Annerveenschekanaal, Hervormde kerk
Kerk
In 1836 werd dit typische boerderijkerkje gebouwd. Het ligt dicht tegen de Noordoost-grens
van Drenthe. Voorheen ressorteerde de kerkelijke gemeente onder Anloo maar in 1840 werd
zij zelfstandig. In 1860 kreeg de kerk een torentje waarin een luidklok hangt (01).
Drentsche courant 20-07-1841
Orgel
Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 27 juni
2022
- J.S. Bach (1685-1750):
Fuga in G BWV 576
Registratie: Prestant 8, Octaaf 4', Octaaf 2
- Henry Purcell (1658-1695)
Air Eerst alleen
Holpijp 8' en daarna met verschillende discantregisters Octaaf 4, Viola 8',
Prestant 8'
Geluidsopnamen door Harro Kraal d.d. 27 juni 2022
-
J.S. Bach (1685-1750):
Goldberg variaties nr. 19 en 22
- G.F. Händel (1685-1759): Delen
uit de Suite in
E mineur
2018: RTV Drenthe over het orgel in Strunen door Drenthe:
http://www.rtvdrenthe.nl/tv/programma/29/Strunen/aflevering/32735
RTV
Drenthe: 12 december Start van de restauratie van het orgel:
https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/141840/Kerkorgel-Annerveenschekanaal-in-honderden-stukjes-voor-reparatie
Voor 1916: Zo goed als zeker was het orgel van 1916 het
eerste orgel van de kerk. In de notulen van de kerkvoogdij van 22 maart 1915
wordt besloten het jaarsalaris van de voorzanger
Lammert van der Glas sr. te verhogen van f 65,- naar f
75,-
1916: Op de vergadering van 7 augustus 1916 wordt de
gehouden collecte voor het orgel besproken. Een deel van de aanwezigen had
liever geld voor de pastorie uitgetrokken. Men wil er eigenlijk vanuit de
kerkvoogdij geen geld insteken.
Op de vergadering van de kerkvoogdij van 4 december wordt overlegd over de
aanstelling van een organist Lammert van der Glas jr. (Hij is
de zoon van
de voorzanger). De kerkvoogdij heeft liever een ander, maar hij was de enige
sollicitant. Men besluit hem voor 1 jaar te benoemen voor een jaarsalaris van f
100,- Hij moet daarvoor ook de avonddiensten spelen. Er werd overlegd om Lammert van der Glas sr. een cadeau te geven, maar er werd nog geen besluit genomen.
Er wordt een gebruikt viervoets orgel geplaatst door de firma A. S.
J. Dekker, orgelmakers te Goes. Het orgel was voorzien van een grotendeels vurenhouten
kast en in het front zinken pijpwerk (02). In een aantal
bewaard gebleven cahiers van de fa. Dekker is over deze plaatsing het volgende
te lezen:
"ANNERVEEN (ANNERVEENSCHE KANAAL), Hervormde kerk: Oktober 1916 opdracht
levering gebruikt pijporgel (windlade, pijpen enz. afkomstig van een
huispijporgel van De Ligny, Oude Tonge). Nieuwe kas (zoals te Achlum), nieuwe
zinken frontpijpen (op pneum. kegellade); klavier aan achterzijde, nieuw
toetsbeleg, blaasbalg als nieuw.
Dispositie:
Prestant 8 vt bas (vanaf c°) en discant
Holpijp 8 Vt bas en discant
Prestant 4 Vt bas en discant
Violadegamba 8 Vt discant
Fluit 4 Vt doorlopend
Octaaf 2 Vt doorlopend
Ventiel
Manuaalomvang: C — f3 (nieuw) aangehangen pedaal: C-f0
Kosten voor vervoer en plaatsing f 910,—. 10 jaar garantie, mits jaarlijkse
stemming."
Bericht
uit het tijdschrift "Het Orgel" van januari 1917
Foto
uit archief van http://www.kerkeninbeeld.nl
Foto Beeldbank Drents archief
De ingebruikneming vond plaats op 21 december 1916 om 18:00 uur met een leerrede
over Psalm 98:2 door ds. B. Scholtens.
