Assen, Kandelaarkerk (Voormalige Gereformeerde Noorderkerk)

Geluidsopname door Arian van der Mark (gemaakt voor de restauratie in 2016)
 - Dieterich Buxtehude (163701707) Nun lob mein Seel den Herren BuxWV 214
 - Johann Michael Bach (1648-1694) Nun freut euch lieben christen g'mein

Geluidsopnamen door Wietse Meinardi (Gemaakt voor de restauratie van 2016)
27 juni 2015 - Wietse Meinardi: Impressies over 4 Psalmen https://www.youtube.com/watch?v=AnUE1HQCSsw
27 juni 2015: - Wietze Meinardi Variaties over het Wilhelmus: https://www.youtube.com/watch?v=iDOXs-eXdmE

1970: Voor de geschiedenis van voor 1970 zie de Gereformeerde Noorderkerk. In 1970 werd de Noorderkerk verkocht aan de gereformeerd vrijgemaakte kerk. De gereformeerden hadden een nieuwe kerk (Marturiakerk) gebouwd aan de Thorbeckelaan.

1973: Restauratie van de Trompet 8' door de fa. Blank. Blank bouwde op dat moment een nieuw orgel voor de Maranathakerk. (07)

1976: Op 30 december stuurt orgelmakerij Mense Ruiter een voorstel voor de levering van een nieuw orgel  met Hoofdwerk, Rugwerk en zelfstandig Pedaal naar orgeladviseur Jaap Bosma. Woudfluit 2', Holpijp 8', Trompet 8', Octaaf 8 en Bourdon 16' uit het huidige orgel worden gedeeltelijk of geheel hergebruikt. De kerk wordt door Ruiter eigenaardiger wijze als Zuiderkerk aangemerkt. Misschien omdat de kerk ten zuiden ligt van de nieuw gebouwde Maranathakerk. De kosten bedragen f 160.000,-. Voor f 15.000,- kan er een borstwerk aan worden toegevoegd met Kromhoorn 8, Holpijp 4', Speelfluit 2', Spitsquint 1 1/3'. De Dulciaan van het Rugwerk vervalt. (05)

1977: In januari beschrijft adviseur Bosma het bestaande orgel inclusief een tekening. In de beschrijving wordt niet benoemd welke registers nog uit het oude Van Oeckelen instrument stammen.


Tekening orgelmakerij Mense Ruiter van 16 oktober 1977 (Klik op de afbeelding voor een vergroting) (05)

1978: De offerte en het contract met Mense Ruiter dateren van 22 mei. (04) (05)
Voorgestelde dispositie:

Hoofdwerk	ondermanuaal
1: Prestant 8'	nieuw met 70 % tin. Opgeworpen rondlabia met bladgoud belegd.
2: Bourdon 16'	disc. oud.
3: Viola Gamba 8'	oud, C — B gecombineerd met Holpijp
4: Holpijp 8'	oud, C — B hout, vanaf c metaal.
5: Octaaf 4'	nieuw
6: Speelfluit 4'	oud.
7: Quint 3'	nieuw.
8: Octaaf 2'	nieuw.
9: Cornet 5 st.	nieuw 8' (gedekt) 4, 3, 2, 1 3/5
10: Mixtuur 4-5 st.	nieuw uit 1 1/3'.
11: Trompet 8'	C — B nieuw, c-f3 oud.
Rugpositief	bovenmanuaal
12: Prestant 4'	nieuw met 70 % tin. Opgeworpen bladgoud belegd.
13: Fluit travers 8'	disc. oud.
14: Bolpijp 8'	Bas/disc. nieuw, geheel metaal.
15: Roerfluit 4'	nieuw.
16: Woudfluit 2'	oud.
17: Sesquialter 2 st.	disc. nieuw 2 2/3, 1 3/5.
18: Scherp 3 st.	nieuw
19: Dulciaan 8'	nieuw
Pedaal
20: Bourdon 16'	oud grenen.
21: Octaaf 8'	oud metaal.
22: Octaaf 4'	oud.
23: Bazuin 16'	nieuw.

