Annerveenschekanaal, Hervormde kerk

Kerk
In 1836 werd de kerk gebouwd vanuit de Hervomde kerk van Anloo. In 1841 werd Annerveenschekanaal een zelfstandige hervormde gemeente. In 1860 kreeg de kerk een toren met een luidklok. (01)


Drentsche courant 20-07-1841




Orgel

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 27 juni 2022
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Prestant 8, Octaaf 4', Octaaf 2
 - Henry Purcell (1658-1695) Air Eerst alleen Holpijp 8' en daarna met verschillende discantregisters Octaaf 4, Viola 8', Prestant 8'
Geluidsopnamen door Harro Kraal d.d. 27 juni 2022
 - J.S. Bach (1685-1750): Goldberg variaties nr. 19 en 22
 - G.F. Händel (1685-1759): Delen uit de Suite in E mineur

Voor 1916: Zo goed als zeker was het orgel van 1916 het eerste orgel van de kerk. In de notulen van de kerkvoogdij van 22 maart 1915 wordt besloten het jaarsalaris van de voorzanger Lammert van der Glas sr. te verhogen van f 65,- naar f 75,- (09) (11)


1916: Op de vergadering van 7 augustus wordt de gehouden collecte voor het orgel besproken. Een deel van de aanwezigen had liever geld voor de pastorie uitgetrokken. Men wil er eigenlijk vanuit de kerkvoogdij geen geld insteken.
Op de vergadering van de kerkvoogdij van 4 december wordt overlegd over de aanstelling van Lammert van der Glas jr. als organist (Hij is de zoon van de voorzanger). De kerkvoogdij heeft liever een ander, maar hij is de enige sollicitant. Men besluit hem voor 1 jaar te benoemen voor een jaarsalaris van f 100,- Hij moet daarvoor ook de avonddiensten spelen. Er wordt overlegd om Lammert van der Glas sr. een cadeau te geven, maar er wordt nog geen besluit genomen. (09) (11)




Er wordt een gebruikt viervoets orgel geplaatst door de firma A. S. J. Dekker, orgelmakers te Goes. Het orgel heeft een grotendeels vurenhouten kast en in het front zinken pijpwerk (02).


Het Orgel januari 1917

In een aantal bewaard gebleven cahiers van de fa. Dekker is over deze plaatsing het volgende te lezen:
"ANNERVEEN (ANNERVEENSCHE KANAAL), Hervormde kerk: Oktober 1916 opdracht levering gebruikt pijporgel (windlade, pijpen enz. afkomstig van een huispijporgel van De Ligny, Oude Tonge). Nieuwe kas (zoals te Achlum), nieuwe zinken frontpijpen (op pneum. kegellade); klavier aan achterzijde, nieuw toetsbeleg, blaasbalg als nieuw.
Dispositie:
Prestant 8 vt bas (vanaf c°) en discant
Holpijp 8 Vt bas en discant
Prestant 4 Vt bas en discant
Violadegamba 8 Vt discant
Fluit 4 Vt doorlopend
Octaaf 2 Vt doorlopend
Ventiel
Manuaalomvang: C — f3 (nieuw) aangehangen pedaal: C-f0
Kosten voor vervoer en plaatsing f 910,—. 10 jaar garantie, mits jaarlijkse stemming."
Commentaar van Victor Timmer en Ton van Eck: De ingebruikneming vond plaats op 21 december 1916; De muziek was van een gebruikt orgel, het houten omkleedsel was geheel nieuw gemaakt (...) Het orgel is een sieraad voor de kerk, en heeft een lief, zacht geluid. (02)


Foto uit archief van http://www.kerkeninbeeld.nl

Foto Beeldbank Drents archief


De ingebruikneming vond plaats op 21 december 1916 om 18:00 uur met een leerrede over Psalm 98:2 door ds. B. Scholtens.

'Dit orgel is geleverd door den Heer A.J. Dekker van Goes, orgelfabrikant. De muziek was van een gebruikt orgel, het houten omkleedsel was geheel nieuw gemaakt. Het heeft gekost f 910,- De gezamenlijke onkosten hebben bedragen f 1362,55 De inkomsten, bijdragen en collecten bedragen f 1010,52 Het ontbrekende is door de Kerkvoogden bijgepast. De vertimmering is geschied door Gebr. Spiekman en heeft gekost f 323,95 Het verfwerk door L. van Glasjes voor f 75,- ... Het orgel is een sieraad voor de kerk, en heeft een lief, zacht geluid.'
Daarna de namen van de kerkvoogden van dat moment. (02) (09)


Klik op de afbeelding voor een vergroting

1917: In de vergadering van de kerkvoogdij van 29 mei 1917 wordt besloten voorzanger Lammert van der Glas sr. een gratificatie van f 10,- te geven voor langdurig bewezen diensten. (11)


In de vergadering van 27 november wordt besloten de tijdelijke benoeming van Lammert van der Glas jr. om te zetten in een vaste benoeming.
Indien hij niet aan zijn verplichtingen voldoet kan hij altijd nog worden ontslagen. Dit wordt met algemene stemmen aangenomen. (11)


1920: In de vergadering van 26 mei van de kerkvoogdij wordt een salarisverhoging van de organist besproken. Er wordt geen besluit genomen. (11)

1929: Concert in de kerk door organist van der Glas jr., zijn zoon als violist en het kerkkoorCrescendo.

Nieuwsblad van het Noorden 28-11-1929

1928: In de vergadering van 25 juli wordt een vraag van de organist behandeld of de kerk kan bijdragen in het pensioenfonds. Dit wordt toegezegd met de opmerking dat men de bijdrage ook weer kan beëindigen. (11)


1932: In de vergadering van 15 december vraagt men zich af of het stemmen van het orgel voor f 22,- niet te duur is. Huisman neemt contact op met iemand uit Stadskanaal. Ook het orgel in het lokaal moet worden nagezien. (12)




Nieuwsblad van het Noorden 14-04-1932


Provinciale Drentsche en Asser courant 12-04-1932 (Klik op de afbeelding voor een vergroting)

1933: In de vergadering van 20 maart wordt een brief van de fa. Brandt en Zn. voor nieuwe gezangboeken behandeld. Er wordt niet vermeld of men van het aanbod gebruik heeft gemaakt. (12)


1934: In de vergadering van 28 maart komt het functioneren van organist Lammert vd Glas aan de orde. Men heeft hem voor het laatst gewaarschuwd. Er wordt niet vermeld wat de problemen zijn. (12)


1934: In de vergadering van 12 juli wordt de toestand van het orgel besproken. Huisman zal nog een keer contact opnemen met de persoon uit Stadkanaal om het orgel na te zien. (12)


1934: 12 december Er is nu een gesprek geweest met de orgelstemmer Runeman uit Assen. Hij zal het orgel binnenkort nazien. (12)


Organist van der Glas is vertrokken naar Warffum en heeft een orgeldiploma behaald bij de Nederlandse Organisten Vereniging. Als opvolger is benoemd G.R. Hilbrandie.

Provinciale Drentsche en Asser courant 17-07-1934, 26-09-1934, 13-10-1934

1935: 12 december: De toeslag voor de pensioenopbouw van organist vd Glas is gewijzigd. Men stelt hem hiervan in kennis. (12)


1937: 5 april: Brief over een "gemeenschappelijke" orgelstemming. De vereniging van kerkvoogdijen in Drenthe probeert voor alle kerken een gezamenlijk stemcontract af te sluiten. (12)



Concert van het gemengd kerkkoor van Gieten onder leiding van de voormalige organist L. van der Glas.

Provinciale Drentsche en Asser courant 30-11-1937

1938: Blad met inkomsten en uitgaven met vermelding van een aantal posten voor orgel en organist. Dit blad zat los bij de notulen van de kerkvoogdij. Vermoedelijk is dit fout bewaard. De organist verdient inmiddels f 25,- meer dan bij zijn aanstelling in 1916.
De orgeltrapper verdient 25,- per jaar. Er is dus nog geen windmotor aanwezig. Een stembeurt kost f 12,50 (12)


1938: L. van der Glas wordt uit 25 sollicitanten benoemd als organist in Zuidlaren.

Provinciale Drentsche en Asser courant 01-06-1938, 07-03-1939

1939: De heer K. M. Luijten te Delden, technisch orgelbouwkundig adviseur van de afdeling Gelderland en Drenthe van de vereniging van kerkvoogdijen, maakt op 22 april een rapport over het orgel (10).
Hij stelt het volgende voor: 'Schoonmaken van het orgel, pijpen opnieuw intoneeren en stemmen, ventielen beleeren, pulpeten vervangen door koperplaat met leer, nieuw koperdraad, een nieuw klavier -op het oude blijft het ivoor niet weer vastzitten- ca. Fl. 300.-
Een fout is dat de lade zeer kleine afmetingen heeft, waardoor het pijpwerk zéér dicht op elkaar staat en niet voldoende uitspraak heeft; verder dat maar een 8 voets register voor de 12 diepste tonen pijpen heeft, waardoor het orgel geen grond heeft. Bij de Prestant het hoofdregister ontbreken deze 12 grootste pijpen en bij de V.d.Gamba ontbreken 24 grootste pijpen.
Het verdient daarom, indien mogelijk, alle aanbeveling om grootere nieuwe windlade van normale afmetingen te laten aanbrengen, geheel pneumatisch, het bovengenoemde ontbrekende pijpwerk ook te laten aanbrengen, waarbij het mogelijk is van deze prestantpijpen een nieuw grooter front te bouwen dat meer aanzien heeft. De kosten hiervan komen op FI. 1000.- à 1100.-
Een wind motor met toebehooren komt op ca. fl. 225.-
Mocht Uw College nadere gegevens of adviezen wenschen, dan ben ik gaarne bereid U die te verstrekken.
Vertrouwend U hiermede voorloopig voldoende van dienst te zijn geweest, teekent'


Klik op de afbeelding voor een vergroting

1939: 30 augustus: Bovenstaand orgelrapport wordt besproken. Het wordt terzijde gelegd omdat men niet beschikt over voldoende financiële middelen.
Ook besluit men de nieuwe gezangboeken van Brandt (Hervormde bundel 1938) niet te gebruiken. (12)



1942 16 december: Verzoek om een bijdrage voor de orgelbouwcommissie van de Nederlandse Organisten Vereniging (NOV). Men gaat hier niet op in. (12)



1945: 1 november: Er wordt een ingekomen stuk behandeld van het 'Adviesbureau voor Kerkorgels' van F. Riemersma uit Ferwerd met een voorstel om het orgel te herstellen.
Er wordt besloten de reguliere orgelstemmer het orgel te laten nazien.


1946: 27 maart: Ingekomen stuk over de orgelcommissie van de Nederlandse Organisten Vereniging voor kennisgeving aangenomen.


Kerkenraadsvergadering 5 januari: Er wordt nagedacht over de oprichting van een kerkkoor.
Kerkenraadsvergadering 1 oktober: Er wordt afgesproken dat het kerkkoor 6x per jaar meewerkt aan een kerkdienst. De collecte in de dienst is voor het kerkkoor, dat er financieel niet zo goed voor staat.

1947: Er worden plannen gemaakt om het orgel te 'electrificeren' en een windmotor aan te schaffen. Er zijn problemen met het vinden van een orgeltrapper.
Het kerkkoor krijgt f 50,- om de financiële nood te ledigen.

194x: Kort na de oorlog is sprake van een nieuwe organiste. De nieuwe organist was mevrouw Tjabbes.

1949: 14 augustus: Aanbieding van Ruif uit Dedemsvaart voor een harmonium. Er wordt niet op ingegaan. (13)



1952: 18 mei Benoeming organiste H. Greven-Sligter per 25 mei. (13)



1953: 19 juni: Er wordt gediscussieerd over de aanschaf van een windmotor. Uit het bericht wordt niet duidelijk of de windmotor werd aangeschaft. (13)



1956: 22 augustus Er wordt gesproken over de aanschaf van een orgel voor hfl 100,=. Dhr. van der Glas zal verder onderzoek doen. Dit kan niet Lammert van der Glas, de voormalige organist, zijn. Hij overleed in 1954. Misschien een familielid?



1958: Discussie over de aanschaf van een orgel. De prijs is nog niet bekend, vandaar dat de kerkenraad nog geen beslissing wil nemen. Onbekend is of het gaat over het orgel in de kerk of een orgel voor een lokaal.
Op 8 mei biedt Mense Ruiter aan een wind motor te leveren voor f 617,80 inclusief plaatsing en bekisting. De wind motor kan worden aangesloten op het stroomnet. Levertijd is 6-8 weken.
Uit een Notitie blijkt dat er in de orgelkas geen ruimte is voor een wind motor. Er is een windkanaal nodig van circa 1 meter. (15)

1961: Er wordt gesproken over de orgeltrapper. Blijkbaar is er nog steeds geen windmotor aanwezig!

1962: Op 29 september vraagt de kerkvoogdij Mense Ruiter om een prijsopgave voor een windmotor.
Op 2 oktober biedt Mense Ruiter opnieuw een windmotor aan. De prijs is nu f 705,-
Op 19 oktober bericht Mense Ruiter dat de fabrikant van de windmotoren de prijs heeft verhoogd. De prijs gaat hierdoor omhoog naar f 776,65. De  motor kan echter jaren mee en de organist kan oefenen zonder dat er een orgeltrapper nodig is. (15)

1963: Er ligt een prijsopgave van Vierdag voor het plaatsen van een windmotor. Men vindt die te hoog en zal ook prijsopgave vragen bij Mense Ruiter.
In de rondvraag van een latere kerkenraadsvergadering komt de orgeltrapper weer aan de orde.
In de vergadering van 31 oktober wordt aangekondigd dat er een windmotor zal worden geplaatst voor Hfl 365,=

196x: Het orgel is buiten gebruik en verkeert in een verwaarloosde toestand. De registerindeling is als volgt:

* De Holpijp heeft 33 pijpen van hout, vanaf gis1 van metaal.

Het klavier bevindt zich aan de achterzijde en loopt van C-f3. Het wat provisorisch aangehangen pedaaltje heeft de omvang van C-f0. De frontpijpen zijn met aluminiumverf bestreken en werken via een pneumatisch hulplaadje. Verder geheel mechanisch (drukmechaniek). De windlade is maar klein, waardoor het bestaande pijpwerk te dicht op elkaar staat. Enkele series pijpen zijn via conducten op houten balkjes afgeleid.
Aan de binnenzijde van de kast komen enkele aantekeningen voor in handschrift: D. J. Bareveld (04), C. A. Runeman - Assen 1939 (stemmer) en K. Holtman 29-10-1946 (stemmer).
Onderin het orgel werd een vijftal losse pijpen aangetroffen, waaronder één waarop in schoonschrift staat gegraveerd: "Fieola die Gamba 8v C" en een andere (Holpijp cis1) met het opschrift: "Bourdon 8 v." Op Prestant 8' c1 (een gedekte pijp) staat te lezen: "Gemshoorn C". De omlijsting van de klavieren is, naar het schijnt, nog origineel. Bespeelbaar is het werk niet meer; in het balghout vertonen zich grote overlangse scheuren, waardoor het instrument geen wind meer krijgt.
Het orgel te Annerveenschekanaal is wel eens een "18e-eeuws positief " genoemd (05) en bevat ongetwijfeld oude elementen. Nader onderzoek is nodig. (06)

Jaren '80: De kerk en de daaraan vast gebouwde pastorie werden in 1982/1983 gerestaureerd. Aan het orgel werd niets gedaan. De kerk werd op 2 juli 1983 weer in gebruik genomen. (16)

2011: Jarig Bangma bezoekt op 27 januari het orgel en schrijft een rapport over de toestand van het orgel. Hij schrijft dat het orgel historisch waardevol is en de moeite waard om te restaureren.


Foto Michiel van 't Einde Reliwiki (07)

2017: De stichting Vrienden van de Kerk van Annerveenschekanaal is bezig met plannen om het orgel weer bespeelbaar te krijgen en misschien later te restaureren. (08)

2018: Er wordt een subsidie van EUR 10.000,= toegezegd door de gemeente Aa en Hunze.
Orgelmaker Rini Wimmenhove heeft het instrument inmiddels provisorisch bespeelbaar gemaakt als voorbereiding op een definitieve restauratie.


2018: De restauratie van het orgel door Rini Wimmenhove uit Hoogeveen is medio december gestart.

Dagblad van het Noorden van 12 december 2018 (Klik op de afbeelding voor een vergroting

RTV Drenthe over het orgel in Strunen door Drenthe: http://www.rtvdrenthe.nl/tv/programma/29/Strunen/aflevering/32735 target="_blank" (2024-06-09)
RTV Drenthe: 12 december Start van de restauratie van het orgel: https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/141840/Kerkorgel-Annerveenschekanaal-in-honderden-stukjes-voor-reparatie (2024-06-09)

2019: Het orgel is in de werkplaats door Rini Wimmenhove gerestaureerd. Alleen de orgelkas met frontpijpen is tijdens de restauratie in de kerk achtergebleven.
-Op de lade bleken enkele pijpen te missen. Deze bleken echter gehavend onder in het orgel te liggen en konden worden hersteld.
-Alle schroeven in het orgel waren totaal verroest en moesten worden uitgeboord. Daarna werden de gaten gepropt en konden nieuwe koperen schroeven worden gebruikt.
-De blaasbalg werd dichtgemaakt en opnieuw met leer bekleed.
-De oude windmotor werd vervangen door nieuw stiller exemplaar. Er werd een nieuwe regulateur gemaakt.
-Het klavier werd geheel gerestaureerd met handhaving van het celluloid beslag. (Vervanging door been zou te duur worden)
-Ook de stekers vanaf het manuaal naar de windlade werden gerestaureerd.
-De windlade vertoonde scheuren en werd volledig hersteld. De ventielen kregen nieuw leer.
-De pneumatische windlade voor de frontpijpen werd hersteld en voorzien van nieuwe membramen
-Er kwam een nieuwe stok voor de baspijpen van de Holpijp 8', waardoor er meer ruimte kwam op de windlade voor het andere pijpwerk.
-Voor het groot octaaf van de Prestant 8' kwam er een transmissie met de Holpijp 8'

Zie ook de video (2024-06-09) van TV Drenthe d.d. 6 september 2019.
Het orgel is op zaterdag 7 december weer in gebruik genomen. Zie de video (2024-06-09) van RTV Drenthe en het programma van de ingebruikname.
De organisten Douwe Kraster en Wim van de Laar van de Magnuskerk in Anloo verzorgden de inspeling. Leden van het Hunzekoor zongen een viertal stukken.
Bij de ingebruikname is een boekje geschreven over dit orgel. Dit boekje (A4-formaat) heeft de volgende hoofdstukken:
 -Geschiedenis van de kerk
 -Geschiedenis van het orgel
 -Restauratie van het orgel
 -Organisten
 -Herkomst van het orgel
 -Nawoord orgelmaker
 -Nawoord Stichting Vrienden van de Waterstaatkerk Annerveenschekanaal
Zie hieronder de cover van het boek

Klik op de foto's voor een vergroting

Foto's van de opbouw in september 2019 in de kerk

 Drukmechaniek van toets naar ventiel. Klik op de afbeelding voor een vergroting


Klavier en direct daarachter het pijpwerk. De windlade van het oorspronkelijke huisorgel is veel kleiner dan de in 1916 nieuw gemaakte orgelkas. Klik op de afbeelding voor een vergroting


De orgelmaker aan het werk. Klik op de foto voor een vergroting

Bronvermelding:

1. Kerk en pastorie bevinden zich onder één dak. De schuur staat haaks op de lengterichting van de kerk, waardoor het gebouw een L-vorm heeft. De plattelandspredikant van vroeger had in zijn schuur of stal enig vee en landbouwgereedschappen voor de bewerking van de moestuin, waarin groente, aardappelen e.d.werden gekweekt, mede als aanvulling op het veelal karige inkomen.
2. Het Orgel (1917); Het orgel (1993) 88. Artikel V. Timmer en Ton van Eck. Waar zijn ze gebleven.....? Annerveen (Annerveenschekanaal) Hervormde kerk. .
3. Rapport ged. Rotterdam 22-4-1939.
4. D.J. Bareveld kan iets te maken gehad hebben met het vervoer van het orgel. Of er is sprake van D.J. afkomstig uit Bareveld een buurtschap in die omgeving. Runeman kan of via de firma Meek of via de firma Van Slooten uit Assen het stemwerk gedaan hebben. K. Holtman was medefirmant van de firma Holtman en Leemhuis te Zuidbroek.
5. Zie Nw. Drentse Volksalmanak (1964) blz. 262.
6. Onderzoek ter plaatse door Willem Hendrik Zwart en Wilhelm Derk van der Kleij
7. Reliwiki: http://reliwiki.nl/index.php?title=Annerveenschekanaal,_Greveling_117_-_Hervormde_Kerk (2024-06-09)
8. Mail van Jaap Last d.d. 21-11-2017
9. Drents Archief: 0302 - 2   Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen Notulen Registers vergaderingen van de kerkenraad en het kiescollege 2. 1888-1939, achterin aantekeningen betreffende het orgel» 1916
10. Drents Archief: 0302 - 58 Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen - 1834-1983 2. Archief van de kerkvoogdij Rapport betreffende de toestand van het orgel, met bijlage, 1939. 2 stukken
11. Drents Archief: 0302  -33 Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen Archief van de kerkvoogdij Notulen Registers vergaderingen van kerkvoogdij en notabelen, 1871-1931
12. Drents Archief: 0302  -34 Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen Archief van de kerkvoogdij Notulen Registers vergaderingen van kerkvoogdij en notabelen, 1931-1949.
13. Drents Archief: 0302 - 35 Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen - 1834-1983 2. Archief van de kerkvoogdij Registers van het verhandelde in de vergaderingen van kerkvoogdij en notabelen 1949-1960,
14. Drents Archief: 0302 - 3   Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen - 1834-1983 1. Archief van de kerkenraad 1.1.1. Notulen 3. 1939-1965
15. Mense Ruiter oud archief
16. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 79 Annerveenschekanaal, Greveling 117-119 (NH kerk); 1962-1985

Foto Michiel van 't Einde Reliwiki (07)


Foto Michiel van 't Einde Reliwiki (07)