"Dit orgel is geleverd door den Heer A.J. Dekker van Goes, orgelfabrikant. De muziek was van een
gebruikt orgel, het houten omkleedsel was geheel nieuw gemaakt. Het heeft gekost
g 910,- De gezamenlijke onkosten hebben bedragen f 1362,55 De inkomsten,
bijdragen en collecten bedragen f 1010,52 Het ontbrekende is door de Kerkvoogden
bijgepast. De vertimmering is geschied door Gebr. Spiekman en heeft gekost f
323,95 Het verfwerk door L. van Glasjes voor f 75,- ... Het orgel
is een sieraad voor de kerk, en heeft een lief, zacht geluid."
Daarna
de namen van de kerkvoogden van dat moment. (06) (09)
Klik op de afbeelding voor een vergroting
1917: In
de vergadering van de kerkvoogdij van 29 mei 1917 wordt besloten de voorzanger
Lammert van der Glas sr. een gratificatie van f10,- te geven voor langdurig
bewezen diensten. (11)
In
de vergadering van 27 november wordt besloten de tijdelijke benoeming van
Lammert van der Glas jr. om te zetten in een vaste benoeming.
Indien hij niet
aan zijn verplichtingen voldoet kan hij altijd worden ontslagen. Dit wordt met
algemene stemmen aangenomen. (11)
1920: In de vergadering van 26 mei van de kerkvoogdij
wordt een salarisverhoging van de organist besproken. Er wordt geen besluit
genomen. (11)
Nieuwsblad van het Noorden 28-11-1929
1928: In de vergadering van 25 juli wordt de vraag van de
organist behandeld of de kerk kan bijdragen in het pensioenfonds. Dit wordt
toegezegd met de opmerking dat men die ook meteen weer kan beëindigen. (11)
1932: In de vergadering van 15 december vraagt men zich af of
het stemmen van het orgel met f22,- niet te duur is. Huisman neemt contact op
met iemand uit Stadskanaal. OOk het orgel in het lokaal moet worden nagezien. (12)
Nieuwsblad van het Noorden 14-04-1932
Provinciale Drentsche en Asser courant 12-04-1932 (Klik op de afbeelding voor
een vergroting)
1933: In de vergadering van 20 maart wordt een ingekomen stuk
van de fa. Brandt en Zn. behandeld. Er wordt niet vermeld of mer er op in is
gegaan. (12)
1934: In de vergadering van 28 maart komt het functioneren van
organist Lammert vd Glas aan de orde. Men heeft hem voor het laatst gewaarschuwd.
Er wordt niet vermeld wat de problemen zijn. (12)
1934: In de vergadering van 12 juli wordt de toestand van het
orgel besproken. Huisman zal nog een keer contact opnemen met de persoon uit
Stadkanaal om het orgel na te zien. (12)
1934: 12 december Er is nu een gesprek geweest met de
orgelstemmer Runeman uit Assen. Hij zal het orgel binnekort nazien. (12)
Provinciale Drentsche en Asser courant 17-07-1934, 26-09-1934, 13-10-1934
1935: 12 december De toeslag (voor pensioen-opbouw) van
organist vd Glas is gewijzigd. men stelt hem hiervan in kennis. (12)
1937:5 april Ingekomen stuk over een "gemeenschappelijke" orgelstemming.
Onduidelijk wat hiermee wordt bedoeld. (12)
Provinciale Drentsche en Asser courant 30-11-1937
1938: blad met inkomsten en uitgaven met vermelding van een
aantal posten voor orgel en organist. Dit blad zat los bij de notulen van de
kerkvoogdij. Vermoedelijk fout terecht gekomen. De organist verdient inmiddels
f25,- meer dan bij zijn aanstelling in 1916.
De orgeltrapper verdient 25,-
per jaar. Er is dus nog geen windmotor aanwezig. Een stembeurt kost f 12,50 (12)
1938: L. van der Glas wordt uit 25 sollicitanten benoemd als
organist in Zuidlaren.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 01-06-1938, 07-03-1939
1939: De heer K. M. Luijten te Delden, technisch orgelbouwkundig adviseur
van de afdeling Gelderland en Drenthe van de vereniging
van kerkvoogdijen, maakt op 22 april een rapport over het orgel (10).
