nog geen adviesrekening stuurt voor de meerkosten van f 13.002,62 van Flentrop.
Hij wacht daarmee totdat Monumentenzorg deze meerkosten heeft goedgekeurd. Het
eindrapport schrijft hij nadat het orgel in alle rust nog eens heeft bekeken.
Van 6 december dateert een
overzicht van Flentrop met de kosten van het orgel over de periode 1971 tot
1977. In 1973 werd het orgel wegens de kerkrestauratie gedemonteerd, opgeslagen
en weer in de kerk geplaatst. Deze kosten beliepen f 7.827, 60. Zie
aparte rekeningen uit die tijd. De
kosten van de restauratie in 1977 beliepen tot op dat moment f 189.663,87.
Op 7 december schijft de provincie
dat er aan restauratiekosten f 119.571 is uitgegeven. Er kan f 11.960 aan
subsidie worden uitgekeerd. met aftrek van de eerder uitgekeerde f 4.200,- wordt
er nu f 7.70,- uitgekeerd. (18)
Samenvatting restauratie door Flentrop met als adviseur Maarten Albert Vente.
- Nieuw zelfstandig pedaal met een Subbas 16' achter de orgelkas.
-
Herstel oude kleuren van de orgelkas
door Henk Boverhof in rood en goud met vleeskleurige engelen en opnieuw voorzien
van bladgoud.
- Nieuwe tractuur met gebruikmaking van het
oude wellenbord van het Hoofdwerk.
- Voor het pedaalwellenbord werd gebruikgemaakt van een oud wellenbord van een ander orgel.
- Vernieuwing klaviatuur en registratuur.
- Dulciaan 8' op de gereserveerde plaats in het rugpositief.
- Reconstructie van de balgen.
- Herintonatie. Stemming Werckmeister III. a1 = 465hz.
- De registers van het
rugpositief zijn geplaatst in de rugwerkkas
- Reconstructie van de Woudfluit 2', Cornet II disc., 2 koren van
de Mixtuur en de Trompet 8'.
Op 25 oktober 1977 wordt
het orgel weer in gebruik genomen met een concert door Marjan Doorn uit Meppel.
Zij speelde: Lento en Allegro van Ruppe en de partita Jesu meine Freude
van Zachow.
Monumentenzorg, de Provincie Drenthe, de
gemeente Ruinerwold en het Prins Bernhardfonds droegen gezamenlijk ruim Hfl.
201.000,- bij aan deze restauratie en voor de kerkelijke gemeente resteerde een
eigen bijdrage van Hfl. 61.100,-.
Onderstaand het programma van de
ingebruikname: (12)
Krantenbericht 26-10-1977 over de ingebruikname uit de Meppeler Courant. De
vermelding "Eext" is niet correct. Bedoeld werd waarschijnlijk Eexta. Dit orgel
is echter niet van Arp Schnitger maar ook van Amoor. Van dat orgel bleef, na
vele verbouwingen, de Trompet 8' redelijk gaaf bewaard. (12)
Dispositie:
Hoofdwerk
1743
Rugpositief
1951
Pedaal
(1951)
Praestant
8'
Quintadeen (ged. 1977)
8'
Subbas
16'
Holpijp
8'
Baarpijp
8'
Octaaf
4'
Praestant
4'
Bourdon
4'
Nachthoorn
2'
Quint
3'
Sesquialter
I-II
Gedact Quint
2 2/3' bas
Scherp
IV
Octaaf
2'
Dulciaan (1977)
8'
Woudfluit (ged. 1977)
2'
Quint
1 1/3'
Mixtuur
IV-V
Cornet (1977)
II discant
Trompet (1977)
8'
Overige gegevens: manualen C-c3,
pedaal C-d1; schuifkoppeling hoofdwerk-rugwerk, koppeling pedaal-hoofdwerk,
octaafkoppeling
1978: Op
23 januari schrijft de provincie
dat de restauartiekosten f 129.571 belopen. Er kan nog f 997,10 aan subsidie
worden uitgekeerd.
Op 4 maart
schrijft organist Dekker aan bouwbedrijf Visscher dat de kerk niet van plan is
een nota te betalen voor het niet goed restaureren van de orgelkas. De kerk
wacht de eindkeuring door Monumentenzorg af.
Op
4 maart schrijft organist Dekker
aan Monumentenzorg Drenthe dat bouwbedrijf Visscher aandrngt op de betaling van
een noat van f 706,23. De luiken staan echter nog steeds bol. Kan er met
Visscher worden overlegd omtrent de oplossing van dit probleem?
Op
24 november meldt de orgelcommissie
vdat de restauratie nu is afgerond. De volgende bescheiden worden aan
Monumentenzorg toegestuurd.
- Geldelijke verantwoording
- Eindrapport van
orgeladviseur Maarten Albert Vente
- Nota's en betalingsbewijzen.
Dezelfde
informatie is naar Monumentenzorg in Zeist gestuurd.
