Berghuizen, Gereformeerde kerk


Facebook Oud Drenthe in Woord en Beeld (17 november 2023)

Links: ansichtkaart, rechts: ansichtkaart Reliwiki (05)



Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 22 juli 2021
 - J.S. Bach (1685-1750)Fuga in G BWV 576 Registratie: Gekoppeld plenum Hoofdwerk/Rugwerk
 - Johan Nikolaus Hanff (1665-1711): Erbarm dich mein, o Herre Gott Registratie: Hoofdwerk Holpijp 8', Rugwerk Dulciaan 8' Tremulant
Geluidsopnamen Harro Kraal d.d. 22 juli 2021
 - J.S. Bach (1685-1750): Toccata in d (BWV565)

Geschiendenis van het orgel voorafgaand aan Berghuizen

Raamsdonk (1743-1850)
1743: Het orgel wordt als eenklaviersorgel gebouwd door Matthias Amoor voor de hervormde kerk van Raamsdonk. (14)
Het jaartal 1743 kan worden afgeleid uit een van de luikjes op het achterschot.: '1743 den 25 Febr. is dit orgel gemaakt door den hr. orgelmaker Matthias Amoor wonaftig tot groningen, geboren tot Dansig'.
'Raamsdonck' wordt door Gregoir genoemd in zijn Historique de la facture et des facteurs d'orgue. (17)

Bladzijde 44 (dit zal waarschijnlijk het orgel van Amoor zijn), bladzijde 156 (Hier wordt waarschijnlijk het volgende instrument van Naber mee bedoeld)

Aanvullende informatie over Matthias Amoor

1774: De dispositie is overgeleverd door Joachim Hess in zijn 'Dispositien der merkwaardigsten Kerk-Orgelen' (1774).

1785: Johannes Schot voert reparaties uit. Een Bourdon 16' discant vervangt de Sesquialter 2 sterk disc. (22)

1793: Reparaties door Nicolaas van Hirtum.

Voor 1850: Reparaties door H. Knipscheer. (22)

1850: Het orgel wordt door de kerkvoogden van Raamsdonk te koop aangeboden (10)

Opregte Haarlemsche Courant van 25-03-1850 en 28-03-1850, Boekzaal 1850

In wordt aan de orgelmaker Naber de opdracht verstrekt om een nieuw orgel te maken.
In de Bredasche courant staat abusievelijk een levertijd van 2 maanden in plaats van twee jaar. (10)

Algemeen Handelsblad van 27-03-1850, Bredasche courant van 28-03-1850,

In de dispositieverzamling van Broekhuyzen (ca. 1850-1862) wordt het orgel als volgt omschreven:
R 18. Raamsdonk, Provintie Noord-Braband
Het orgel in de kerk der hervormde gemeente aldaar. Is de maker en datum der stichting onbekend. Wordt in het jaar 1850 door H.H. kerkvoogden voor een billijke prijs verkocht aan de hervormde gemeente te Aartswoude nabij de stad Hoorn in Noord-Holland, alwaar het overgebragt en geplaats is in hun kerkgebouw door F. Hofmeyer en Zoon, orgelmakers te Amsterdam. Had toen 20 stemmen [sic], een handclavier, aangehangen pedaal en drie blaasbalgen.

Bas	Discant
Prestant 8 vt	Prestant 8 vt
Holpijp 8 vt	Octaaf 4 vt
Bourdon 4 vt	Bourdon 4 vt
Octaaf 2 vt	Octaaf 2 vt
Woudfluit 2 vt	Woudfluit 2 vt
Quint 3 vt	Quint 3 vt
Gedakte Quint 3 vt	Quint 1 1/2 vt
Quint 1 1/2 vt	Cornet 2 st
Mixtuur 4 st	Mixtuur 4 st
Trompet 8 vt	Trompet 8 vt

tremulant, ventil

Aartswoud (1850-1883)
1850: Het orgel wordt voor f 890,- gekocht door de kerkvoogdij van Aartswoud. Het wordt daar door T. Hofmeyer en zoon geplaatst.

Uit de archieven van deze kerk ontvingen wij de volgende notities: (13)
In de vergadering van Kerkmeesteren en Notablen van 1 april 1850 wordt naar aanleiding van een advertentie in de Haarlemse Courant betrekkelijk het te koop aanbieden van een kerkorgel te Raamsdonk besloten 'om genoemde kerkorgel door een deskundige te doen onderzoeken, en bij gunstige bevinding alsdan te koopen'. Deze deskundige, een zekere heer Meiroos uit Enkhuizen verklaart dat het gemelde orgel - na onderzoek - 'alleszins voldeed aan de vereischte'.
Dus treden Kerkmeesteren van Aartswoud 'in nadere overeenkomst met Kerkvoogden van Raamsdonk 'proberen nog wat af te dingen van de prijs, maar moeten constateren 'dat het hunne Kerkmeesteren niet gelukt was de koopsom te doen verminderen met uitzondering van 10 Gulden vermindering van het oxaal en alzoo meer genoemde orgel hadden aangekocht voor eene somma van achthonderd en negentig gulden.
Verder: 'dat gemelde orgel voor rekening der koopers moest worden getransporteert, schoon vragtvrij aan het vaartuig daartoe afgezonden zonde worden bezorgt'.
Uiteraard moest er ook iemand worden gevonden 'de vereischte bezittende om meer gemelde orgel uit elkander te nemen en ter plaatse in elkander te zetten'.
Daartoe wordt aangetrokken een zekere heer Volmeijer, orgelmaker te Amsterdam. (Volgens andere bronnen T.Hofmeijer & Zn te Amsterdam)
Het vervoer van het orgel wordt geregeld met schipper Jan Sentes en er wordt een bedrag van 100 a 150 gulden beschikbaar gesteld voor het transport, maar wel in die zin ' dat onder gemelde somma zoude begrepen zijn alle voorziene en onvoorziene uitgaven van sluis- en leg - en kaaigelden; ook dat daaronder nog zoude begrepen zijn het kosteloos onderhoud der Commissie, bestaande uit één of twee personen welke tot de overneming etc. van meer geselde orgel zich zouden belasten'.
Voorts wordt aan deze Commissie 'een honorarium uitbetaald' van één gulden vijftig cent voor 'elke dagreize,vanaf het oogenblik der afreize tot de tijd der terugkomst'.
Deze Commissie bestaande uit 2 heren begeven zich op den 14 en Mei 1850 op reis naar Raamsdonk en zijn op den morgen van den 22 en Mei met kerkorgel weer terug in Aartswoud.
Verder zegt het verslag van deze aankomst: 'nauwelijks is de aankomst bekend of men vindt meer handen en rijtuigen als vereischt wordt om het orgel uit het vaartuig binnen de muren van het kerkgebouw over te brengen'
En ook: De dag der inwijding welke op den 15 en September plaats had, was een dag vol vreugde en genoegen '
Wat de met de aankoop gepaard gaande kosten betreft verstrekt het ' Kerke Heekenboek ' van de Hervormde Kerk van Aartswoud o.a. de volgende gegevens cq uitgaven: 1850

