Gees Gereformeerde kerk

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 25 juli 2022
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Prestant 8',  Gedekt 8,  Octaaf 4',  Octaaf 2'
 - Abt Georg Jos Vogler (1749-1814): Con-Moto Registratie: Prestant 8',  Gedekt 8'
 - Karl Heinrich Zöllner (179201836): Andante Registratie : Gedekt 8', Fluit 4'
 - Anoniem: Adagio Registratie: Gedekt 8'


De gereformeerde kerk van Gees werd gesticht in 1854. De oude kerk is nu de schuur van een boerderij. De nieuwe kerk werd gebouwd in 1913

Separatisten van Gees bouwden de kerk
Inwoners van Drents vlek trokken alsnog voor Dordtse orthodoxie te velde
In de gemeente Oosterhesselen trekt "niemand nog met ds. de Cock voor de Dordsche orthodoxie te velde." Niemand heeft er last van "geestelijke krankheid", van "de geest van separatisme, die kwelduivel en nachtmerrie der hervormde kerk van onzen tijd."
De Drie Podagristen, schuilnaam voor de auteur(s) van een boek over Drenthe, constateerden in 1843 met genoegen dat negen jaar na de Afscheiding iedereen in de gemeente Oosterhesselen nog gewoon vrijzinnig hervormd was. Dat genoegen was begrijpelijk, want een van de Podagristen bleek A. L. Lestergeon, hervormd hulppredikant in Oosterhesselen, te zijn. In 1844 werd hij er predikant. Er is zelfs wel verondersteld dat er helemaal geen drie auteurs waren, maar dat Lestergeon de enige was.
"Lesterson", heette hij in de volksmond. Zijn genoegen verdween, want niet ver uit de buurt waren er wél "separatisten" en ze kwamen steeds dichterbij. In Meppen, een van de prachtige dorpjes-oude-stijl ten westen van Emmen, hielden zij huisgodsdienstoefeningen en dat "gemienschap holden" (op z''n Drents) breidde zich uit naar het gebied van de dominee die zo graag wilde dat iedereen vrijzinnig bleef.
Separatisten
De mensen van Meppen hadden ds. H. de Cock uit Ulrum laten preken en waren als afgescheiden gemeente geïnstitueerd. Zij zetten een grote stap, want in het Drentse zandgebied waren de familiebanden bijzonder hecht en werden de sociale verhoudingen voor een belangrijk deel door de traditie bepaald.
De gemeente van Meppen/Aalden kreeg op den duur ook leden in Oosterhesselen, Gees en Wachtum. Naar de kerk was het echter wel wat ver en vanaf 1851 werden er met toestemming van kerkenraad en classis ook in een boerderij in Gees diensten gehouden. Er waren op dat moment 33 afgescheidenen in de gemeente Ooserhesselen: 21 in Gees, acht in Zwinderen en vier in Oosterhesselen zelf.
Drie jaar later werd de gemeente van Gees geïnstitueerd, nadat de classis positief gereageerd had op het agendapunt "Gees vraagt om als gemeente op haar zelve te mogen bestaan, mitsgaders dat zij eenen leeraar zouden beroepen."
Nog eens drie jaar later werd er een kerk gebouwd. Die "olde kerk" deed tot 1914 dienst. Het pand kreeg een functie als woning nadat het huidige bedehuis van de gereformeerde kerk tot stand gebracht was.
Een hervormde kerk heeft Gees nog altijd niet. Wel een vrijgemaakt gereformeerde, want de perikelen van 1944 lieten het Drentse vlek niet onberoerd.
Gewurm
In de gereformeerde kerk van Gees zijn verscheidene attributen van vroeger bewaard. Er is een zeef waarmee de broeders diakenen schuddenderwijs een scheiding tussen grote en kleine munten tot stand brachten. Er zijn nog wat gehavende zwarte busjes waarmee het geld in de kluis bewaard werd. En er is een oude orgelsmeerspuit.
De kerk is niet meer wat zij geweest is. Er is een portaal toegevoegd, in het voorjaar van 1981 is het interieur vernieuwd (de banken eruit, stoelen erin en de dominee kreeg een nieuwe preekstoel) en in 1987 moest het dak vervangen worden omdat het door houtworm was aangetast. Snel ingrijpen was nodig. Een aannemer zette een nieuwe kap op de kerk en daarna legden gemeenteleden de dakpannen op hun plaats.
Voorzangers en orgels
Tot 1933 werd de gemeentezang geleid door voorzangers, zoals Roelf Katerberg, die ook voorlezer was. Daarna werd er voor 270 gulden een harmonium aangekocht. De eerste organist kreeg één jaar les op kosten van de kerk.
Rond Pinksteren 1941 werd het eerste kerkorgel geplaatst, dat zeven jaar later alweer aan vervanging toe was. Het werd gesloopt en de motor werd verkocht aan hervormd Oosterhesselen.
In de kerk van Gees stond vervolgens een Dekker-orgel, dat niet echt voldeed, maar het wel tot 1981 volhield. Sindsdien stemmen de kerkgangers samen met een orgel van de Heerdese firma Reil.