De ksoten zijn
aanmerkelijk hoger uitgevallen dan begroot. Kunnen deze extra kosten in de
subsidie worden meegenomen?
De rekening van Flentrop van
21 augustus geeft een totaal
overzicht van de voor de restauratie gemaakte kosten van f 186.886,67. De
restauratie van het Hoofdwerk kostte f 133.370,- Restauratie van het Rugwerk
kostte f 18.171,66 en de nieuwe Dulciaan van het Rugwerk kostte f 8.560,14.
Bijgesloten si een specificatie van de kosten voor het restaureren van het
Hoofdwerk.
Bouwbedrijf Visscher uit Hoogeveen restaureerde de orgelkas. Zie
rekening van september 1976 van f
15.080,-.
Schildersbedrijf Boverhof uit Ruinerwold schilderde de orgelkas.
Zie rekening van f 28.541,99.
Bouwbedrijf van der Veen voerde diverse werkzaamheden uit. Zie
rekeningen van 2 december 1977 en
maart 1978. (18)
1979:
Op 7 februari schrijft Corneille
Jansen aan Gedeputeerde Staten dat de totale kosten van de restauartei (hoofdwerk
en Rugwerk) f 262.153,28 beliepen. Daarvan had f 215.027,39 betrekking op de
restauartie van het Hoofdwerk. Een deel van de bouwkundige kosten zijn ook aan
het Hoofdwerk toe te wijzen. De basis voor subsidie zou dus f 227.368,89 kunnen
zijn.
Op 22 maart keert de
provincie Drenthe f 12.957,10 uit op bais van de restauratiekosten van dat
moment. Indien later blijkt dat van rijkswege een ander restauratiebedrag naar
voren komt dan wordt het bedrag bijgesteld.
Op 13 september 1978 verschijnt het door ziekte verlate
eindrapport van adviseur Vente. Hij
is van mening dat Flentrop het orgel zeer goed heeft gerestaureerd. Zowel
technisch als artistiek is er zeer goed werk geleverd. Dit geldt ook voor het
pijpwerk uit 1951. het volume van het orgel is groot maar in een volbezette kerk
is er veel absorptie van het geluid. Daar is niets aan te doen. tegeslagen waren
er bij de restauratie van de orgelkas. Bijgesloten is een opstelling van de
kosten door de verschillende uitvoerdrs opgesplitst naar Hoofdwerk en Rugwerk.
1980: Op 24 april
deelt het ministerie van CRM mee dat ze f 215.027,38 subsidiabel achten. De
subsidie wordt bepaald met 50% op f 107.514,-. De restauratie van het rugwerk is
niet subsidabel.
Op 23 juli
meldt de provincie Drenthe dat ze het resterende bedrag van 8.545,64 aan
subsidie hebben overgemaakt op basis van 10% van de restauratiekosten van f
215.027,39.
Zwolse courant 30
maart 1983
1985: Op
23 maart krijgt de orgelcommissie
van de provincie een formulier toegestuurd voor het aanvragen van
onderhoudssubsidie.
Op
3 december verleent de provincie
Drenthe 10% subsidie op de onderhoudskosten van f 1.138,83 door Flentrop
gefactureerd op 20 februari 1984.
Ook in de jaren daarna werd het onderhoud gesubsidieerd. (18)
2011: Er wordt door Flentrop groot onderhoud uitgevoerd. Het binnenwerk van het orgel is
schoongemaakt en waar nodig zijn zaken vervangen en gerepareerd. Het orgel is 6 weken buiten gebruik geweest.
Met een speciaal concert
door de organisten Martin Zonneberg en Marjolein de Wit werd op zaterdag 3
september 2011 een hommage gebracht aan het gerestaureerde orgel en de schenkers
van weleer. Initiatiefnemer is Wim Geerts. (11
Zie ook bericht RTV Drenthe d.d. 3 augustus 2011 door RTV Drenthe:
http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/54259/Opknapbeurt-voor-orgel-gereformeerde-kerk-Berghuizen
2012: 2 organisten
vierden hun jubileum. Zie onderstaand krantenbericht.
2016:
Koninklijke onderscheiding voor Berend Dekker, organist van de kerk, voor
70-jarig jubileum als organist
Dagblad van het Noorden, december 2016. Klik op de afbeelding voor een
vergroting
Na 70 jaar begeleiden houdt organist Dekker ermee op
BERGHUIZEN. Als
hij speelt, gaan de ogen soms dicht. De oude vingers huppelen over het ivoor, de
schoenen dansen op het voetklavier. Zeventig jaar lang bespeelt Berend Dekker
(85) tijdens de erediensten het barokorgel van de gereformeerde kerk in het
Drentse Berghuizen.
Als op eerste kerstdag de laatste tonen van het Ere zij
God wegebben, is een tijdperk voorbij. „Ik word binnenkort 86 en ik ben niet
meer zo bedrijfszeker. Er kan zomaar wat gebeuren.