24: Tremulant Rug Positief.
25: Manuaalkoppel.
26: Pedaalkoppel Hoofdwerk.
27: Pedaalkoppel Rug Positief

De balgen van het oude orgel en de windmachine worden hergebruikt. De kosten bedragen f 179.850,-


1979: Op 15 juli vraagt Mense Ruiter bij Laukhuff een prijsopgave voor het leveren van de klaviatuur. (05)

1980: Op 12 juni geeft Mense Ruiter aan architectenbureau De Ruiter in Assen de gegevens door die nodig zijn voor het plaatsen van het orgel. Kan worden gecontroleerd of extra voorzieningen nodig zijn?
Op 15 juli wordt bij de firma Hermann Kluge in Wuppertal prijsopgave gevraagd voor de levering van een klaviatuur.
Op 11 september wordt een aantal wijzigingen voor de levering van het nieuwe pijpwerk doorgegeven aan pijpenmakerij Stinkens.
Op 22 september bevestigt pijpenmakerij Stinkens in Zeist de bestelling van Ruiter voor het nieuw te plaatsen pijpwerk. De houten koppen voor de Dulciaan en de Bazuin zijn al ontvangen. De onderstukken voor de Trompet zijn er nog niet. Wanneer worden deze gezonden? (05)


Tekening orgelmakerij Mense Ruiter van 18 maart 1980 (klik op de afbeelding voor een vergroting) (05)

1981: Op 9 februari meldt orgelmakerij Ruiter dat het orgel is afgerond en dat binnenkort de keuring van het orgel kan plaatsvinden.
Op 18 februari schijft adviseur J. Bosma dat hij het orgel heeft gekeurd in tegenwoordigheid van Holthuis en Veldkamp van orgelmakerij Mense Ruiter. Het orgel is opgeleverd conform het contract van 22 mei 1978. Ook de opleveringstermijn is gehaald. De geconstateerde punten zullen worden opgelost voor de ingebruikname. 'Er is een gaaf stuk werk geleverd met een voortreffelijke klankrijkdom.'
Het orgel wordt op 26 februari in gebruik genomen met als organisten Gerrit den Otter, Jeljer Vlieg, Marnix K. Onrust, Jaap Bosma en Gerrit Menkveld. (05)


Klik op de afbeelding voor een vergroting

Dispositie: 

 De registers met een* zijn afkomstig uit het orgel van Van Oeckelen uit 1884. De Octaaf 4' van het pedaal is niet met zekerheid aan van Oeckelen toe te wijzen. (01)
De kas en de mechanieken zijn compleet nieuw. De magazijnbalgen, de windmotor en de Bourdon 16' (**) van het pedaal zijn afkomstig uit het Valckx en Van Kouteren deel van het orgel.
Stemming: Werckmeister III
Van de Gedekt 8' kan alleen de bas spreken (vanwege de Fluit Travers met alleen een discant) door de knop verder uit te trekken.
De Bourdon 16' spreekt vanaf c, de Sesquialter vanaf b.

Een deel van het Valckx & van Kouteren-materiaal is later verwerkt in het orgel van de Goede Herderkerk in Bedum. (02)



Tekeningen Klik op de afbeelding voor een vergroting (04)


Nederlands Dagblad 05-03-1981, De Orgelvriend 1981-05 Klik op de rechter afbeelding voor een vergroting

1982: Op 23 januari meldt de orgelcommissie aan orgelmakerij Ruiter dat het orgel een aantal gebreken vertoont:
- Bij het uittrekken van de Bourdon 16' gaat de Prestant 8 regelmatig ook mee
- De Dulciaan spreekt slecht aan
- De Holpijp 8' bas werkt niet
- Er zijn af en toe hangers bij gebruik van de koppels
- De tremulant van het Hoofdwerk is ooit uitgenomen en nooit teruggeplaatst
- Er is nog steeds geen lampje voor de verlichting van het pedaal

