Kolderveen Hervormde kerk
Informatie over de kerk
Links: ansichtkaart van voor 1900. De beuken uit de nalatenschap van Thijs van
Urk zijn net aangeplant Rechts: ansichtkaart achterzijde van de kerk
1889?? Bron:
Facebook - Oud Drenthe in woord en beeld
Ansichtkaart
1906
Filmbeelden van orgel en kerk via Youtube:
Film 1
en Film 2
Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 17 augustus 2021
- J.S. Bach (1685-1750):
Fuga in G BWV 576 Registratie:
Bourdon 16', Prestant 8', Octaaf 4', Octaaf 2', Trompet 8'
-
Théophil Stern (1803-1886: Andantino
Registratie: Viola da Gamba 8' met afwisselend + Holpijp 8'
- Louis
Spohr (1784-1859) Allegro
Moderato Registratie: Bourdon 16', Prestant 8', Octaaf 4',
Octaaf 2'
- William Boyce (1710-1779):
Voluntary in d Registratie:
Prestant 8'en bij de fuga + Octaaf 4'
- Jos. van Rooij (organist te 's
Hertogenbosch): Elevation uit de
bundel Tweede Nederlandsch Orgelalbum (Henri Mosmans)
Tekst door Lex Gunnink in Repertorium van de orgels gebouwd door Petrus van
Oeckelen (1990): "Over het orgel van Kolderveen is bijzonder weinig bekend.
Het orgel staat nergens in de ons bekende negentiende-eeuwse bronnen vermeld,
ten gevolge waarvan ook het bouwjaar van het orgel onbekend is. Volgens een
plaatselijke brochure zou dit orgel omstreeks 1900 gebouwd zijn 1. Deze
datering is vermoedelijk onjuist. De kas van het orgel toont grote
verwantschap met die van Blijham; laatstgenoemd orgel stamt uit 1869. Het
orgel van Kolderveen hoeft niet uit dezelfde tijd als het instrument in
Blijham te stammen. Van Oeckelen werkte namelijk met vaste frontontwerpen,
waaruit de opdrachtgevers naar believen konden kiezen; het is dus mogelijk,
dat een bepaald orgeltype na een groot aantal jaren weer terugkeert. Toch
moet het orgel, gelet op de ornamentiek van de kas, welhaast van vroeger
datum zijn. De ornamentiek bezit nog de vaste elementen, die zo kenmerkend
zijn voor het werk van Petrus, zoals het rasterwerk onder het front en de
bekronende muziekinstrumentengroepen boven op het orgel. De klaviatuur,
hoewel gewijzigd, verraadt eveneens de hand van Petrus als bouwer met het
klassieke inlegwerk in de hakstukken en de grote zwarte registerknoppen,
waarbij de naam van het register niet op de knop zelf aangebracht is. Het
beeld is bij de orgels, die zijn zoons rond 1900 maakten, geheel einders.
Het
orgel is in de loop der tijd nogal aangetast. Een plaatselijke
amateur-orgelbouwer deed een poging een zwelkast aan te brengen en het kleine
eenklaviersorgel uit te breiden met een aantal vaste combinaties (!) Toen dit
op niets uitliep kreeg de fa Vierdag opdracht tot herstel. De aanleg voor de
vaste combinaties en voor het zwelpedaal werden teniet gedaan. De sporen zijn
echter aan de speeltafel tot op heden zichtbaar. De fa Vierdag ging tijdens
de werkzaamheden failliet, waardoor het werk niet kon worden afgemaakt.
Daarom zijn de registemamen op dit moment aangebracht op strips afkomstig uit
een dymo-lettertang; Vierdag had nog geen naamplaatjes voor de registers
aangebracht en de orginele plaatjes zijn spoorloos verdwenen.
De
oorspronkelijke dispositie van het orgel is waarschijnlijk als volgt geweest:.
De oorspronkelijke dispositie van het orgel is waarschijnlijk als volgt geweest:
Manuaal | |
Bourdon | 16' |
Prestant | 8' |
Holpijp | 8' |
Viola di Gamba | 8' |
Octaaf | 4' |
Fluit | 4' |
Octaaf | 2' |
Trompet | 8' |
Aangehangen Pedaal en 2 loze knoppen
Deze dispositie werd ook
aangetast. De huidige Gamba bestaat uit zinken fabriekspijpwerk. De
oorspronkelijke Trompet is vervangen door een Mixtuur 3 sterk. De Bourdon is
tegenwoordig niet meer gehalveerd. In het orgel is verder een balansklavier
aangebracht in plaats van een staartklavier. Het originele pedaalklavier, dat
mogelijk de omvang C-a heeft gehad, is vervangen door een modern klavier met de
omvang C-f' :".
1873: Door een conflict binnen
de gemeente dreigt het orgel niet te kunnen worden afbetaald.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 15-01-1873, 08-04-1873
Provinciale
Drentsche en Asser courant 12-03-1877
1886: Plaatsing van een
harmonium in het catechesatielokaal
Provinciale
Drentsche en Asser courant 17-02-1886
Kwitanties voor een stembeurten door Van Oeckelen uit 1891 en 1897 (13)
Rekening van
Van Oeckelen voor een stembeurt in 1896
1915: Reparatie
van het orgel door waarschijnlijk Van der Molen uit Steenwijk.
Het Orgel 1916
januari
Het Orgel 1916 april
Jaren '30: Orgelmaker van
der Molen stemt het orgel. Zie
bijgaand document. De
auteur van dit rapport is zeer waarschijnlijk K.M. Luijten. Hij concludeert dat de
toestand van het instrument zeer te wensen overlaat. (04)
1939/1940: K.M. Luijten (Technisch orgelbouw deskundige)
schijft een
rapport over de toestand van het orgel.
De fa. Ruif uit Dedemsvaart krijgt opdracht om
herstelwerkzaamheden uit te voeren.
Documenten:
-
Offerte Ruif d.d.
16-10-1939. Er wordt voornamelijk groot onderhoud voor de prijs van Fl
155,-uitgevoerd. Ook wordt voorgesteld de Trompet, die men als zeer slecht
beoordeelt, te vervangen door een Prestant 8' uit voorraad. Ook wordt
voorgesteld de frontpijpen te polijsten en het verguldwerk te restaureren. De
Kerkenraad gaat akkoord met de offerte, maar verleent geen toestemming voor de
extra werkzaamheden.
- Brief Kerkenraad d.d.
08-11-1939 waarin de offerte wordt geaccepteerd zonder de extra
werkzaamheden.
- Antwoord van fa. Ruif d.d
09-11-1939 op de brief van de kerkenraad, waarmee bevestigt wordt dat de
werkzaamheden zullen worden uitgevoerd.
- Garantiebewijs werkzaamheden
en kwitantiebewijs d.d 16-01-1940 Blad 1,
blad 2
-Bemoeienis Ds.
Grolman uit Avereest met de restauratiewerkzaamheden door Ruif:
Brief d.d. 3
november 1939. (04)
1951/1952:
Problemen met het orgel in het lokaal. In de begroting van 1952 wordt een bedrag
opgenomen van f 150,- voor vervanging. Het oude orgel wordt ingeruild voor een
nieuw instrument van Ansingh uit Zwolle. Vermoedelijk een harmonium.
Zie de kerkenraadsnotulen van 4 sept 1951,
7 december 1951,
5 december 1952 en
22 december 1952. (12)
OP 23 december stuurt
muziekhandel Ansingh uit Zwolle het
garantiebewijs van het door hen geleverde Petrof-harmonium. (16)
1956-1958: De orgelbouwer
Beekman (Hoogeveen) heeft geprobeerd het orgel
van een pneumatische tractuur te voorzien met een aantal vaste combinaties en een zwelkast
in
te bouwen. Ook werd het pedaalklavier en de orgelbank
vervangen. De werkzaamheden mislukten falikant. Het orgel raakte zwaar
beschadigd. De sporen van de vaste combinaties zijn aan de speeltafel tot op
heden nog steeds zichtbaar.
Onderstaand artikel uit de Meppeler Courant
geven weer welke plannen Beekamp had:
- Uitbreiding met een 2e manuaal
met zwelkast
- Mechanische tractuur vervangen door een pneumatische
-
De dispositie die in onderstaand artikel wordt genoemd is waarschijnlijk een
vrije interpretatie van de schrijver van het artikel op basis van wat hij
gehoord heeft! Er staan 'bv. 2 prestanten 8' en 2x een bourdon 16' in genoemd.
-
De geschatte kosten voor deze zeer rigoreuze ombouw lijken aan de lage kant.
Daarna kreeg de fa.
Vierdag opdracht tot herstel. (04)
Meppeler Courant 1957-08-24 Klik op de afbeelding voor een vergroting
In
de kerkenraadsnotulen van deze periode is de gang van zaken ook goed te volgens.