april	Aan Kerkmeesteren wegens gemaakte kosten naar Enkhuizen en Raamsdonk betrekkelijk het inspekteren en aankoopen van een orgel ten behoeve der kerk	f. 109.60
april	Aan Kerkmeesteren onkosten naar Colhom wegens het aannemen van een schipper ter overvoering van het orgel van Raamsdonk	f. 0.40
15 Mei	Aan sjouwer s geld, zoo te Haamsdonk als te Aartswoud voor het schepen en ontschepen van het orgel	f. 9.40
17 Mei	Aan Kerkvoogden te Haamsdonk de koopsom van het orgel	f. 890.—
16 Aug.	voor den orgeltrapper hij het stemmen van het orgel	f. 4.25
16 sept.	Aan den heer Meiroos een honorarium voor gedane diensten voor en met de inwijding van het orgel	f. 55»—
26 sept.	Aan den heer Hofmeijer arbeidsloon zoo te Raamdonk als te Aartswoud voor het uit elkander nemen en in elkander zetten van het orgel, benevens aangebragte vemieuwingen en verbeteringen	f. 422.—

Van de verkoop van het orgel vanwege de bouw van een nieuwe kerk in Aartswoud is voor het eerst sprake in een vergadering van 'Kerkvoogden en Notabelen' van 5 december 1883.
In de daarop volgende vergadering van 12 december 1883 'vindt men goed een advertentie te plaatsen in de Kerkelijke Courant en daarbij de verkoopsom te bepalen op f 500,-.
Op 23 januari 1883 deelt de secretaris van de vergadering van Kerkvoogden mede dat 'is ingekomen een schrijven van den kerkenraad de Chr.Geref. Gemeente te Ruinerwolde om informatie over het oude orgel'.
In de daarop volgende vergadering deelt de secretaris mede 'dat hij een missive van den heer J. Groenenwegen, predikant bij de Chr. Geref. Gemeente te Ruinerwolde heeft ontvangen, waarbij deze mededeelt dat het oude orgel tegen den prijs van f. 500.— door zijn kerkenraad wordt aangenomen.
Hij verzoekt intusschen eenig uitstel van verzending om eerst de zoldering gereed te hebben'
Hieromtrent wordt vermeld in het 'Reekeningboek ' van den Rendant Kerkvoogd: 13 februari 1884 ontvangen van Ds. J. Groenenwegen te Ruinerwolde de koopsom oude orgel f. 500.—
Tot zover volgens de gegevens uit de archieven van de NH Kerk van Aartswoud. (13)

Kroniek van de dorpen Aartswoud en Hoogwoud 1938

Berghuizen

1875: Bouw van een nieuwe kerk. Er was nog geen orgel aanwezig. Voorzanger vanaf 1876 was onderwijzer Van Wijngaarden. (19)

1883: In de vergadering van de kerkenraad van Berghuizen op 12 november 1883 deelt de president (ds Groenewegen) mee 'dat de Wed. W.K. Geerts hem heeft laten weten dat zij 1000 gulden die zij aan de gemeente geleend had, aan de gemeente ten geschenke wenscht te geven met het doel om daarvoor een orgel te plaatsen in onze kerk. De vergadering heeft met eenparige stemmen besloten met dankbetuiging dat geschenk onder de gestelde voorwaarden aan te nemen'.
Een van die voorwaarden was, dat de plaatsing binnen een jaar gerealiseerd moest zijn. Er moet haast worden gemaakt. De weduwe liet opnemen dat het geld alleen was bestemd voor het orgel en niet voor de orgelgalerij. (02) (19)
De kerkenraad plaatst een advertentie voor een nieuw orgel.


De Bazuin 23-11-1883, De standaard 17-12-1883




1884:

Provinciale Drentsche en Asser courant 04-02-1884

Een commissie vanuit Berghuizen koopt in Aartswoud (N.H.) het orgel.
Schipper L. de Haan uit Medemblik neemt het vervoer aan voor f 45,-. Zijn eerste aanbod was f 60,-. De kerkenraad weet het bedrag omlaag te krijgen naar f45,-.
De werkzaamheden in de kerk om het orgel te kunnen plaatsen, worden gegund aan de laagste inschrijver, timmerman Geert de Wit te Ruinerwold voor f 419,-. 'Dewijl smid H. van der Veen zegt dat hij geen prijsopgaaf van het ijzerwerk kan doen, is besloten hem dat zonder opgaaf te laten maken'.
Jan Proper plaatst het orgel namens orgelmaker Zwier van Dijk.
Op zondag 8 juni wordt het orgel door ds. J. Groenwegen met een preek over Psalm 89 vers 16 in gebruik genomen. Orgelmaker Jan Proper bespeelt het orgel.
Onderwijzer D. van Wijngaarden van Rees verruilt zijn functie als voorzanger voor die van organist. Hij stelt als voorwaarde dat hij dan niet meer 'aan te schrijven en voor te lezen' hoefde.' H. Kijkebosch wordt aangesteld als orgeltrapper voor f 12,- per jaar.
R.P Westert wordt benoemd tot voorlezer en voorzanger.
Zwier van Dijk stemt het orgel voor f 15,- per jaar.
Het orgel wordt aangeschaft voor de door Aartswoud gevraagde f 500,-. De installatie kost f 715,37. (19)


De Bazuin, 13-06-1884. (01), Het nieuws van den dag 10-06-1884

1890: Organist Van Wijngaarden van Rees vertrekt naar Urk. De eerste advertentie voor een onderwijzer heeft geen succes. De tweede advertentie met een hoger salaris wel. Benoemd wordt A. Lameris uit Den Helder. Vermoedelijk wordt de hulponderwijzer Van der Kooi organist omdat hij ook een koor leidt.