Hij stelt het volgende voor: Schoonmaken van het orgel, pijpen opnieuw
intoneeren en stemmen, ventielen beleeren, pulpeten vervangen door koperplaat
met leer, nieuw koperdraad, een nieuw klavier -op oude blijft het ivoor niet
weer vastzitten- ca.Fl. 300.-
Een fout is dat de lade zeer kleine afmetingen
heeft, waardoor het pijpwerk zéér dicht op elkaar staat en niet voldoende
uitspraak heeft; verder dat maar een 8 voets register voor de 12 diepste tonen
pijpen heeft, waardoor het orgel geen grond heeft. Bij de Prestant het
hoofdregister ontbreken deze 12 grootste pijpen en bij de V.d.Gamba ontbreken 24
grootste pijpen.
Het verdient daarom, indien nogelijk, alle aanbeveling om
grootere nieuwe windlade van normale afmetingen te laten aanbrengen, geheel
pneumatisch, het bovengenoemde ontbrekende pijpwerk ook te laten aanbrengen,
waarbij het mogelijk is van deze prestantpijpen een nieuw grooter front te
bouwen dat meer aanzien heeft. De kosten hiervan komen op FI. 1000.- à 1100.-
Een windmachine met toebehooren komt op ca. fl. 225.-
Mocht Uw College nadere
gegevena of adviezen wenschen, dan ben ik gaarne bereid U die te verstrekken.
Vertrouwend U hiermede voorloopig voldoende van dienst te zijn geweest, teekent
Klik op de afbeelding voor een vergroting
1939: 30
augustus. Bovenstaand orgelrapport wordt besproken.Het wordt terzijde gelegd
omdat men niet beschikt over voldoende financiële middelen.
Ook besluit men
de nieuwe gezangboeken van Brandt (Hervormde bundel 1938) niet te gebruiken. (12)
1942 16 december : Verzoek om een bijdrage voor de
orgelbouwcommsie van de Nederlandse Organisten Vereniging (NOV). Men gaat hier
echter niet op in. (12)
1943: Er vindt een kleine reparatie plaats?
1945:
1 november Er wordt een ingekomen stuk behandeld van het "Adviesbureau voor
Kerkorgels" van F. Riemersma uit Ferwerd met een voorstel om het orgel te
herstellenVoorstel orgelrestauratie door Riemersma in Ferwerd.
Wel wordt
besloten de reguliere orgelstemmer het orgel te laten nazien.
1946: 27 maart Ingekomen stuk over de orgelcomssie van de
Nederlandse Organisten Vereniging voor kennisgeving aangenomen.
Kerkenraadsvergadering 5 januri 1946.
Er wordt nagedacht over de oprichtiing van een kerkoor.
Kerkenraadsvergadering op 1 oktober 1946.
Er wordt afgesproken dat het kerkkoor 6x per jaar meewerkt aan een kerkdienst.
De collecte in die dienst is voor het kerkkoor, dat er financieel niet zo goed
voor staat.
1947: Er worden
plannen gemaakt om het orgel te "electrificeren",
zodat een windmotor op het orgel kan worden aangesloten. Men heeft namelijk
problemen met het vinden van een orgeltrapper.
Het
kerkoor krijgt Hfl 50,= om de financiële
nood te ledigen.
194x: Kort na de oorlog is sprake van
een nieuwe organiste. Waarschijnlijk was zij de opvolgster van Lammert van der
Glas, die het dus 30 jaar uithield, ondanks de vele bedenkingen van de
kerkvoogden. Van der Glas overleed in 1954.
De nieuwe organist was mevrouw
Tjabbes (hoogst waarschijnlijk was dit Jantina Tjabbes-Spreen, geb. 21-3-1896).
Over haar is niet veel bekend.
1949: 14 augustus aanbieding van Ruif uit Dedemsvaart voor
een harmonium. Hier wordt niet op ingegaan. (13)
1952: 18 mei Benoeming organiste H. Greven-Sligter per 25
mei. Mogelijk betreft dit Hinderika Gezina Greven-Sligter, geb.4-4-1915). Zij
was de laatste organiste, ook over haar periode is niets bekend. (13)
1953: 19 juni Er wordt gediscussieerd over de aanschaf van
een windmotor. Uit het bericht wordt niet duidelijk of er de windmotor werd
aangeschaft. (13)
1956: 22 augustus Er wordt gesproken over de aanschaf van
een orgel voor hfl 100,=. Dhr van der Glas zal verder onderzoek doen. Dit kan
niet Lammert van der Glas, de organist, zijn. Hij overleed in 1954. Misschien
een familielid?
1958: Discussie
over de aanschaf van een orgel. De prijs is nog niet bekend, vandaar dat de
kerkenraad nog geen beslissing wil nemen een bijdrage. Onbekend is of het gaat
over het orgel in de kerk of een orgel voor een lokaal.
Op
8 mei biedt Mense Ruiter
aan een windmachine te leveren voor f 617,80 inclusief plaatsing en bekisting.
De windmachine kan worden aangesloten op het stroomnet. Levertijd is 6-8 weken.
Notitie: In de orgelkas
is geen ruimte voor een windmachine. Er is een windkanaal nodig van circa 1
meter. (15)
1961:
Er wordt gesproken over de orgeltrapper.
Blijkbaar is er nog steeds geen windmotor aanwezig!
1962
: Op 29 september vraagt
de kerkvoogdij aan Mense Ruiter een prijsopgave voor een windmachine.
Op
2 oktober biedt Mense
Ruiter opnieuw een windmachine aan. De prijs is nu f 705,-
Op
19 oktober bericht Mense
Ruiter dat de fabrikant van de windmachines de prijs heeft verhoogd. De prijs
gaat hierdoor omhoog naar f 776,65. De machine kan echter jaren mee en de
organist kan oefenen zonder dat er een orgeltrapper nodig is. (15)
1963:
Er ligt een prijsopgave van Vierdag voor
het plaatsen van een windmotor. Men vindt die te hoog en zal ook prijsopgave
vragen bij Mense Ruiter.
In de rondvraag
van een latere kerkenraadsvergadering komt de orgeltrapper weer aan de orde.
In de vergadering van 31 oktober wordt
aangekondigd dat er een windmotor zal worden geplaatst voor Hfl 365,=
196x: Het orgel is buiten gebruik en verkeert in een verwaarloosde
toestand. De registerindeling is als volgt:
Links | Rechts | ||
Prestant | 8' bas vanaf c | Ventiel (loos) | |
Octaaf | 4' bas | Octaaf | 4' disc |
Holpijp | 8' bas * | Holpijp | 8' disc* |
Fluit | 4' | Prestant | 8' disc |
Octaaf | 2' | Viola di Gamba | 8' disc |
* De Holpijp heeft 33 pijpen van hout, vanaf gis1 van metaal.
Het klavier bevindt zich aan de achterzijde en loopt van C-f3. Het wat provisorisch
aangehangen pedaaltje heeft de omvang van C-f0. De frontpijpen zijn met aluminiumverf
bestreken en werken via een pneumatisch hulplaadje. Verder geheel mechanisch
(drukmechaniek). De windlade is maar klein, waardoor het bestaande pijwerk te dicht op
elkaar staat. Enkele series pijpen zijn via conducten op houten balkjes afgeleid.
Aan de binnenzijde van de kast komen enkele aantekeningen voor in handschrift: D. J.
Bareveld (04), C. A. Runeman - Assen 1939 (stemmer) en K. Holtman
29-10-1946 (stemmer).
Onderin het orgel werd een vijftal losse pijpen aangetroffen, waaronder één waarop in
schoonschrift staat gegraveerd: "Fieola die Gamba 8v C" en een andere (Holpijp
cis1) met het opschrift: "Bourdon 8 v." Op Prestant 8' c1 (een gedekte pijp)
staat te lezen: "Gemshoorn C". De omlijsting van de klavieren is, naar het
schijnt, nog origineel.
Bespeelbaar is het werk niet meer; in het balghout vertonen zich grote overlangse
scheuren, waardoor het instrument geen wind meer krijgt.
Het orgel te Annerveenschekanaal is wel eens een "18e-eeuws positief "
genoemd (05) en bevat ongetwijfeld oude elementen. Het blijkt vroeger
een huisorgel geweest te zijn van De Ligny te Oude Tonge. De datering kan dus wel juist
zijn maar staat niet vast. Nader onderzoek is nodig .