31-01-1956 Het begint met een
vraag van de organste Mientje Beugeling omtrent de verlichting bij het orgel.
Men probeert dat te gaan verbeteren.
04-04-1956 Brief van de organiste
omtrent verlichting en verwarming een een verzoek haar honorarium met Hfl 25,-
te verhogen. Men gaat naar het orgel kijken, maar besluit het honorarium niet te
verhogen.
23-07-1956 De vragen
komt opnieuw aan de orde. Besloten wordt Beekamp uit Hoogeveen naar het orgel te
laten kijken. De honorariumvraag wordt uitgesteld naaar het najaar.
02-08-1956 Er wordt besloten
Beekamp een offerte te laten maken vor de nodige reparaties aan het orgel.
06-09-1956 Beekamp begroot de
reparatiekosten voor het orgel op Hfl 1800,=. Belsoten wordt een definitef
besluit te nemen in een latere vergadering.
19-09-1956 De offerte van Beekamp
wordt doorgenomen. Er wordt besloten hem de opdracht te geven, omdat het orgel
lastig te stemmen en de onderhoudskosten anders hoog zouden blijven.
04-12-1957 (01 en
02) Er wordt besloten een
lijstcollecte te organiseren met een streefbedrag van Hfl 2.000,=
03-02-1958 De net opgerichte
accordeonvereniging vraagt om oefenruimte in het lokaal. De eerste dirigent was
dhr. Beekamp.
19-05-1958 De
reparaties van het orgel gaat te lang duren en men betwijfelt of Beekamp wel
capabel is.
25-09-1958 De
kerkvoogdij vraagt de Hervormde Orgelcommissie (HOC) om hulp. Beekamp is al 2
jaar bezig met zijn werkzaamheden. Deze week is orgelmaker Vierdag langs geweest
en heeft geconcludeerd dat Beekamp met het werk zou moeten stoppen, omdat het
orgel anders volkomen wordt bedorven. Hij heeft aangeraden om conctact op te
nemen met de HOC.
07-10-1958
Antwoord van de HOC op de brief van 25 september. De HOC levert graag
ondersteuning. Een deskundige zal langskomen voor een onderzoek. Kosten f 45,-
27-11-1958 De kerkvoogdij wil
graag een gesprek met de HOC. Binnekort wordt het orgel in Wannerperveen in
gebruik genomen en medewerkers van de HOC zijn dan waaarschijnlijk in de buurt.
Men wil graag een olossing in deze pijnlijke situatie.
30-12-1958 De
orgelmaker, die in Wannerperveen bezig was, heeft de situatie in Kolderveen
bekeken en geconcludeerd dat het niet goed ging. Op grond daarvan heeft men
contact opgenomen met de Hervormde Orgelcommissie. Deze kwam in een gesprek met
Beekamp tot de conclusie dat Beekamp zijn werkzaamheden moet beëindigen. Men
ziet af van een schadevergoeding als Beekamp het geld dat hij al heeft ontvangen
weer terug betaald. Men gaat nu verder in samenwerking met de Hervormde
Orgelcommissie. (14)
1959:
21-01-1959
In de kerkvoogdijvergadering wordt het bericht van Beekamp besproken dat hij de ontvangen bedragen
van f 1800,- zal terug betalen.
26-01-1959 De HOC antwoordt op een brief van 22-12-1958 uit Kolderveen. De
HOC stuurt een conceptbrief om de aanneemsom van Beekamp terug te eisen.
28-02-1959 Het geld van Beekamp
is nog niet binnen. Er wordt besloten niet te wachten op het geld om maatregelen
te nemen.
22-04-1959 De fa. Vierdag doet een
offerte van f 5650,- voor de restauratie van het orgel. De trompet was volgens
deze offerte al verdwenen. In het document van Ruif werd hij nog wel genoemd,
maar gekenschetst als zeer slecht.
De volgende werkzaamheden worden
uitgevoerd:
-Herstel
windvoorziening
-Klavieren restaureren
-Nieuwe windlade en
deels nieuwe mechnieken
-Pijpwerk restaureren en deels aanvullen uit eigen voorraad
-Mogelijk
nieuwe mixtuur op de plaats van de verdwenen
trompet
-Herintonatie
20-05-1959 De HOC schrijft aan
Vierdag dat de kerkvoogdij van Kolderveen de HOC heeft gemachtigd de geoffreerde
werkzaamheden uit te voeren.
30-05-1959 Begeleidende brief van
de HOC waarin wordt geadviseerd de offerte van Vierdag te accepteren. Idem
brief van Lambert Erné.