De jaartjes gaan tellen,
de handen worden wat stram en ik onderging al twee hartoperaties. Ik wil van die
speelverplichting af. Behalve het spelen moet je ook altijd oefenen, want ik
neem het leiden van de eredienst erg serieus.”
Dekker stopt ook met het
spelen in de hervormde kerk in buurdorp Koekange, waar hij zestig jaar actief
was. „De lofzang gaande houden, dat vind ik heel belangrijk. Als ik speel, voel
ik God.
Ik verloor in mijn leven twee vrouwen. Dat is de prijs van de
ouderdom. Zonder God zou het bestaan leeg zijn. Nu is er troost en steun. Ik ben
dankbaar dat ik hier zit, dat ik spelen kan. Ik voel mij gezegend.”
Op zijn
veertiende werd Dekker gevraagd om de gemeentezang van de gereformeerde kerk in
Ruinen te begeleiden. Anderhalf jaar later bespeelde hij het orgel in Berghuizen.
Het spelen had hij zichzelf aangeleerd. Later leste hij bij Henk Pijlman in
Meppel, waar hij noten leerde lezen.
Een mensenleven achter het muzikale
ivoor zitten, dat is weinigen gegeven. Bijzonder? „Lang is het wel, hè. Even
knipperen met de ogen en het is voorbij.”
Reformatorisch Dagblad, 21 december 2015, p. 15
Bericht door RTV Drenthe d.d. 11
december 2016:
http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/116241/Nietsvermoedende-kerkgangers-verrast-met-koninklijke-onderscheiding
2016: Er zijn plannen om in 2018, als het orgel 275 jaar oud
is, om het wapenschild te restaureren dat moest worden verwijderd, toen het
orgel in 1951 een rugpositief kreeg. (11)
Foto: Geert Jan Pottjewijd. Klik op de afbeelding voor een vergroting
2018: Het
275 jarig bestaan van het orgel werd gevierd met het weer zichtbaar maken van
bovenstaand wapenschild en een concert door de gebr. de Jong en een vocaal
ensemble.
Ook verscheen er een
artikel "275 jaar Amoor-orgel in Berghuizen" door Gerco Schaap in de
Orgelvriend van april 2018
Programmaboekje (Klik op de afbeelding voor een vergroting)
Verslag uit de Meppeler courant van 27-02-2018:
"Berghuizen
- In de kerk van Berghuizen vond zondag ter gelegenheid van het 275-jarig
bestaan van het Amoor orgel een bijzonder concert plaats. Euwe en Sybolt de Jong
bespeelden het jubilerende Amoor orgel vierhandig met beroemde cantates van
Bach. De cantates zijn bewerkt door Sybolt de Jong voor het vierhandig orgelspel
en lieten de bezoekers alle kwaliteiten van het jubilerende Amoor orgel horen.
De gebroeders De Jong begeleidden tijdens het concert ook het ensemble
dejongdejongplus op twee harmoniums. Het ensemble zong folksongs en hymnes. Zij
beroerde de gevoelige muzikale snaar door samen met de concertbezoekers een
uitvoering van Abide with me te zingen.
Voorwaarde
Het
Amoor orgel kon in 1883 worden aangekocht dankzij een gift van het echtpaar W.A.
Geerts en R.K. Reinders. De weduwe van Geerts zette een eerdere lening van fl
1.000 om in een schenking met als voorwaarde dat er een orgel voor de kerk in
Berghuizen zou worden gekocht. Tijdens het druk bezochte concert waren vele
nazaten van de schenkers aanwezig. De meerderheid van hen is ook nu nog
woonachtig in de regio, met name Koekange en Ruinerwold.
Orgelschild
Voorafgaand aan de ochtenddienst is ter gelegenheid van het jubileum
van het orgel het 'orgelschild' teruggegeven aan het orgel. Het orgelschild was
bevestigd op de balustrade van het orgel, maar was tijdens de restauratie in
1951 verwijderd. Doordat er een zogenaamd rugwerk werd geplaatst, was er geen
ruimte meer voor het orgelschild. Het orgelschild is nu volledig gerestaureerd
en weer teruggeplaatst in de kerkzaal. Ook zijn er twee panelen ontworpen,
gemaakt en geplaatst die informatie geven over de historie van het orgel.
De
organisatie kijkt terug op een zeer succesvol concert en dankt alle sponsoren en
concertbezoekers voor hun (ook financiële) bijdrage in het mogelijk maken van
het concert en het behoud van het orgel."
Links het schild zoals het op zolder lag en rechts na het verwijderen van de
bovenste verflagen. Klik op de afbeelding voor een vergroting
Na
restauratie
2021: Het orgelbalkon is een andere
kleurstelling geschilderd. Het wapen hangt nu links van het orgel. Het schoon
metselwerk in de kerk is nu gestuct.
Foto's Lammert van der Heide (16) Klik op de foto's voor een
vergroting
Bronvermelding: