Coevorden, Hervormde kerk
Foto Wikimedia
Algemeen:
Het kasteel te Coevorden, gebouwd omstreeks het jaar 1000, lag tussen ontoegankelijke
veengebieden. In de loop der tijden werd het van steeds machtiger verdedigingswerken
voorzien. De oudst bekende vermelding van de stad dateert uit 1148. De naam is ontstaan
naar aanleiding van een doorwaadbare plaats in een rivierloop, een voorde in het
oud-Saksisch. Omstreeks 1600 werd de vesting Coevorden aangelegd en het kasteel werd als
het ware een citadel binnen de vesting.
Kerk:
Op 10 mei 1598 moet van de één op de andere dag het Katholieke Coevorden de nieuwe
godsdienst, de Hervormde Leer, belijden. De Rooms-katholieke kerk wordt door de
protestanten in gebruik genomen. Het kerkgebouw ziet er slecht uit. Nieuwbouw is
noodzakelijk.
De 17de eeuwse hervormde kerk van Coevorden is de eerste Protestantse kerk van Drenthe. De
kerk is dan ook een van de oudste Reformatorische kerken van Nederland.
Volgens Johan Picardt hebben er op deze plaats minstens vier of vijf kerken gestaan.
Picardt was hier van 1648-1670 predikant. De kerk heeft de vorm van een Protestantse
centraalbouw. De grondvorm is een Grieks-Orthodox kruis. Men heeft bouwtekeningen van de
Nieuwe kerk in Groningen en de Noorderkerk in Amsterdam als leidraad gebruikt. Voor het
fundament en het onderste gedeelte werd Bentheimer zandsteen gebruikt. De bouw duurde van
1641 tot 1647. De vorige kerk werd wegens bouwvalligheid was afgebroken. Die was
waarschijnlijk gebouwd in het begin van de 16de eeuw en had veel te lijden van de
verschillende belegeringen die de vestingstad in de 16de eeuw moest doorstaan. Een klein
restant van de oude kerk is de laatgotische zandstenen deuromlijsting met het jaartal 1512
die in de muur van de huidige kerk is ingemetseld. De ruimtewerking is vooral
geconcentreerd op het middendeel, daar dit overdekt is door een hoge achtdelige koepel,
terwijl de armen door een vlakke zoldering zijn gedekt. De kerk wordt bekroond door een
hoge spitse dakruiter op het snijpunt van de beide daken. Tijdens de belegeringen door
bisschop van Galen (Bommen Berend) heeft de kerk in 1672 als gevangenis dienst gedaan. De
bisschop wilde dat Coevorden weer Rooms-katholiek werd. De twee dominees en de
koster-schoolmeester werden ontslagen. Er werden beelden geplaatst en de mis werd weer
opgedragen. Zwaar beschadigd werd de kerk achtergelaten. Restauraties waren noodzakelijk.
De kerk is altijd zeer bepalend geweest voor Coevorden. Met het hoge koepelgewelf, zijn
vier pilaren en Gotische ramen gaf hij de vestingstad allure. Boven de ingang is een
gevelsteen gemetseld waarop het jaartal 1641 staat. De gebrandschilderde
glas-in-lood-ramen uit 1953 en 1965 beelden bijbelse voorstellingen uit. Tegen de
zuidwestpilaar staat de prachtig versierde, zeskantige preekstoel uit 1647 centraal. Op
het klankbord staat een soort koepel, gevormd door naar elkaar gebogen stangen. Een
druiventros en een staande vaas met een halve maan verbinden het geheel. De halve maan
werd beschouwd als het symbool voor het geuzenteken: 'liever Turcks dan Paeps'.
Er kan ook een andere verklaring voor de drie symbolen gegeven worden. De halve maan kan
gezien worden als het teken van de hemel, Gods rijk. De avondmaalsbeker is het teken van
de kerk en de druiventros die van de aarde. Hij hangt precies onder de naar elkaar gebogen
stangen, die het hemelgewelf zouden kunnen voorstellen. De kerk, 'de avondmaalsbeker', is
de verbinding tussen aarde, 'de druiventros', en de hemel 'de halve maan'. De bijbel,
geschonken in 1908 door de Coevordenaar Margienus Gerrits stamt uit 1662.
Gedenkstenen:
In de kerk zijn drie gedenkstenen aanwezig: Johan Picardt, een veelzijdig man, die naast
predikant ook promoveerde tot doctor medicus. Hij interesseerde zich voor de landbouw en
de geschiedenis van Drenthe. Hij schreef over merkwaardige zaken, zoals over het ontstaan
van "grouwelycke reuzen", witte wieven, grafheuvels en hunebedden.
Mijndert van der Thijnen, de beroemde koster-schoolmeester, die een heldendaad verrichtte
door de vesting weer voor Coevorden te heroveren en een ter ere van generaal Rabenhaupt,
voor de verdediging van Groningen en zijn medewerking bij de bevrijding in 1672. Hij werd
drost van Drenthe en Coevorden.
Interieur:
De kerk onderging in 1953-'54 een inwendige restauratie waarbij het doophek verwijderd
werd. Helaas werd bij de restauratie ook de bankomkleding bij twee vieringpijlers
verwijderd. Uit de bouwtijd bleven twee gave onderdelen van het meubilair bewaard: de
preekstoel met boogpanelen (1647) en de bankomkleding van een vieringpijler, beide met
eenvoudig decoratief snijwerk. Op de kansel een koperen lezenaar. De eikenhouten
officiersbank en de kerkbanken stammen uit 1647. Twee zilveren avondmaalsbekers van
Coevorden zijn te bewonderen in het museum Drenthe's Veste. Deze bekers waren
oorspronkelijk erebokalen, geschonken aan Mijndert van der Thijnen en zijn assistent
Nicolaas Buiter. Ze kwamen als Legaat in het bezit van de kerk, die ze in 1980 in
bruikleen aan het Museum gaf. Sindsdien gebruikt de Hervormde gemeente een nieuw
avondmaalsstel. Het orgel, geschonken door Aleida Kramer, is in 1972 totaal vernieuwd en
staat op dezelfde plaats waar vroeger het eerste orgel uit 1653 heeft gestaan. De
geel-koperen kroon is voorzien van elektriciteit en is 19de eeuws.
Kindergraf
Een van de oudste graven is een kindergraf uit 1581. Na de komst van de Fransen in 1795
hebben patriotten de wapens van de zerken weggehaald, vanwege de spreuk: 'Vrijheid,
Gelijkheid en Broederschap'. Het offerblok dateert uit 1636. De kerk van Coevorden heeft
een groot aantal restauraties ondergaan, de laatste was in 1983. In het jaar 2000 speelt
het Hervormde verenigingsleven zich af in de schaduw van de eeuwenoude kerk. Een kerk met
een boeiende geschiedenis, die het leven van de Coevordenaren voor een groot gedeelte
heeft bepaald.
Bronnen: | Dr. Regn. Steensma Lang de oude Drentse kerken (1977) ISBN 90 246 4213 2 (Bosch & Keuning - Baarn) |
Drentse Courant 2000/2001 Serie kerken in Drenthe | |
H.D. Minderhoud en B.A. Hoving: Hervormde gemeente Coevorden (Jubileum uitgave 1991) | |