1913: Het oude orgel van de Gereformeerde kerk in Coevorden zou bij de aanschaf van een nieuw orgel verkocht zijn naar Gees. (08)

De standaard 30-12-1932, De standaard 20-01-1933, Christelijk dagblad voor Nederland De Amsterdammer 30-12-1932
Waarschjnlijk wordt hier hetzelfde orgel bedoeld als hieronder omschreven.



1933: In het voorjaar van 1933 werd bij een orgelhandel Ganzevoort te Zwolle een harmonium aangekocht voor f 270,-. Organist werd Hendrik Kremers. Om zich verder te bekwamen als organist mocht hij op kosten van de kerkenraad een jaar les nemen bij van der Linde te Erm. Het harmonium heeft dienst gedaan tot Pinksteren 1941. Blijkbaar was door de groei van het ledental van de gemeente het harmonium minder geschikt geworden voor de begeleiding van de zang in de eredienst. (04)

Provinciale Drentsche en Asser courant 12-01-1933


Emmer courant 10-01-1933

Voor 1933: Aangenomen moet worden dat van 1852 - 1932 de voorzanger de toon aangaf. In "Jeugdherinneringen van een oud gemeentelid" (mevr. G. Post-Wolting) lezen we dat omstreeks 1916 Roelf Katerberg voorzanger (tevens voorlezer) was. Van ds. Cremer (1924 1927) is bekend dat hij genoot van de gemeentezang. Daartoe geëigende psalmen werden wel meerstemmig gezongen. Ook beurtzang en reizang kwam voor. In de oude kerk ging dat heel goed. Vrouwen en mannen zaten van elkander gescheiden door het middenpad. Een lied als Ps. 136 zal wel vaak bij beurtzang gezongen zijn. In de periode van ds. ten Hove (1932 - 1946) kwam het eerste muziekinstrument.  (04)


Emmer Courant 08-04-1941

1941: In april 1941 werd een tweedehands, gerestaureerd pijporgel gekocht bij de fa. Ruif te Dedemsvaart. Het orgel kostte f 950,- minus f 140,- voor de inruil van het harmonium. Het eerste orgel heeft blijkens het kasboek veel aan onderhoud en reparaties gekost. Al in 1947 verkeerde het orgel in zo'n desolate toestand dat tot sloop werd besloten.
De motor werd voor f 150,- verkocht aan de Kerkvoogden van de Hervormde gemeente in Oosterhesselen, voor plaatsing in het orgel van de kerk aldaar. (04)


Kwitantie van de aanschaf van het orgel (04)