1985: Op 7 maart schrijft orgelmakerij Ruiter naar aanleiding van een brief van de orgelcommissie van 27 februari dat de grootste bekers van de Bazuin zullen worden versterkt. Er wordt een nieuwe tremulant voor het Hoofdwerk gemaakt. De werkzaamheden vallen onder de garantie. (05)

1987: Op 7 februari schrijft de orgelcommissie aan Ruiter dat er nog overlegd wordt over het vervangen van de trompet. Het voorstel om de Woudfluit 2' en de tremulant te verbeteren kan worden uitgevoerd. (05)

1988: Op 10 februari 1988 schrijft de orgelcommissie aan Ruiter dat de Woudfluit 2' en de Tremulant van het Rugwerk verbeterd moeten worden. Men neemt aan dat de nieuwe Trompet al is besteld. De tremulant is onlangs aangepast, maar is qua slag al weer verlopen. Ook de Dulciaan behoeft verbetering.
Het pijpwerk van de Woudfluit 2' wordt 5 tonen naar beneden opgeschoven en verlengd. De vijf grootste pijpen worden onder in het orgel bewaard en de vijf kleinste worden nieuw bijgemaakt. De oude Woudfluit van Van Oeckelen voldeed niet in de kleine rugwerkkas. De mensuur was te wijd.
In november 1988 wordt er een rapport uitgebracht door Jan Jongepier op basis van een bezoek aan het orgel samen met Veldkamp van orgelmakerij Ruiter. Jongepier constateert veel intonatiegebreken. Een herintonatie is aan te raden. Ook kan de winddruk wat omlaag worden gebracht. De oude trompet kan vervangen worden. (04) (05)

1989: Op 8 januari schijft Ruiter dat een herintonatie zou kunnen worden uitgevoerd op basis van het rapport van Jan Jongepier. Twee medewerkers zouden dit werk in circa 5 weken kunnen uitvoeren.
Op 8 september vindt er overleg plaats tussen orgelmakerij Ruiter en de orgelcommissie naar aanleiding van het binnenkort aflopen van de garantieperiode.
Op 20 september wordt het contract gesloten voor het vervangen van de Trompet van Van Oeckelen door een nieuw exemplaar. In een begeleidende brief worden de werkzaamheden uitgebreid beschreven. Voor de oude Trompet wordt f 800,- in mindering gebracht. (05)

1990: De Trompet is door Mense Ruiter vervangen door een nieuw exemplaar. Het oude register wordt geplaatst in het van Oeckelen-orgel van de Kloosterkerk in Ter Apel. Tevens werden er enkele intonatie-correcties uitgevoerd. (05)

1991: Op 1 juni schrijft de orgelcommissie dat ze tevreden zijn over de vervanging van de Van Oeckelen-Trompet, maar dat er nog een aantal pijpen zijn, die niet goed aanspreken. De aanspraak van de Dulciaan is verbeterd maar nog niet voldoende. De Bazuin is vooral in het groot octaaf te sterk van klank. Dit valt op nu de Trompet en de Mixtuur wat milder zijn gemaakt.
Op 11 december schrijft Ruiter dat het garantiewerk aan de Trompet en de Dulciaan begin februari kan worden uitgevoerd. Er zullen proeven worden genomen met de sterkte van de Bazuin. Dit valt echter niet onder de garantie. (05)

1992: De plannen om pijpen van de Bazuin 16' te vervangen gaan voorlopig niet door. De proefpijp kan blijven zitten en later weer vervangen worden. (05)

1995: Op 28 februari beantwoordt Ruiter vragen omtrent een geplande kerkzaalrestauratie. Ze bedanken voor de gelegenheid om mee te denken.
-Geadviseerd wordt om de ruimte waar de windmachine staat gelijk te verwarmen met de ruimte waar het orgel staat. De kerkzaal dient langzaam te worden opgewarmd.
-Inpakken van het orgel tijdens de plafondvernieuwing is noodzakelijk
-Het nieuwe houten plafond dient goed te worden ondersteund met ribben. Ook onder de galerijen een dergelijk plafond aanbrengen. Gips wordt afgeraden
-Ook wordt advies gegeven over een eventuele aanpassing van het uiterlijk van het orgel. Een montagefoto wordt meegestuurd. Ruiter hecht aan het handhaven van het huidige front. Het snijwerk kan worden voorzien van kleuren.
-Een wijziging van het plafond houdt ook in dat de akoestiek van de kerk wijzigt, waardoor de intonatie aangepast zou moeten worden.