Jaren '80:
De kerk en de daaraan vastgebouwde pastorie werden in 1982/1983 gerestaureerd.
Aan het orgel werd niets gedaan. De kerk werd op 2 juli 1983 weer in gebruik
genomen. (16)
2011:
Jarig Bangma schrijft een rapport over de toestand van het orgel. (pagina
01,
02 en
03)
In
dit rapport meldt hij dat het orgel historisch waardevol is en de moeite waard
om te restaureren.
2014: Het orgel is onbespeelbaar.
Foto
Michiel van 't Einde Reliwiki (07)
2017:
De
stichting Vrienden van de Kerk van Annerveenschekanaal zijn bezig met
plannen om het orgel weer bespeelbaar te krijgen en misschien later te
restaureren. (08)
2018: Subsidie van
EUR 10.000,= toegezegd door de gemeente Aa en Hunze.
Orgelmaker Rini
Wimmenhove heeft het instrument inmiddels weer provisorisch bespeelbaar gemaakt
als voorbereiding op de definitieve restauratie.
2018: De restauratie van het orgel door Rini Wimmenhove uit
Hoogeveen is medio december gestart.
Zie onderstaand artkel uit het Dagblad
van het Noorden van 12 december
Klik op de afbeelding voor een vergroting
2019: Het orgel is in de werkplaats
door Rini Wimmenhove gerestaureerd. Alleen de orgelkas met frontpijpen zijn tijdens de restauratie in de kerk
achter gebleven.
-Op de lade bleken enkele pijpen te missen. Deze werden
echter gehavend onder in het orgel te liggen en konden worden hersteld.
-Alle
schroeven in het orgel bleken totaal verroest te zijn en moesten worden
uitgeboord. Daarn moesten de gaten worden gepropt en konden nieuwe koperen
schroeven worden gebruikt.
-De blaasbalg werd dicht gemaakt en opnieuw met
leer bekleed.
-De oude windmotor werd vervangen door nieuw stiller exemplaar.
Er werd een nieuwe regulateur gemaakt.
-Het klavier werd geheel gerestaureerd
met handhaving van het celluloid beslag. (Vervanging door been zo te duur worden)
-Ook de stekers vanaf het manuaal naar de windlade werden gerestaureerd.
-De
windlade vertoonde scheuren en werd volledig hersteld. De ventielen kregen nieuw
leer.
-De pneumatische windlade voor de frontpijpen werd hersteld en voorzien
van nieuwe membramen
-Er kwam een nieuwe stok voor de baspijpen Holpijp 8',
waardoor er meer rimte kwam op de windlade voor het andere pijpwerk.
-Voor de
bas (groot octaaf) van de Prestant 8' kwam er een transmissie met de Holpijp 8'
Zie ook
video van TV Drenthe d.d. 6 september 2019.
Het orgel is op zaterdag 7
december weer in gebruik genomen. Zie
video van RTV Drenthe
en het programma van de ingebruikname.
De organisten Douwe Kraster en Wim van
de Laar van de Magnuskerk in Anloo verzorgden de inspeling. Leden van het
Hunzekoor zongen een viertal stukken.
Bij de ingebruikname is een boekje
geschreven over dit orgel. Dit boekje (A4-formaat) heeft de volgende
hoofdstukken:
-Geschiedenis van de kerk
-Geschiedenis van het
orgel
-Restauratie van het orgel
-Organisten
-Herkomst
van het orgel
-Nawoord orgelmaker
-Nawoord Stichting Vrienden
van de Waterstaatkerk Annerveenschekanaal
Zie hieronder de cover van het boek
Klik op de foto's voor een vergroting
Foto's van de opbouw in september 2019 in de kerk
Drukmechaniek
van toets naar ventiel. Klik op de afbeelding voor een vergroting
Klavier en direct daarachter het pijpwerk. De windlade van het oorspronkelijke
huisorgel is veel kleiner dan de in 1916 nieuw gemaakte orgelkas. Klik op de
afbeelding voor een vergroting
De orgelmaker aan het werk. Klik op de foto voor een vergroting
Bronvermelding:
Foto Michiel van 't Einde Reliwiki (07)
Foto
Michiel van 't Einde Reliwiki (07)