1942-1944: Op 1 oktober 1942 vraagt ds. ten Hove of Reil kan langskomen om het orgel te stemmen. Op 12 december 1942 schrijft Reil aan predikant ten Hove dat hij met de beperkt middelen die hij ter plekke beschikbaar had gedaan heeft wat hij kon, maar het orgel is dermate slecht dat repareren eigenlijk niet de moeite waard is. Op 3 juni 1943 schrijft men vanuit Gees dat enkele registers niet werken. Vermoedelijk zijn de "trekstangen" gebroken.
Op 17 juli 1944 een briefkaart vanuit Gees dat het orgel eigenlijk niet meer bespeelbaar is. Kan Reil zo snel mogelijk langs komen? (07)

1948: Plaatsing te Gees van een in 1932 door A.S.J. Dekker voor de Hervormde Evangelisatie te Coevorden gebouwd orgel. Omstreeks 1945/1946 besloten orthodox- en vrijzinnig hervormden in Coevorden tot gezamenlijk gebruik van de oude Hervormde Kerk aldaar. Het orgel van het gebouw van de Hervormde evangelisatie kwam toen vrij. Het was een pneumatisch orgel met een pneumatische kegellade. In 1948 werd tot koop van dit orgel besloten. Het orgel kostte waarschijnlijk f 4.300,-. Bijkomende kosten bedroegen + f 1.030,-. Uit het kasboek valt af te leiden dat het orgel is geplaatst door orgelbouwer Rinkema te Woldendorp, voor f 735,-Adviseur bij de aankoop was de organist van de Gereformeerde kerk te Sleen J. van der Linde te Erm. Aan hem werd althans een provisie betaald van f 150,-. Dat is, afgerond 3,5% van de koopsom. Aan W.H. Zwart, toen wonend te Coevorden, werd voor een orgelkontrole f 10,- betaald. De heer Zwart vertelde dat hij begin 1949 een concert op het orgel had gegeven. Het was op een door de J.V. georganiseerde avond. Ook het tweede orgel heeft veel aan onderhoud en reparatie gekost.
Het orgel werd o.a. gefinancierd vanuit een intekenlijst (blad 1 en blad 2) Ca. 80 personen tekenden voor een bedrag. (04)


Kerknieuws; weekblad voor objectieve berichtgeving van alle protestantse kerkformaties in Nederland, jrg 6, 1948-1949, no 290, 20-11-1948

1960: Op 11 juli werd een rapport (blad 01, 02, 03, 04 en 05) uitgebracht door L. Rinkema orgelbouwer te Woldendorp (v.h. Aduard). Om alle mankementen te verhelpen en het orgel weer goed bespeelbaar te maken, zou een bedrag nodig zijn van f 7.600,-. Alle kegels moeten vervangen worden (f 1125,=). Eigenlijk zou al het pijpwerk, dat te dunwandig is en slecht stemming houdt moeten worden vervangen. Daarnaast dienen allerlie kleine werkzaamheden te worden uitgevoerd. W.H. Zwart was bij de plaatsing tevreden over het orgel. Rinkema verbaast zich in zijn rapport hierover! Het advies werd niet opgevolgd. Rinkema zegt daarover in een brief (blad 01, 02) dat hij zich het standpunt van de kerkenraad gaan indenken nu er andere belangrijke zaken aan de orde zijn. De meeste gemeenteleden zullen de mankementen niet horen. (04)


ca. 1967: Foto van de speeltafel met Roelof Kuik achter het orgel. (05)

1967: 1 mei vergoeding organisten en groot onderhoud orgel
12 september: Volledige opknapbeurt orgel


Foto van het Dekker-front uit 1967. De schrootjes zijn in 1967 aangebracht; daarvoor had het front eenvoudige, grijs geschilderde stijlen. (06)

1968: 8 januari R.Kuik

1969: 17 december problemen windvoorziening.

1970: 22 januari Problemen nog niet opgelost
27 februari A.J. Opten
17 april bevochtigers
24 juni Bevestiging opdracht Opten

1981: Het orgel heeft daarna nog dienst gedaan tot medio juni 1981. Bij de plaatsing van het nieuwe orgel werd het opgeruimd. Hiervoor werd een advertentie geplaatst bij het Centraal Weekblad. (04)

Dispositie:

Nevenregisters: Superoctaafkoppeling en tremulant

1980/81:  Bij het zoeken naar een nieuw instrument traden H.R. Smedema te Winsum (Gr) en T. Heidinga te Leeuwarden namens de orgelbouw advies commissie van de Gereformeerde Qrganisten Vereniging (GOV) op als adviseurs van de Commissie van Beheer. Tengevolge van de gelijktijdig plaatsvindende verbouwingen - een nieuw voorportaal, nieuwe opgang naar de galerij, veranderen van de galerij e.d. - achtte de commissie van beheer het aanschaffen van een nieuw orgel niet haalbaar.
Van de nieuwe situatie werd een schets gemaakt. Door de adviseurs werd de commissie attent gemaakt op het orgel in de Hervormde Noorderkerk te Kampen, dat te koop zou zijn voor een redelijke prijs. De commissie van beheer informeerde bij de kerkvoogdij van Kampen en het bleek inderdaad nog te koop te zijn. Wel was er een gegadigde, die nog optie op het orgel had. Toen deze belangstellende wegens gebrek aan de nodige financiële middelen van de koop af moest zien, kocht Gees het orgel voor f 40.000,-.
Dit plan werd voorgelegd aan de gemeenteraadvergadering op 16 februari 1981. Het is een mechanisch orgel, dat in 1965 werd gebouwd door de fa. Reil te Heerde. (Zie contract Reil met het kerkbestuur te Kampen) Kaat en Tijhuis orgelbouw (v.h. Fonteijn en Gaal) te Kampen werd op advies van de adviseurs belast met de overplaatsing van het orgel uit de Noorderkerk in Kampen naar de Gereformeerde Kerk in Gees.
9 juni 1980: Brief van Kaat & Tijhuis met de gegevens van het orgel in de Noorderkerk te Kampen.
6 maart 1981 Brief van de adviseurs aan de Commissie van Beheer waar ze aangeven dat er een offerte is aangevraagd bij Kaat & Tijhuis.
6 maart 1981: Brief van de adviseurs aan Kaat & Tijhuis, waarin ze vragen om een prijsopgave voor het plaatsten van het orgel te Gees
11 maart 1981: Offerte (blad 01, 02) van Kaat & Tijhuis voor de overplaatsing.
18 mei 1981: Brief van de Commissie van beheer dat ze accoord gaan met de offerte.
15 juni 1981: Brief van de adviseurs aan Kaat & Tijhuis dat de offerte is geaccepteerd.
6 juli 1981: Brief en Rapport Eindkeuring door de adviseurs.
Het orgel werd geplaatst in de week van 22 - 28 juni 1981. Kosten f 7.363,-Op vrijdag 26 juni en donderdag 2 juli 1981 hebben de adviseurs de eindkeuring verricht. De overeengekomen werkzaamheden waren correct uitgevoerd en door de adviseurs goedgekeurd. Ze zijn van mening dat Gees een instrument in de kerk heeft, waarmee op goede wijze de gemeentezang is te begeleiden en ze geven nog de volgende adviezen:  (04)

1. Met de fa. Kaat en Tijhuis een contract aan te gaan voor de jaarlijkse stemming van het orgel.
2. De eerste stembeurt te laten uitvoeren, zodra alle werkzaamheden gereed zijn.
3. Een herintonatie van het pijpwerk te laten uitvoeren.

De eerste 2 adviezen werden door de commissie aanvaard. Het 3e advies werd niet opgevolgd. De totale kosten van de adviseurs bedroegen f 2.312,-. (04)

19 oktober 1981: Rekening voor het advieswerk door de adviseurs van de GOV
Stand van zaken orgelfonds en onderhoudsfonds (04)


Het orgel zoals dat in de Hervormde Noorderkerk te Kampen stond. (04)

1982: Rekening van Kaat & Tijhuis voor het verhelpen van enkele storingen. (04)

1983: In juli werd het orgel schoongemaakt, vond een uitgestelde stembeurt plaats, werd alsnog de herintonatie van het pijpwerk uitgevoerd en werd de Quintadeen 4' vervangen door een Gedekte fluit 4'. De kosten bedroegen f 7.965,-, zodat de totale kosten van het orgel waren f 57.640,-.
31 januari: Offerte van Kaat & Tijhuis voor de herintonatie en vervanging van de Quintadeen 4' door een Gedekte Fluit 4'
15 maart: Brief van de Commissie van beheer aan Kaat & Tijhuis met de toestemming voor bovenstaande werkzaamheden.
21 maart: Brief van Kaat & Tijhuis met een bevestiging en dank voor de opdracht.
12 juli: Rekening van Kaat & Tijhuis voor de uitgevoerde werkzaamheden. (04)

Samenvatting van de stand van zaken rond de financiën van orgel en kerkverbouw (04)

Na afsluiting van de werkzaamheden wil men de geschiedenis van het instrument documenteren. Hieruit ontstaat onderstande briefwisseling:
17 augustus: Brief naar orgelmakerij Reil met de nu bekende gegevens
17 augustus: Brief naar de Hervormde gemeente van Kampen met de vraag om gegevens over het orgel.
26 augustus: Brief van Reil. Zij hebben geen aanvullende gegevens beschikbaar.
10 september: Brief naar de Hervormde gemeente van Kampen met de vraag om gegevens over het orgel.
13 september: Brief van de Hervormde gemeente van Kampen aan Gees. Zij hebben geen tekeningen van het orgel kunnen vinden en zeggen toe navraag te doen bij Reil.
oktober 1983: Brief van de orgelbouwadviescommissie van de GOV waarin zij toezeggen de bij hun beschikbare documentatie toe te sturen. (04)

Dispositie na plaatsing te Gees:

1983 en 1985: Notities vanuit Gees met betrekking tot het orgel (Muizenvraat en andere kleine problemen)
Werkbonnen Kaat & Tijhuis uit 1983.
1 december: Brief van P. de Jong aan de Commissie van beheer met een uitleg van de problemen (Muizenvraat etc.) en de genomen maatregelen. De muizen hadden zelfs enkele pijpvoeten aangevreten!
5 december: Rekening van Kaat & Tijhuis voor uitgevoerde werkzaamheden
22 december: Brief van P. de Jong aan Kaat & Tijhuis met daarin de resultaat van de maatregelen (muizen gevangen) en de mededeling dat hij het opschrift van de Quintadeen 4' heeft vervangen door het opschrift Gedekte Fluit 4'.
22 december: Brief van P. de Jong aan H.R. Smedema van de GOV-orgeladviescommissie waarin hij een toelichting omtrent de door de muizen aangerichte schade. (04)

Bronvermelding:

1. E-mail van Wim Verburg van 30 juli 2004
2. www: http://www.orgelsite.nl/kerken31/gees.htm
3. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Gees,_Dorpsstraat_83_-_Gereformeerde_Kerk
4. Drents Archief: 0418-30 Gereformeerde kerk Gees- Commisie van Beheer - Kerkgebouw en inventaris - Stukken betreffende de opeenvolgende orgels in de kerk 1941-1983
5. E-Mail Roelof Kuik d.d. 16 augustus 2014
6. E-Mail van Roelof Kuik d.d. 28 juli, die een foto kreeg doorgestuurd van Korrie Hasper.
7. Archief Reil
8. www: https://gereformeerdekerken.info/ (03-01-2022)