03-06-1959 De
offerte van Vierdag is binnen. De herstelkosten bedragen Hfl 5650,- Men besluit
de werkzaamheden te laten uitvoeren. Daar komen nog wel de kosten van de
Hervomde Orgelcommissie bij.
02-09-1959 Vierdag stelt voor, na overleg met de Hervormde Orgelcommissie,
om de Trompet 8', die altijd slecht te stemmen was, te vervangen door een
Mixtuur. Besloten wordt te bellen met dhr adviseur dhr. Renee (GJP: bedoelt
wordt Lambert Erne). De extra kosten bedragen Hfl 850,=
21-11-1959 Offerte van Vierdag
voor het leveren van een nieuwe Mixtuur 1 1/3' IV sterk
30-12-1959 Samenvatting van een
jaar, waar het orgel uiteraard ook wordt genoemd.
22-03-1960 (01,
02) Verwoording stand van zaken
is onduidelijk. Tot nu toe al Hfl 4.000,= aan Vierdag betaald. HFl 1.800,= nog
steeds tegoed van Beekamp? Het orgel dient nog te worden gekeurd. (12
en 14)
1960:
Op 2 januari schrijft organiste
M. Beugeling van Kolderveen een brief aan Lambert Erné. Het orgel is vanaf 22
december 1959 weer bespeelbaar gemaakt door Vierdag. Er mankeert echter nog wel
het een en ander aan:
- Kan de lijst om de voeten neer te zetten wat
breder worden gemaakt?
- De stemming behoeft nog verbetering
-
Het volume zakt weg als alle registers worden gebruikt
- Het orgel
klinkt minder krachtig dan vroeger
- De trompet 8', die er niet meer
is, werd vroeger nooit gebruikt omdat de organiste deze niet kon stemmen
-
Toetsen liggen nog ongelijk
- Ze mist de deling bas/discant van de
Bourdon 16'. Antwoord van Vierdag was dat dit nu niet meer gebruikelijk is. Kan
dit worden hersteld?
- De registertrekker van de Octaaf 4' zit bij het
uitrekken verder naar voren dan de andere registers
- De blaasbalg
bonst als hij aan staat zonder te spelen.
- Het orgel zou weer moeten
worden als vroeger
Op 29 september
verschijnt het keuringsrapport. Nieuw gemaakt zijn windlade en mechaniek. De
intonatie is zeer bevredigend. Van het orgel resteerden na de werkzaamheden van
Beekamp alleen orgelkas, pijpwerk, blaasbalg en klavier. De Gamba zou eigenlijk
vervangen moeten worden vanwege de ingrepen van Beekamp. Als Vierdag beslag kan
leggen op een oude Gamba, dan zal deze over enkele maanden kostenloos geplaatst
worden. Gewezen wordt op de mogelijke schade door de hoge vochtigheid in de kerk.
Geadviseerd wordt om de laatste termijn aan Vierdag te betalen.
Op
26 oktober schrijft de
kerkvoogdij dat de organiste van de kerk nog bemerkingen bij de werkzaamheden
van Vierdag. Graag zouden ze van de HOC antwoord willen hebben op haar vragen.
Op 4 november antwoordt de HOC
dat ze het een en ander zullen onderzoeken.( 14)
Tekst website Orgelmakerij
Steendam: Vierdag verving de mechaniek van het manuaal en van de registers.
Waarschijnlijk gebruikte hij grote delen van de windlade van Van Oeckelen.
Vierdag bouwde de slepen om naar een verende systeem met telescoophulzen. Ook
heeft Vierdag een nieuw (gebruikt?) klavier geplaatst, uitgevoerd als
balansklavier. Vierdag verwijderde de Trompet 8' en plaatste hiervoor in de
plaats een Mixtuur IV sterk (1 1/3'). De huidige gamba 8' is niet van Van
Oeckelen, de herkomst is onbekend, maar waarschijnlijk betreft het hier Duits
fabriekspijpwerk uit de eerste helft van de 20ste eeuw. (03)
Dispositie na de werkzaamheden van Vierdag:
Manuaal | Pedaal | |
Bourdon | 16' | C-f1 |
Prestant | 8' | |
Holpijp | 8' | |
Gamba | 8' | |
Octaaf | 4' | |
Fluit | 4' | |
Octaaf | 2' | |
Mixtuur | III |
Bovenstaand plan is echter nooit uitgevoerd.