1996: De Hoofdwerkbalg wordt opnieuw beleerd en het rode lofwerk (zaagwerk) voorzien van een goudrandje. Tegelijkertijd wordt de kerkzaal gewijzigd met onder andere een houten plafond. (05)

2000: In oktober wordt de rugwerkbalg opnieuw beleerd. (05)

2002: Plaatsing van een nieuw windmachine conform de offerte van 15 juni. Omdat de oude windmachine niet meer functioneerde werd er eerst een reserve-windmachine geplaatst. (05)

Onbekend tijdstip: Rapport door L.D. Kwant geschiedenis en Stand van zaken en advies (04)

2013: Op 19 juli schrijft Mense Ruiter over het op 3 juli gevoerde overleg. De kleine balg achter het orgel heeft lekkage. De oorzaak is een slecht vel leer. Voorgesteld wordt om dit gratis te vervangen, hoewel de garantietermijn al verstreken is. De lekkage is eerst provisorische gedicht. Dit werk zou kunnen worden uitgevoerd tijdens het geplande grote onderhoud als het orgel toch buiten gebruik is.

2014: Op 28 november wordt een offerte uitgebracht voor de eerste fase (adviseur Henk de Vries) van groot onderhoud met de volgende werkzaamheden:
Rugwerk
- Wordt gefixeerd via twee ijzeren platen
- Rechtmaken van de gekropte pijpen
- De Prestant 4' wordt 1 toon opgeschoven.
- De bekers van de Dulciaan 8' worden 1 toon opgeschoven en de tongen worden vernieuwd
- Vervangen van het leer van de rugwerkbalg
- Uitvoeren van intonatiecorrectie
Hoofdwerk:
- Prestant 8' twee tonen opschuiven
- Strekken van de verbogen trompetbekers
- Versterken van de voetspitsen van de grootste frontpijpen
Speeltafel en mechanieken
- vervangen van enkele uitgesleten toetsen
- verbeteren van de rugwerkmechaniek zodat de ventielen verder open gaan
- vaste scharnierpunten voor de hevels onder de walsramen van het Hoofdwerk
- stelpost voor het aanbrengen van een registerknop voor een later te plaatsen cimbelster

2015/2016: Groot onderhoud door Mense Ruiter. Op 2 april 2016 wordt het orgel weer in gebruik genomen met een concert door Wietse Meinardi en Euwe de Jong.
De volgende werkzaamheden werden uitgevoerd:
 - Waterpas maken van het verzakte rugwerk
 - Groter maken van de ventielgang in het rugwerk
 - Nieuwe tongen voor de Dulciaan
 - Herstel ingezakte frontpijpen van de Prestant 8' en de grootste bekers van de trompet
 - Verbreding mensuren van de prestanten en de mixtuur door het opschuiven van pijpwerk
 - Algehele herintonatie op een verhoogde winddruk
 - Vervangen van versleten toetsbeleg
Zie het programmaboekje met daarin ook een weergave van de historie van het orgel.



In de Asser Gezinsbode verscheen een interview met de secretaris van de orgelkring Assen en de voorzitter van de orgelcommissie dhr. Meino Nijhoff over deze restauratie.

Noten:

1. E-mail Wietse Meinardi organist van de kerk van 1984 tot 1997 25-10-2000
2. E-Mail van Jaap Brouwer 29-12-2002 18:39
3. E-Mail Arian van der Mark d.d. 1-11-2016
4. Archief Jaap Brouwer
5. Archief Mense Ruiter
6. Het Orgel 1983/07 Orgelbouwnieuws
7. E-mail van Robert Helder d.d. 04-03-2001 21:30