De Bazuin 26-09-1890, 17-10-1890 (19)

1903: Wijzigingen door J. Proper en H. van der Molen. De Trompet 8' wordt vervangen door een Viool da Gamba 16' discant en een Bourdon 16' bas. Er wordt een Viool 8' discant geplaatst ten koste van de Fluit 2' discant. De stemming wordt daarna uitgevoerd door H. van der Molen, maar alleen op afroep. (04)

1907: De organist H. Kruithof wil een orgelconcert geven en daarvoor moet J. Proper het orgel stemmen. Proper stelt daarbij voor het orgel van een nieuw binnenwerk te voorzien en de speeltafel naar de zijkant te verplaatsen voor f 800,- (21)

1909: Stemming en onderhoudsbeurt door Dirk Proper voor f 40,-. (21)

1917: Stemming en onderhoud door H. Vonck hoofd van de school en organist van de kerk. (21)

1923: Voorstel van de fa. van Dam uit Leeuwarden om het orgel te restaureren voor f 960,- Tevens een aanbieding om het orgel te voorzien van een geheel nieuw (kleiner) binnenwerk voor f 4.000,- Een groter binnenwerk zou f 5.200,- kosten en in 2 weken klaar zijn. (21)

1924: Instelling van een orgelfonds wegens de slechte staat van het orgel. (19)

1927: Plaatsing van een windmotor. (19)

1930: Wijzigingen door H. Vonck. Toevoeging van een superoctaafkoppel in de discant en 3 combinatietreden. (04) (22)

1932: Het orgel wordt genoemd in de NCRV-gids.

NCRV Omroepgids 12-03-1932 (Klik op de afbeelding voor een vergroting)

De bovenstaande foto is een illustratie bij onderstaand artikel waar aan de lezers wordt gevraagd of men meer weet over de herkomst van het orgel. Men vermoedt dat het afkomstig is uit de katholieke kerk van Nieuwe-Niedorp.

NCRV Omroepgids 12-03-1932

1935: Artikel in de krant over 100 jaar Gereformeerde kerk te Berghuizen. 'Volgens overlevering moet het (orgel) dateeren van omstreeks 1600 en gebruikt zijn door den bekenden orgelbouwer Cesar Frank'. [sic]

Provinciale Drentsche en Asser courant 31-05-1935

1938: Broeder Kraal meldt dat in De Standaard door de firma Dekker uit Goes een orgel wordt aangeboden. De mededeling voor kennisgeving aangenomen. (19)

1943: Het orgelfonds is nog maar aangegroeid tot f 1.200,-. Het wordt tijd een orgelcommissie in te stellen met als leden de heren Lopers en Middelveld en organist meester Vonck. (19)

1945: Twee collectes voor het orgelfonds brachten respectievelijk f 967,- en f 1.757,555 op. (19)

1947: Het schild in de balustrade voor het orgel wordt weggehaald en opgehangen in de consistorie.
Vanwege mankementen wordt organist Henk Pijlman uit Assen aangetrokken als adviseur.
Er worden 3 offertes aangevraagd:
 - Van Dam uit Leeuwarden vraagt f 8.040,- met f 2.930,- voor een nieuw register.
 - Flentrop heeft pas over 2 1/2 jaar ruimte voor de werkzaamheden.
 Er wordt besloten even af te wachten. (19)

1948: Monumentenzorg vraagt of zij het orgel mogen inspecteren. Op grond van het onderzoek zou het orgel op de monumentenlijst kunnen worden opgenomen. Er ontstaan dan ook subsidiemogelijkheden.
Mr. Arie Bouwman wordt om advies gevraagd omdat hij deskundig is en gereformeerd. Er mogen zonder toestemming van Monumentenzorg geen wijzigingen worden aangebracht. (19)


Reliwiki (05)

1949: Op de gemeentevergadering van 13 januari wordt gevraagd of het rijk het orgel niet kan overnemen, zodat een nieuw orgel kan worden aangeschaft. Het orgel kan dan in een museum worden opgesteld.
Adviseur Bouwman wijst op de orgelmakers Van Leeuwen. Van Leeuwen kan het orgel voor f 400,- weer bespeelbaar maken. Een restauratie kost tussen de f 10.000,- en f 12.000,-. Voor 1950 was er echter geen ruimte in de planning. (19)

1950: Via mr. Arie Bouwman wordt aan drie orgelmakers gevraagd een offerte uit te brengen. E komen offertes binnen voor f 4.000,-, f 9.000,- en f 14.000,-. Er wordt besloten de werkzaamheden te gunnen aan orgelmaker Doornbos voor f 11.200,-. Het orgel zal worden uitgebreid met een tweede klavier en een zelfstandig pedaal. (19)

1951: Restauratie door Klaas Doornbos in nauwe samenwerking met Cor Edskes, die ook het concept van de restauratie ontwerpt. Er komt een nieuw rugpositief in oude stijl op basis van het rugpositief van het Arp Schnitger-orgel in Noordbroek en een zelfstandig pedaal.
Er worden nieuwe manualen gemaakt en er wordt een nieuwe ventilator geïnstalleerd. Eén spaanbalg blijft behouden. Na het overlijden van Doornbos voltooien K. Mateboer en P.J. Praat in het najaar van 1952 het werk. Het onderzoek van Mr. A. Bouman leverde op dat Matthias Amoor de maker was. De orgelkas wordt ontdaan van zijn lichtblauwe kleur met bladgoud en witte engelenverflaag en wordt nu onbeschilderd eiken. Het orgel was inmiddels door Monumentenzorg als een beschermd instrument aangemerkt. Voor de restauratie van het Hoofdwerk) wordt een Rijkssubsidie ontvangen. Het opschrift naast de klaviatuur 'Dit orgel wordt aan de gemeente geschonken in 1884 door de echtelieden W.K. Geerts en R.K. Reinders' is verloren gegaan. Niet duidelijk is of dat gebeurde in 1951 of in 1978.

Foto: Geert Jan Pottjewijd Klik op de foto voor een vergroting.

Dispositie van het orgel na deze restauratie:

Manaalkoppel, Pedaalkoppel (beide nieuw). Manualen van C - c3, pedaal C - d'. Winddruk 65 mm. Toonhoogte een halve toon hoger dan normaal.


Meppeler Courant 17-09-1952,  Meppeler Courant 10-10-1952 De naam van Matthias Amoor wordt verbasterd tot 'Thomas Moore'. Ook het bouwjaar in dit bericht is niet correct.

1953: In het maandblad van de Gereformeerde Organisten Vereniging (GOV) Organist en Eredienst 1953 juli/augustus verschijnt een uitgebreid artikel van Mr. Arie Bouman.
Bouman noemt in zijn artikel ook de dispositie van voor de restauratie: Bourdon 16' (bas 1903, discant 1785), Viool 16' (discant 1903), Prestant 8', Holpijp 8', Viool 8' (1903), Octaaf 4', Fluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Fluit 2' bas, Quint 1 1 /3' Mixtuur II-IV.
Manuaal C-c''', Pedaal C-c.

Nieuwe provinciale Groninger courant 12-12-1953

1960: De letters op het orgel worden verwijderd en op een koperen plaat overgebracht. (19)

1962: Op 27 december schrijft het ministerie van OKW dat er bereidheid is om subsidie te verlenen voor de restauratie van het Hoofdwerk. De orgelbouwer dit het werk uitvoert dient hiervoor een plan in te leveren. (18)

1963: Er moet weer een restauratie worden uitgevoerd. Flentrop brengt een offerte uit voor f 12.000,-. Vanwege de kosten voor een kerkrestauratie en de bouw van een pastorie wordt van een restauratie van het orgel afgezien.
Voor de restauratie van de kerk wordt het orgel gedemonteerd en opgeslagen. (19)

1967: In het tijdschrift Het Orgel van de NOV (Nederlandse organisten Vereniging) 1967-01 verscheen onderstaand artikel van J.F. van Os

Klik op de afbeelding voor een vergroting

1970: Langzamerhand treden er gebreken op. Het mechanische gedeelte functioneert slecht en er wordt opnieuw aan restauratie gedacht. Een grondige opknapbeurt is dringend nodig, maar vanwege de plannen voor de verbouwing van de kerk wordt hiervan afgezien.
De Commissie van Beheer besluit, wegens geldgebrek, het orgel te verkopen en een luidsprekerorgel aan te schaffen. Men vindt de hervormde kerk van Warnsveld bereid om het orgel te kopen.
Op de gemeentevergadering van 14 april wordt duidelijk dat de gemeenteleden het orgel voor de kerk willen behouden. Een restauratie zou f 20.000,- moeten kosten.
Onder leiding van enkele orgelliefhebbers wordt er een rondgang onder de kerkleden gehouden om het benodigde startkapitaal voor de restauratie bij elkaar te krijgen. Het resultaat is dat er ruim f 51.000,- wordt toegezegd. (11) (19)

1971: Het orgel wordt door Flentrop gedemonteerd vanwege de restauratie van de kerk. Zie rekeningen voor demontage en opslag in Wapenveld.
Van 26 mei dateert een kladbriefje dat gaat over uit te voeren schilderwerk aan het orgel van f 8.000,- en het wijzigen van de balustrade voor f 4.000,- Onduidelijk is wie de auteur is. Voor het schilderwerk is het goed te kijken naar het orgel in Beilen.
Van 8 juni dateert een telefoonnotitie van monumentenzorg Drenthe met de Rijksdienst. Er is geen subsidie toegezegd. In 1953 was er volgens het schrijven wel subsidie beschikbaar.
Op 6 augustus een notitie over een wijziging van de orgelgalerij. Van dezelfde datum is een notitie van dhr. Koetsier over een tekening van de orgelgalerij en schilderwerk.
Op 9 augustus schrijft orgeladviseur Vente aan de rijksadviseur voor orgel dhr. Oussoren dat de voorbereiding voor de restauratie van het orgel nu zo ver is gevorderd dat er binnenkort een restauratieplan kan worden verstuurd. Op verzoek van Vente heeft de kerkenraad advies ingewonnen bij Corneille F. Janssen van het provinciaal museum van Assen. Herstel van de oorspronkelijke kleuren vergt een bedrag van f 8.000,- Dhr. van Bruggen, rayonarchitect van de Rijksdienst heeft echter bezwaar tegen het opnieuw  schilderen. Kan Oussoren zijn invloed aanwenden zodat het schilderwerk toch kan plaatsvinden?
Op 10 augustus schrijft Corneille F. Janssen aan de CvB van Berghuizen dat er telefonisch opdracht is gegeven voor het opmeten en tekenen van de bestaande orgelgalerij. Op grond daarvan kan een nieuw ontwerp worden gemaakt en gerealiseerd. De oorspronkelijke trapopgang wordt hersteld en het orgel weer teruggeplaatst.
Notitie van 8 september van dhr Koetsier van de CvB Berghuizen. Hij wil de tekening van het orgelbalkon doornemen met Flentrop vanwege de plaatsing van het orgel.
Op 22 oktober schrijft Flentrop aan Corneille F. Janssen dat uit een telefonisch gesprek tussen dhr. Koetsier van de CvB en dhr. Flentrop is gebleken dat de kerkenraad aan Flentrop opdracht heeft gegeven om het rugpositief te herplaatsen. De voorstanders van herplaatsing van het rugpositief proberen het rugpositief te behouden. Desondanks zou de restauratie van het 1-klaviers-orgel mogelijk moeten zijn. In het schrijven van Flentrop staan twee voorstellen voor herplaatsing van het orgel met rugwerk.

• 'Tekening Nr. 063 A4 geeft de opstelling van het orgel met het Rugwerk met een voorsprong zoals dit tot nog toe het geval was. Daarbij moet het Hoofdwerk zodanig worden opgesteld, dat de twee staande balken voor de zijstukken van het Hoofdwerk komen.
  Bij deze oplossing moeten m.i. de beide balken verwijderd worden.'
• 'Op tekening Nr. 063 A5 is het Rugwerk verder naar voren geschoven, waarbij het mogelijk werd de staande balken achter het lofwerk te hebben, m.a.w. de oorspronkelijke opstelling van het Hoofdwerk zoals die vroeger is geweest.'

'Bij handhaving van de staande balken lijkt mij dit ten aanzien van het Hoofdwerk een fraaiere oplossing. Het verder naar voren steken van het Rugwerk is m.i. nogal problematisch.'
(18)


Tekeningen door Flentrop voor herplaatsing van het orgel op het gewijzigde balkon (1971) Klik op de afbeeldingen voor een vergroting (18)



Ongedateerde tekening van het orgelbalkon. (18)

1972: Op 16 mei schrijft het ministerie van CRM aan de kerkenraad van Berghuizen dat het Hoofdwerk van het orgel monumentale waarde heeft. Behoud van het orgel is belangrijk. Op dit moment is er vanwege beperkte middelen geen subsidie mogelijk. Pas vanaf 1975 zijn er mogelijkheden. Voor de restauratie is er ten alle tijde toestemming vooraf nodig. (18)

1973: In november wordt het orgel na de afgeronde kerkrestauratie door Flentrop teruggeplaatst. Het was in de periode tussen 1971 en 1973 opgeslagen in de werkplaats van Flentrop in Wapenveld. Zie rekeningen van Flentrop. (18)

1974: Op 25 september komt Flentrop met een bestek voor een restauratie die past binnen het beschikbare budget. Het Hoofdwerk wordt in zijn oorspronkelijke staat hersteld met de mogelijkheid het Rugwerk weer aan te sluiten.
Pijpwerk: de Woudfluit 2' wordt samengesteld uit de Woudfluit 2' van het Rugwerk samen met een nieuwe discant, de Quint 3' komt uit de bestaande Bourdon 16', aangevuld met 7 nieuwe pijpen, nieuwe Cornet II, vervanging van niet originele mixtuurpijpen, de Trompet 8' wordt geoptimaliseerd.
Windlade: Wordt gerestaureerd volgens de richtlijnen van Monumentenzorg. Er wordt rekening gehouden met het aanbrengen van een verend sleepsysteem.
Toetstractuur: Wordt geheel in stijl vernieuwd. Het walsbord wordt hergebruikt.
Klaviatuur: Manuaal en Pedaal worden in stijl nieuw gemaakt.
Registertractuur: Herstel van de oorspronkelijke aanleg in bas en discant.
Windvoorziening: Handhaving van de magazijnbalg en windmotor. Er komt een mechanische tremulant in het windkanaal van het Hoofdwerk.
Orgelkas: Deze werkzaamheden zijn niet inbegrepen. De orgelkas van het Hoofdwerk moet naar voren worden geschoven en in de balkonvloer moet een opening komen voor de rugwerktractuur.
De kosten worden geschat op f 67.500,- excl. BTW. (18)

1975: Op 20 mei schrijft de kerkenraad aan Gedeputeerde Staten van Drenthe dat ze van plan zijn het orgel te laten restaureren. Het Hoofdwerk wordt eerst gerestaureerd en het Rugwerk later herplaatst, omdat hiervoor de gelden nog ontbreken. De oorspronkelijke kleuren van de orgelkas zullen worden hersteld. De restauratiewerkzaamheden beginnen in het najaar van 1975 en worden uitgevoerd door orgelmaker Flentrop. De oorspronkelijke begroting van f 67.500,- zal vanwege de kostenstijging circa 15% hoger uitvallen. Niet in dit bedrag begrepen zijn het herstel en schilderen van de orgelkas, herstel van de oude toonhoogte en de vervanging van de Trompet 8'. Deze werkzaamheden worden geraamd op f 30.000,- Het toevoegen van een zelfstandig pedaal wordt geraamd op f 16.000,- De kerkenraad verzoekt om toekenning van subsidie.
Op 21 mei schrijft het ministerie van CRM dat ze het restauratieplan goedkeuren met de opmerking dat het plan nog gedetailleerder moet worden uitgewerkt in overleg met de rijksadviseur voor orgels. Uitvoering door Flentrop met als adviseur Maarten Albert Vente. De subsidiabele kosten worden vastgesteld op f 129.571,-
Op 4 juli schrijft Corneille F. Janssen van Monumentenzorg Drenthe aan de kerkenraad dat hij graag een begroting wil hebben van de kosten van de volledige restauratie. Hij heeft dit nodig om advies te kunnen voor subsidieverlening door Gedeputeerde Staten.
Op 21 juli schrijft B. Dekker van de orgelcommissie aan Flentrop dat besloten is ook het Rugwerk te laten restaureren volgens de offerte van Flentrop van f 17.800,-. Het zou mooi zijn als Hoofdwerk en Rugwerk gelijktijdig kunnen worden opgeleverd.
Op 5 september beantwoordt de orgelcommissie een brief van Corneille F. Janssen. CRM subsidieert op basis van f 129.571,- Een specificatie is niet voorhanden.
Op 12 september schrijft Corneille F. Janssen naar Gedeputeerde Staten. Hij stelt dat het orgel een van de weinige orgels is, die van Amoor zijn overgebleven. Het is curieus dat een orgel van een noordelijke bouwer vanuit het zuiden weer terug is in het noorden. Het orgel had oorspronkelijk een manuaal met een deling tussen bas en discant. 'In 1951 is het op hoogst bedenkelijke wijze "gerestaureerd', waarbij een rugpositief in een armoedige kast werd toegevoegd. De splitsing van de registers werd opgeheven; voor het rugpositief werd een tweede manuaal toegevoegd. Tenslotte werd toen de kast slordig afgeloogd.'
Het restauratieplan omvat:
- Het verwijderen van het rugpositief
- Herstel van het oude werk in de oorspronkelijke toestand
- Herstel van het schilder- en verguldwerk.
Het toevoegen van een zelfstandig pedaal valt buiten de subsidie. De restauratiekosten van f 129.571,- geven geen aanleiding tot opmerkingen. Hij adviseert positief.
Op 25 november schijft de provincie dat er een subsidie van 10% wordt verleend op basis van f 129.571,-
Op 16 december een briefkaart van de orgelcommissie aan Corneille F. Janssen dat er een begin is gemaakt met de restauratie van het orgel. (18)


Drentse Courant 24 oktober 1975 (15)

1976: Op 16 maart schrijft de orgelcommissie aan bouwbedrijf Visscher dat ze akkoord gaan met de uit te voeren werkzaamheden aan de orgelkas. Er dient gewerkt te worden volgens de richtlijnen van Corneille F. Janssen. De kosten worden geschat op f 10.000,-.
Op 30 maart wordt er door de provincie f 4.200,- overgemaakt op grond van de uitgaven tot nu toe. (18)

Meppeler Courant 1976-02-06 Nieuwsblad van het Noorden 7 februari 1976 (15)

1977: Op 19 januari schrijft Vente aan organist Dekker dat hij verheugd is dat het Rugwerk wordt herplaatst en er een Dulciaan in wordt opgenomen. De restauratie van de orgelkas is slecht uitgevoerd. Tal van lijsten en schotten zijn verbogen en passen niet meer. De uitvoerder heeft te weinig ervaring. Ook Flentrop heeft dit geconstateerd. Monumentenzorg zal geen genoegen nemen met de uitvoering van deze werkzaamheden. Overleg tussen Corneille F. Janssen, orgelcommissie, orgelmaker en uitvoerder is noodzakelijk.
Op 5 november stuurt adviseur Vente een rekening voor advieskosten. Deze bedragen 5% van de kosten van f 129.090,- voor de restauratie van het Hoofdwerk. De rekening voor het advies voor het Rugwerk bedraagt 5% van f 26.713,80 is f 1.336,60.
Uit een aparte rekening van Vente is af te leiden hoeveel bezoeken Vente aan de werkplaats in Wapenveld en aan de kerk in Berghuizen heeft gebracht:
 - Berghuizen: 1971 3x, 1972 1x, 1974 1x en 1977 4x
 - Wapenveld: 1975 4x, 1976 2x en 1977 1x
Op 7 november schrijft Vente dat hij nog geen adviesrekening stuurt voor de meerkosten van f 13.002,62 van Flentrop. Hij wacht daarmee totdat Monumentenzorg deze meerkosten heeft goedgekeurd. Het eindrapport schrijft hij nadat hij het orgel in alle rust nog eens heeft bekeken.
Van 6 december dateert een overzicht van Flentrop met de restauratiekosten over de periode van 1971 tot 1977. De kosten van demontage, opslag en herplaatsing waren f 7.827, 60. De kosten van de restauratie tot en met 1977 waren f 189.663,87.
Op 7 december schrijft de provincie dat er aan restauratiekosten f 119.571 is uitgegeven. Er kan f 11.960,- aan subsidie worden uitgekeerd. Met aftrek van de eerder uitgekeerde f 4.200,- wordt er nu f 7.760,- uitgekeerd. (18)

Samenvatting restauratie door Flentrop met als adviseur Maarten Albert Vente.
 - Nieuw zelfstandig pedaal met een Subbas 16' achter de orgelkas.
 - Herstel van de oude kleuren van de orgelkas door Henk Boverhof in rood en goud met vleeskleurige engelen en herstel van het bladgoud.
 - Nieuwe tractuur gemaakt met gebruikmaking van het oude wellenbord van het Hoofdwerk.
 - Voor het pedaalwellenbord wordt gebruikgemaakt van een oud wellenbord.
 - Vernieuwing van de klaviatuur en de registratuur.
 - Dulciaan 8' geplaatst op de gereserveerde plaats in het rugpositief.
 - Reconstructie van de balgen.
 - Herintonatie. Stemming Werckmeister III met a1 = 465hz.
 - De registers van het rugpositief zijn geplaatst in de rugwerkkas
 - Reconstructie van de Woudfluit 2', Cornet II disc., 2 koren van de Mixtuur en de Trompet 8'.

Op 25 oktober 1977 wordt het orgel weer in gebruik genomen met een concert door Marjan Doorn uit Meppel.
Marjan Doorn speelt: Lento en Allegro van Ruppe en de partita Jesu meine Freude van Zachow.
Onderstaand het programma van de ingebruikname: (12)

Monumentenzorg, de Provincie Drenthe, de gemeente Ruinerwold en het Prins Bernhardfonds dragen gezamenlijk ruim Hfl. 201.000,- bij aan de restauratie. De kerkelijke gemeente betaalt f 61.100,-.

Het luidsprekerorgel, dat is gebruikt tijdens de restauratieperiode, wordt overgedaan aan de gereformeerde Kerk van Ruinen. (19)



Meppeler Courant 26-10-1977 De vermelding 'Eext' is niet correct. Bedoeld wordt waarschijnlijk Eexta. Dit orgel is echter niet van Arp Schnitger maar ook van Amoor. (12)



Dispositie:

Hoofdwerk	1743	Rugpositief	1951	Pedaal	(1951)
Praestant	8'	Quintadeen (ged. 1977)	8'	Subbas	16'
Holpijp	8'	Baarpijp	8'
Octaaf	4'	Praestant	4'
Bourdon	4'	Nachthoorn	2'
Quint	3'	Sesquialter	I-II
Gedact Quint	2 2/3' bas	Scherp	IV
Octaaf	2'	Dulciaan (1977)	8'
Woudfluit (ged. 1977)	2'
Quint	1 1/3'
Mixtuur	IV-V
Cornet (1977)	II discant
Trompet (1977)	8'

Overige gegevens: Manualen C-c3, Pedaal C-d1; schuifkoppeling hoofdwerk-rugwerk, koppeling pedaal-hoofdwerk, octaafkoppeling

1978: Op 23 januari schrijft de provincie dat de restauratiekosten f 129.571 belopen. Er kan nog f 997,10 aan subsidie worden uitgekeerd.
Op 4 maart meldt organist Dekker aan bouwbedrijf Visscher dat de nota voorlopig niet wordt betaald omdat de orgelkas niet goed is gerestaureerd. De kerk wacht de eindkeuring door Monumentenzorg af.
Op 4 maart schrijft organist Dekker aan Monumentenzorg Drenthe dat bouwbedrijf Visscher aandringt op de betaling van een nota van f 706,23. De luiken staan echter nog steeds bol. Kan er met Visscher worden overlegd omtrent de oplossing van dit probleem?
Op 24 november meldt de orgelcommissie dat de restauratie nu is afgerond. De volgende bescheiden worden aan Monumentenzorg toegestuurd.
- Geldelijke verantwoording
- Eindrapport van orgeladviseur Maarten Albert Vente
- Nota's en betalingsbewijzen.
Dezelfde informatie wordt naar Monumentenzorg in Zeist gestuurd.
De kosten zijn aanmerkelijk hoger uitgevallen dan begroot. Kunnen de extra kosten in de subsidie worden meegenomen?
De rekening van Flentrop van 21 augustus geeft een totaal overzicht van de restauratiekosten van f 186.886,67. De restauratie van het Hoofdwerk kostte f 133.370,- De restauratie van het Rugwerk kostte f 18.171,66 en de nieuwe Dulciaan van het Rugwerk was f 8.560,14. Bijgesloten is een specificatie van de kosten voor het restaureren van het Hoofdwerk.
Bouwbedrijf Visscher uit Hoogeveen restaureerde de orgelkas. Zie de rekening van september 1976 van f 15.080,-.
Schildersbedrijf Boverhof uit Ruinerwold schilderde de orgelkas. Zie de rekening van f 28.541,99.
Bouwbedrijf van der Veen voerde diverse werkzaamheden uit. Zie de rekeningen van 2 december 1977 en maart 1978. (18)

1979: Op 7 februari schrijft Corneille F. Janssen aan Gedeputeerde Staten dat de totale kosten van de restauratie f 262.153,28 beliepen. Daarvan had f 215.027,39 betrekking op de restauratie van het Hoofdwerk. Een deel van de bouwkundige kosten zijn ook aan het Hoofdwerk toe te wijzen. De basis voor subsidie zou f 227.368,89 moeten zijn.
Op 22 maart keert de provincie Drenthe f 12.957,10 uit op basis van de restauratiekosten van dat moment. Indien later blijkt dat van rijkswege een ander restauratiebedrag naar voren komt dan wordt het bedrag bijgesteld.
Op 13 september 1978 verschijnt het door ziekte verlate eindrapport van adviseur Vente. Hij is van mening dat Flentrop het orgel zeer goed heeft gerestaureerd. Zowel technisch als artistiek is er zeer goed werk geleverd. Dit geldt ook voor het pijpwerk uit 1951. Het volume van het orgel is groot maar in een volbezette kerk is er veel absorptie van het geluid. Daar is niets aan te doen. Tegenslagen waren er bij de restauratie van de orgelkas. Bijgesloten is een opstelling van de kosten van de verschillende uitvoerders opgesplitst naar Hoofdwerk en Rugwerk.

1980: Op 24 april deelt het ministerie van CRM mee dat ze f 215.027,38 subsidiabel achten. De subsidie wordt bepaald met 50% op f 107.514,-. De restauratie van het Rugwerk is niet subsidiabel.
Op 23 juli meldt de provincie Drenthe dat ze het resterende bedrag van 8.545,64 aan subsidie hebben overgemaakt op basis van 10% van de restauratiekosten van f 215.027,39.


Zwolse courant 30 maart 1983

1985: Op 23 maart krijgt de orgelcommissie van de provincie een formulier toegestuurd voor het aanvragen van onderhoudssubsidie.
Op 3 december verleent de provincie Drenthe 10% subsidie op de onderhoudskosten van f 1.138,83 door Flentrop gefactureerd op 20 februari 1984.
Ook in de jaren daarna wordt het onderhoud gesubsidieerd. (18)

1993:

2011: Flentrop voert een grote onderhoudsbeurt uit. Het binnenwerk van het orgel wordt schoongemaakt en waar nodig zijn zaken vervangen en gerepareerd. Het orgel is 6 weken buiten gebruik geweest.
Met een speciaal concert door de organisten Martin Zonneberg en Marjolein de Wit wordt op zaterdag 3 september het orgel weer in gebruik genomen. Initiatiefnemer is Wim Geerts, achterkleinzoon van de gevers uit 1883. (11)
Zie ook bericht RTV Drenthe van 3 augustus 2011 door RTV Drenthe: http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/54259/Opknapbeurt-voor-orgel-gereformeerde-kerk-Berghuizen (01-08-2024)

2012: Twee organisten vierden hun jubileum.


2015: Na 70 jaar begeleiden houdt organist Dekker ermee op
BERGHUIZEN. Als hij speelt, gaan de ogen soms dicht. De oude vingers huppelen over het ivoor, de schoenen dansen op het voetklavier. Zeventig jaar lang bespeelt Berend Dekker (85) tijdens de erediensten het barokorgel van de gereformeerde kerk in het Drentse Berghuizen.
Als op eerste kerstdag de laatste tonen van het Ere zij God wegebben, is een tijdperk voorbij. „Ik word binnenkort 86 en ik ben niet meer zo bedrijfszeker. Er kan zomaar wat gebeuren.
De jaartjes gaan tellen, de handen worden wat stram en ik onderging al twee hartoperaties. Ik wil van die speelverplichting af. Behalve het spelen moet je ook altijd oefenen, want ik neem het leiden van de eredienst erg serieus.'
Dekker stopt ook met het spelen in de hervormde kerk in buurdorp Koekange, waar hij zestig jaar actief was. „De lofzang gaande houden, dat vind ik heel belangrijk. Als ik speel, voel ik God.
Ik verloor in mijn leven twee vrouwen. Dat is de prijs van de ouderdom. Zonder God zou het bestaan leeg zijn. Nu is er troost en steun. Ik ben dankbaar dat ik hier zit, dat ik spelen kan. Ik voel mij gezegend.'
Op zijn veertiende wordt Dekker gevraagd om de gemeentezang van de gereformeerde kerk in Ruinen te begeleiden. Anderhalf jaar later bespeelde hij het orgel in Berghuizen.
Het spelen had hij zichzelf aangeleerd. Later leste hij bij Henk Pijlman in Meppel, waar hij noten leerde lezen.
Een mensenleven achter het muzikale ivoor zitten, dat is weinigen gegeven. Bijzonder? „Lang is het wel, hè. Even knipperen met de ogen en het is voorbij.'
Reformatorisch Dagblad, 21 december 2015, p. 15

2016: Koninklijke onderscheiding voor Berend Dekker, organist van de kerk, voor zijn 70-jarig jubileum als organist

Dagblad van het Noorden, december 2016. Klik op de afbeelding voor een vergroting

Bericht door RTV Drenthe d.d. 11 december 2016: http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/116241/Nietsvermoedende-kerkgangers-verrast-met-koninklijke-onderscheiding

2016: Er zijn plannen om in 2018, als het orgel 275 jaar oud is, het wapenschild te restaureren dat moest worden verwijderd, toen het orgel in 1951 een rugpositief kreeg. (11)


Foto: Geert Jan Pottjewijd. Klik op de afbeelding voor een vergroting

2018: Het 275 jarig bestaan van het orgel wordt gevierd met het weer zichtbaar maken van het wapenschild en een concert door de gebr. de Jong en een vocaal ensemble.
 in de Orgelvriend van april 2018 verscheen een artikel '275 jaar Amoor-orgel in Berghuizen' door Gerco Schaap.

Programmaboekje (Klik op de afbeelding voor een vergroting)

Verslag uit de Meppeler courant van 27-02-2018:  'Berghuizen - In de kerk van Berghuizen vond zondag ter gelegenheid van het 275-jarig bestaan van het Amoor orgel een bijzonder concert plaats. Euwe en Sybolt de Jong bespeelden het jubilerende Amoor orgel vierhandig met beroemde cantates van Bach. De cantates zijn bewerkt door Sybolt de Jong voor het vierhandig orgelspel en lieten de bezoekers alle kwaliteiten van het jubilerende Amoor orgel horen. De gebroeders De Jong begeleidden tijdens het concert ook het ensemble dejongdejongplus op twee harmoniums. Het ensemble zong folksongs en hymnes. Zij beroerde de gevoelige muzikale snaar door samen met de concertbezoekers een uitvoering van Abide with me te zingen.
Voorwaarde
Het Amoor orgel kon in 1883 worden aangekocht dankzij een gift van het echtpaar W.A. Geerts en R.K. Reinders. De weduwe van Geerts zette een eerdere lening van fl 1.000 om in een schenking met als voorwaarde dat er een orgel voor de kerk in Berghuizen zou worden gekocht. Tijdens het drukbezochte concert waren vele nazaten van de schenkers aanwezig. De meerderheid van hen is ook nu nog woonachtig in de regio, met name Koekange en Ruinerwold.
Orgelschild
Voorafgaand aan de ochtenddienst is ter gelegenheid van het jubileum van het orgel het 'orgelschild' teruggegeven aan het orgel. Het orgelschild was bevestigd op de balustrade van het orgel, maar was tijdens de restauratie in 1951 verwijderd. Doordat er een zogenaamd rugwerk wordt geplaatst, was er geen ruimte meer voor het orgelschild. Het orgelschild is nu volledig gerestaureerd en weer teruggeplaatst in de kerkzaal. Ook zijn er twee panelen ontworpen, gemaakt en geplaatst die informatie geven over de historie van het orgel.
De organisatie kijkt terug op een zeer succesvol concert en dankt alle sponsoren en concertbezoekers voor hun (ook financiële) bijdrage in het mogelijk maken van het concert en het behoud van het orgel.'


Links het schild zoals het op zolder lag en rechts na het verwijderen van de bovenste verflagen. Klik op de afbeelding voor een vergroting


Na restauratie

2021: Het orgelbalkon is een andere kleurstelling geschilderd. Het wapen hangt nu links van het orgel. Het schoon metselwerk in de kerk is nu gestuct.




Foto's Lammert van der Heide (16) Klik op de foto's voor een vergroting

Bronvermelding:

1. E-Mail van Peter Dillingh d.d. 12 augustus 2004
2. E-Mail van Victor Timmer d.d. 9 juni 2006
3. Dagblad van het Noorden medio maart 2011
4. Boek: Het historische orgel in Nederland 1726-1769 blz. 157-159
5. Reliwiki: http://reliwiki.nl/index.php?title=Berghuizen,_Berghuizen_20_-_Gereformeerde_Kerk
6. Groninger Orgelagenda 2011 Provincie Drenthe
7. Groninger Orgelagenda 2012 Orgelrestauraties in 2010 en 2011
8. Het Orgel 1967/01 Bij de foto's
9. Het Orgel 1971/11 Orgelbouwnieuws
10. E-Mail d.d. 19-12-2016 van Victor Timmer, die me attent maakte op de advertentie in de kranten van 1850
11. Folder van het orgel
12. E-Mail Marjan Doorn d.d. 28-12-2016
13. Artikel van Berend Dekker, organist van de kerk, uit oktober 1993
14. E-Mail Victor Timmer d.d. 11 december 2017
15. Archief Jaap Brouwer
16. E-Mail d.d. 17-03-2021 van Lammert van der Heide
17. Boek: Édouard G.J. Gregoir, Historique de la facture et des facteurs d'orgue, Imprimerie l. Deal Montagne, 1865
18. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 228 Berghuizen, Ger. kerk; 1963-1987
19. Boek: Joop Moes, Opgaan naar de berg(en) 170 jaar kerkelijk leven in Berghuizen, Gereformeerde Kerk Ruinerwold-Koekange, 2005, 99-100
20. Boek: Joachim Hess, Dispositien der merkwaardigsten Kerk-Orgelen (1774).
21. Archief van der Kleij
22. Mr. A. Bouman, Een orgel in de Schnitger-trant in de gereformeerde kerk te Ruinerwold, Het Orgel 1953 juli/augustus 1184-1186