Krantenbericht
d.d. 7 januari 1983
1989: De fa. Kaat & Tijhuis brengt op 20-10-1989 een
offerte (blad 1,
blad 2) uit voor een
restauratie. Deze wordt echter ook niet uitgevoerd.
1990:
Brief van K.E.
Smit uit Hoogezand d.d. 1990-03-10 omtrent het van Oecklen-orgel in Blijham. (04)
1991:
Brief van J.
Kuipers d.d. 3-2-1991 aan Jan Jongepier om de aandacht van hem op dit orgel
te vestigen.
1992: Orgel is in slechte staat. Zie
krantenbericht uit de Zwolse Courant van 11 juli
1992 (04)
Brief van Hans Kriek
d.d. 26 maart 1992 mbt. een mogelijk uit te brengen advies omtrent de
restauratie.
Jan Jongepier brengt een onderzoeksrapport uit
omtrent de toestand van het orgel zie blad
01,
02,
03,
04,
05,
06,
07,
08,
09,
10,
11,
12,
13.
Brief van J. Kuipers d.d. 8 september 1992 blz.
01,
02 aan de kerkenraad n.a.v.
het rapport van Jan Jongepier
Foto: Wieger van Asperen
Klik op de afbeelding om een grotere versie te bekijken
2012: De orgelrestauratiecommissie is door de kerkenraad
ingesteld om de mogelijkheden voor restauratie van ons orgel te onderzoeken. In
het restauratiefonds zit, mede dankzij een legaat, inmiddels een bedrag dat dit
(bijna) mogelijk maakt. De orgelcommissie bestaat uit Cor Hoorn
(kerkrentmeester, voorzitter), Anneke Westenbrink-Knol (organist, secretaris),
Hans Westenbrink (financieel adviseur), Johan Rodenhuis (adviseur) en ds.
Wilbert Dekker (adviseur).
De orgelcommissies is met verschillende
orgelrestaurateurs in gesprek geweest. Op zaterdag 3 november zijn drie leden
van de commissie op excursie geweest om te kijken wat verschillende
mogelijkheden zijn. Een belangrijke vraag was: welke klankkleur is er mogelijk?
Uitgangspunt daarbij is dat het orgel bijna uitsluitend gebruikt wordt voor
ondersteuning van de gemeentezang. Daar moet het orgel dus vooral geschikt voor
zijn.
De commissie heeft gekeken bij twee orgels in Oost-Groningen die van
dezelfde bouwer zijn als ons eigen orgel, namelijk de 19e-eeuwse orgelbouwer
Petrus van Oeckelen uit Haren (voor meer info, zie deze link). Het orgel in de
Gereformeerde kerk te Midwolda is qua grootte vergelijkbaar met ons orgel en is
al in 1991 gerestaureerd. Het orgel in de fraaie koepelkerk te Sappemeer is veel
groter dan ons orgel, maar gaf wel een goede indruk van hoe een Van
Oeckelenorgel hoort te klinken. De commissie is nu bijna aan het einde van deze
eerste fase en gaat binnenkort met een voorstel naar de kerkenraad. (01)
2013: Orgelmakerij Steendam gaat het orgel restaureren. Roelof
Kooiker (hij leverde veel informatie aan omtrent dit orgel) stelt in een
Email voor om de
trompet 8' op te delen in bas en discant).
Op de
website van Steendam staan de volgende werkzaamheden beschreven (03):
Verslag van een excursie naar
de orgelmakerij in 2013
Informatie van de website van orgelmakerij Steendam
Dispositie na de restauratie:
Manuaal
Bourdon bas/disc. 16'
Prestant 8'
Holpijp 8'
Viola di gamba (af
c) 8'
Octaaf 4'
Fluit 4'
Octaaf 2'
Cornet-Mixtuur IV
Trompet
8'
Pedaal
Aangehangen
2014: Het orgel wordt
dit jaar herplaatst. De orgelgalerij biedt nu nog een lege aanblik. Zie
onderaan deze pagina foto's van de opbouw van
het orgel.
Het orgel is op 5 oktober 2014 weer in gebrui genomen. Ter
gelegenheid daarvan schreef Jaap BRouwer
Foto Roelof
Kooiker (08)
Meppeler Courant
2014-09-24
Bronvermelding:
Organisten:
Mientje Beugeling (1941-1992)
Meppeler Courant 1992-
Meer foto's van Wieger van Asperen
Foto's montage door orgelmakerij Steendam: (10)
Foto's montage door Roelof Kooiker: