Assen, Marturiakerk

Kerk.
Rond 1970 werd de Marturiakerk in gebruik genomen (01).


Links: Drents Archief Assen Foto tussen 1966 en 1969 rechts: ansichtkaart na 1960

Rond 2005 werd de kerk afgebroken en vervangen door een appartementencomplex met aan de achterkant de nieuwe kerk "De Bron".



Orgel.
Het orgel in deze kerk is afkomstig uit de Hervormde kerk (Schoterlandse kerk) van Heerenveen en werd in 1972 geplaatst. De voorgeschiedenis van dit instrument speelt zich dus af in Heerenveen. De kerk te Heerenveen werd in 1969 afgebroken, waardoor het orgel te koop kwam (02).

Geschiedenis te Heerenveen

1790: Er werd een orgel in gebruik genomen dat geschonken werd uit een aanzienlijk legaat van wijlen Martha Kinnema van Scheltinga ter nagedachtenis van haar man, wijlen Menno van Coehoorn van Scheltinga, in leven Grietman van Schoterland.
Diens grootvader Menno baron van Coehoorn was een bekend vesting-bouwkundige in de 17e eeuw die ook nog de vesting Coevorden verbeterde (03).
Op één der pijpen bevond zich de volgende inscriptie: "Dese erste pijp is in ‘t orgel geset doer Menno van Coehoorn van Scheltinga oud 12 jr. Anno 1790". Toen het orgel klaar was, werd het orgel gekeurd door N. A. Knock, oud Grietman van Ooststellingwerf. Daarna werd het orgel ingespeeld op 24 september 1790 door Sybe de Vries, organist te Leeuwarden en Gosling Jans, organist te Dokkum. De ingebruikname vond plaats op 13 oktober 1790 (04).

Het orgel dat vervaardigd werd door de orgelmaker Albertus van Gruisen te Leeuwarden kreeg de volgende dispositie:

Manuaal C - f3 Rugwerk C - f3 Pedaal C-d1
Bourdon 16’ Fluit doux 8’ Aangehangen
Prestant 8’ Fiool de Gamba 8’ disc.  
Holfluit 8’ Prestant 4’  
Spitsfluit 4’ Fluit d’amour 4’  
Octaaf 4’ Nazat 3’  
Quint 3’ Woudfluit 2’  
Super Octaaf 2’ Sexquialter 3-4 sterk  
Carlion 3 st. Dulciaan 8’  
Mixtuur 4 - 6 st. Tremulant    
Trompet 8’ b/d Afsluiting    
Trémulant Roiaal   Pedaal Koppel    
Afsluiting        
Ventyl        

4 blaasbalgen 8 voet lang en 4 voet breed; 3 windladen, twee voor ‘t Manuaal en een voor ‘t Rugwerk (05).


Boekzaal der geleerde waereld deel 150 1790

1861: Verbouwing door de orgelmakers L. van Dam en Zn. te Leeuwarden. Het kreeg toen de volgende dispositie:

Hoofdwerk C - f3 Bovenwerk C - f3 Pedaal C-d1
Bourdon 16’ Viool de gamba 8’ Aangehangen
Violon 16’ disc. Fluit dolce 8’  
Prestant 8’ Prestant 8’ disc.  
Holpijp 8’ Salicet 4’  
Octaaf 4’ Fluit travers 4’  
Roerfluit 4’ Quintfluit 3’  
Quint 3’ Woudfluit 2’  
Octaaf 2’ Carillon 2 st. vanaf g  
Tertiaan 1-2 st. Clarinet 8’  
Cornet 3 st. disc Tremulant    
Trompet 8’ b/d      

Koppelingen Hoofdw. - Bovenw. en Hoofdw. - Pedaal.




Bovenstaande foto's https://nl.wikipedia.org/wiki/Hervormde_kerk_(Heerenveen) 23-02-2022

1925: Restauratie door de firma P. van Dam te Leeuwarden. Misschien werd de tertiaan vervangen door een violon 8' (07).

1932: Bij een restauratie door de firma Sanders te Utrecht bleek de Tertiaan verdwenen en werd de Trompet 8 vernieuwd (08).



Geschiedenis te Assen

1965:
Nieuwbouw van de 3e Gereformeerde kerk in Assen. Eerst werd er gebruik gemaakt van een elektronische Ahlborn-orgel dat op de galerij stond opgesteld.

1968: Op 10 juli schrijft H.J. Doeven uit Nijensleek aan orgelmaker Mense Ruiter dat de Schoterlandsekerk in Heerenveen wordt afgebroken. Het orgel van de kerk is in goede staat. Het ene klavier stamt uit 1791 door Albert van Gruisen en het tweede klavier is in 1866 toegevoegd door P. van Dam.
Het orgel zou passen in de Hervormde kerk van Vledder. Kan Ruiter het orgel komen inspecteren?
Mense Ruiter maakt een analyse van de aankoopkosten en de kosten van demontage in Heerenveen en montage in Assen. De Salicionaal wordt gewijzigd in een Mixtuur, er komt een nieuw pedaalkalvier, de orgelkas wordt gerepareerd. Ook wordt de dispositie genoteerd. De totale kosten belopen f 40.000,- Het pedaal zou minstens 4 stemmen moeten bevatten. De nieuwwaarde wordt geschat op f 120.000,- De Violon 16,- van het manuaal zou kunnen worden omgebouwd tot een Octaaf 4.
Op 1 oktober wordt opdracht aan Mense Ruiter gegeven om het orgel in Heerenveen te demonteren en in Assen op te slaan. Men wil graag een prijsopgave in 3 varianten:
'a. herbouw van het orgel in de huidige staat
b. herbouw met pedaal
c. herbouw met vereiste stemmen aagebracht op het pedaal.'
Kladnotities van Mense Ruiter van het orgel van Heerenveen. (30)

1969: Ongedateerd plan om het orgel op te stellen voor in de kerk in de linkerhoek, schuin geplaatst. Oude orgelkas handhaven en daarin hoofdwerk en Bovenwerk. Nieuwe versmalde onderkas met daarin bestaande mechaniek en windvoorziening.
Speeltafel naar andere kant verplaatsen. Nieuwe pedaallade achter de hoofdkast. Geschatte kosten f 59.300,- Pijpwerk uit de Noorderkerk gebruiken voor pedaal.(30)
Van 18 februari dateert een begeleidende brief van Mense Ruiter voor het demonteren van het orgel in Heerenveen. Er wordt ook nog gesproken over het inspecteren van een orgel in Haarlem. De demontage van de preekstoel staat op een aparte rekening. De demontage van de preekstoel kan pas worden afgemaakt nadat een gedeelte van de kerk is gesloopt. Ruiter raadt aan het orgel op te nemen in de brandverzekering van de inventaris. (32)
Op 15 maart stuurt organist Houman een voorstel aan Mense Ruiter voor dispositie op basis van de huidige dispositie en de uitbreiding met een zelfstandig pedaal.
Op 24 juli schrijft de orgelcommissie aan Mense Ruiter. De bestaande orgelkas is voor plaatsing op de orgelgalerij 60 cm te hoog en zal moeten worden ingekort. Dit zou kunnen door het inkorten van de bovenkappen. Een andere mogelijkheid is een plaats op de grond naast jet litrugisch centrum.
Het orgel had oorspronkelijk 1 klavier en werd bespeeld vanaf de voorkant. De uitbreiding van Van Dam werd gerealiseerd door toevoeging van een positief op de plek van de oude speeltafel. De speeltafel verhuisde toen naar de rechterkant. Mense Ruiter wordt gevraagd een aantal varianten uit te werken. De commissie stuurt een dispositievoorstel, dat in het archief met verschillende aantekeningen te vinden is.
Op 8 september maakt de orgelcommissie een plan voor de plaatsing van het orgel voor in de kerk. Het orgel uit Heerenveen werd in 1968 aangekocht en eind 1968 door Mense Ruiter gedemonteerd en opgeslagen op de orgelgalerij in Assen. Eeen alternatief is het handhaven van de bestaande opbouw met Hoofdwerk en Bovenwerk en een pedaal achter het orgel. Verplaatsen speeltafel naar rechterzijde. Een gunstiger opstelling is in de vrom van een Hoofdwerk en een Rugwerk met een speeltafel tussen Hoofdwerk en Rugwerk. (Zie tekening) Hiervoor moet de mechaniek echter nieuw worden gemaakt.
Het is bij deze oplossing noodzakelijk een nieuwe orgelkassen te maken. De huige kassen passen niet in de bouwstijl van de kerk en zijn te hoog. Voor het pedaal kan gebruik worden gemaakt van pijpwerk uit het orgel van de Noorderkerk. De Noorderkerk zal over niet al te lange tijd buiten gebruik worden gesteld. De totale kosten worden ingeschat op f 72.000,-
Van 15 december is een plan voor de opbouw. De aanschafprijs bedroeg f 12.000,- inclusief een preekstoel, die weer voor f 3.000,- kon worden verkocht. In februari j.l. werd er een orgelcommissie benoemd.
De planning werd vertraagd door een discussie waar het orgel te plaatsen. De gedachte van de commisie was voor in de kerk. Na discussie met de discussie werd besloten het orgel op het balkon te plaatsen. Bij het pedaal was er eerst sprake van een pi9jpwerk te gebruiken van het orgel in de Noorderkerk van Assen. Allen die stemmen uit de Noorderkerk zullen worden gebruikt die de klank niet beïnvloeden (Subbas en Trompet). Een Fagot 16' wordt gekocht. Een Octaaf 4' kan worden gemaakt uit de Violon 16' van het Heerenveens orgel.
Het Hoofdwerk krijgt 11 stemmen met 9 stemmen uit het aangeschafte orgel. Het Bovenwerk krijgt 10 stemmen, waarvan 8 uit het oude orgel. DE Scherp en sesquilater worden nieuw. De speeltafel blijft op de huidige plaats.
Er komt een nieuwe windvoorziening. De oude was niet meer bruikbaar. De totale kosten worden ingeschat op f 56.240,-
Een ontwerp van het front wordt bijgesloten. Van dezelfde datum is een bijgewerkt plan met de kosten. Het bedrag komt nu op f 72.000,- (30)



Tekeningen (30) Klik op de afbeeldingen voor een vergroting

Op 29 november schrijft organist Houman na een bespreking op 15 november met architect Cees Groen dat een plaatsing voor in de kerk wordt afgekeurd. Het orgel wordt geplaats op het balkon achter in de kerk.
Het eerste plan ging uit van de plaatsing in de vorm van een Hoofdwerk en Rugwerk en daarnaast het pedaal in twee torens. Dit plan bleek te duur te zijn (f 72.000,-). De architect adviseert de bestaande hoofdkas te handhaven en het benedenfront iets te wijzigen.
Een gedeelte van de balustrade kan worden uitgenomen. De galerijvoer kan worden verdiept. Op de tweede pagina een aantal beslispunten. (30)

1970: Op 4 februari schrijft Mense Ruiter dat de bovenkast ca. 25cm vooruit geplaatst moet worden. De kosten worden erg hoog als de kast geheel schoon wordt gemaakt en daarna opnieuw geverfd. Beter is dit te laten onderzoeken door een goede schilder. Verder heeft hij 3 dikke platen schuimplastic nodig voor de bergkamer.
Op 3 maart maakt Mense Ruiter een omschrijving van de uit te voeren werkzaamheden. Ook het contract is van die datum.
Plan van 11 maart.
Van 29 oktober dateert een plan voor het plaatsen, restaureren en uitbreiden van het orgel uit Heerenveen.
Geplande dispositie:
Hoofdwerk: Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Nasrad 2 2/3', Octaaf 2', Mixtuur II-V, Tertiaan I-II, Cornet III discant, Trompet 8'
Bovenwerk: Fluit Douce 8', Viola da Gamba 8', Salicet 4', Fluit travers 4', Woudfluit 2', Quint 1 1/3', Scherp III-IV, Carillon II vanaf g, Sesquilater II discant, Clarinet 8'
Pedaal: Prestant 16', Subbas 16', Prestant 8', Octaaf 4', Mixtuur, Bazuin 16', Cornet 4'
De bouw volgt in twee etappes:
1. Bouw van het manualiter gedeelte
2. Bouw van het pedaal
Wijzigingen van het Heereveense instrument:
Hoofdwerk: Bestaande Cornet op de plek van de Violon 16, Niwue Mixtuur op de plek van de Cornet, op de plek van de Salcionaal een Tertiaan, Op de plek van de Quint de Fluitquint van Manuaal II, de Roerfluit 4' bas gaat naar een kantsleep om plaats te hebben voor de nieuwe Mixtuur
Bovenwerk: De bestaande Fluit Travers 4' gaat naar een kantsleep om plaats te maken voor de nieuwe Scherp, de Quint 3' van het Hoofdwerk gaat als Quint 1 1/3' naar het Bovenwerk, Prestant 8' discant wordt vervangen door een Sesquilater II discant, De Salicet 4' wordt vermaakt tot een Octaaf 4', op de plek van de Fluit 4' komt een Scherp
Er komt een nieuwe pedaalkoppel naar het Hoofdwerk. De windladen worden voorzien van een verend slepen systeem.
De windvorziening wordt geheel nieuw. Restauratie van de kas valt buiten deze offerte.
De kosten van deze fase bedragen f 40.208,- Geplande opleverdatum is eind 1970.
Van 30 oktober dateert een plan voor de uitvoering van fase 2 het zelfstandige pedaal met 7 stemmen. De kosten worden ingeschat op f 27.930,- incl. BTW. (30)


1971: Op 30 januari geeft Mense Ruiter een specificatie van de bestede uren voor het demonteren van het orgel in IJsselstein. Op 1 februari maakt Mense Ruiter een beschrijving van het De Koff-orgel uit 1915 in IJsselstein. (30)
In maart 1971 verhuisde het elektronische Ahlborn-orgel van de orgelgalerij naar het liturgische centrum, zodat Mense Ruiter kon beginnen met de opbouw van het orgel uit Heerenveen. (24)


Klad-tekening d.d. 22 november door MR

Door Houwman en van Mechelen wordt het door Mense Ruiter beschreven orgel uit de Hervormde kerk te IJsselstein aangekocht. Het orgel werd aangekocht om met de pedaalregisters uit dit orgel een zelfstandig pedaal voor de Marturiakerk te realiseren. De rest zou moeten worden doorverkocht. Het Orgel van IJsselstein werd gedemonteerd door Mense Ruiter en werd met eigen mensen via transportbedrijf Sloots opgehaald. Het orgel werd opgeslagen in de (toen leegstaande) Bethelkerk aan de Groningerstraat. Het doorverkopen lukte aanvankelijk niet erg. Eén van de organisten (Bert Koetsier) studeerde in Kampen en had contact met Piet Zwart, destijds organist van de Burgwalkerk te Kampen. Door zijn bemiddeling kon het IJsselsteinse orgel in oktober 1971 via Piet Zwart, die als adviseur optrad, verkocht worden aan de Gereformeerde Gemeente in Kampen. (24)
Zie onderstaand artikel:


Reformatorisch Dagblad, 30 juni 1973, p. 4

1972: Op 21 juni maakt orgelmaker Mense Ruiter een overzicht van het meerwerk bij de plaatsing van orgel in Assen. (30)
Een poging om de Posaunenbass van het Walcker-orgel uit de Grote kerk te Wildervank aan te kopen mislukte. Men wilde echter in Wildervank dit register niet afstaan. (28)


Foto van onbekende herkomst via Frits Kaan (16)

Mense Ruiter voerde de volgende werkzaamheden uit:


Foto van onbekende herkomst via Frits Kaan (16)

Op 20 mei 1972 wordt het orgel feestelijk in gebruik genomen met een concert door J.J. Houwman, de organist van de kerk.

Jo Houwman (Facbook d.d. 04-09-2020)

Het programma bestond uit de volgende onderdelen:


Links: Nieuwsblad van het Noorden 23-05-1972, rechts: Drentsche en Asser Courant 23 mei 1972 (30) Klik op de afbeelding voor een vergroting.


Foto links (25), afbeelding rechts (31) Klik op de rechter afbeelding voor een vergroting

1972: Op 1 september is er een begroting voor het toevoegen van een zelfstandige pedaal
Op 29 november schrijft Mense Ruiter aan organist Houman over het toe te voegen zelfstandig pedaal. De pedaalwindlade voor 9 stemmen kost per 1 oktober 1973 f 18.484,- Op het 3e blad worden de werkzaamheden nader gespecificeerd.

1973: Op 27 februari dient de orgelcommissie een verzoek in bij de gemeente Assen voor het verkrijgen van een subsidie op het toe te voegen zelfstandige pedaal. Met de orgelcultuur is het in Assen slecht gesteld. Er zijn in Assen geen orgels aanwezig die geschikt zijn voor het geven van concerten. Het Marturia-orgel zou zeer geschikt zijn voor het geven van orgelconcert als er een zelfstandig pedaal aan wordt toegevoegd. De kosten hiervan worden geschat op f 55.000,- Is de gemeente bereid een subsidie van f 15.000,- te verlenen? Er is ook een subsidie aangevraagd bij de provincie Drenthe en het Anjerfonds. Aanbevelingen van Wim van Beek (organist Martinikerk Groningen), Lambert Kwakkel (organist Grote Kerk Zwolle) en het Drents Genootschap werden ingezet als ondersteuning van het subsidieverzoek. Het orgel in de Jozefkerk wordt gekwalificeerd als historisch onbelangrijk en oninteressant. (31)
Op 27 maart schrijft Mense Ruiter aan organist Houman dat de pedaalwindlade eerst zal worden afgewerkt. Dan is de prijs bekend en kan het resterende bedrag worden besteed aan het pijpwerk. In een tweede brief van die datum schrijft Mense Ruiter aan organist Houman dat de pedaalwindlade voor 9 stemmen met registratuur en speelmechaniek wordt opgeleverd voor f 30.000,-. Montage zal plaatsvinden vanaf januari 1974.
Op 1 mei verstrekt de kerkenraad aan Mense Ruiter de opdracht tot uitbreiding van het orgel met een vrij pedaal.
Op 8 mei bevestigt Mense Ruiter de opdracht tot uitbreiding van het orgel met een zelfstandig pedaal.  (30)
Op 26 november schrijft Het Drents Genootschap aan de provincie Drenthe over het orgel in de Marturiakerk. men maakt een vergelijking met het nieuwe orgel in de Grote kerk van Coevorden. Het Genootrschap is van mening dat het orgel in de Marturiakerk ook een subsidie waardig is.
Op 19 december vraagt de provincie aan het provinciaal museum om hun zienswijze voor het verlenen van een subsidie om een zelfstandig pedaal toe te voegen. Soortgelijke verzoeken uit Meppel en coevorden hebben niet tot het verlenen van een subsidie geleid. Mogelijk kan Klaas Bolt worden geraadpleegd. (33)

assen04d.jpg (23521 bytes)1974: Op 4 januari schrijft pijpenmakerij Carl Giesecke & Sohn toe om een Bazuin 16' te leveren. (30)
De gemeente Assen verleende op 4 januari een subsidie van f 15.000,- voor de toevoeging van het zelfstandige pedaal onder de voorwaarde dat er in saqmenwerking met "De Kolk" concerten moeten worden georganiseerd die publiek toegankelijk zijn. (31)
Op 6 februari vragen Houwman en Van Mechelen aan mense Ruiter om een contract op te stellen voor het toevoegen van een zelfstandig pedaal. De bouw van een pedaalkas is al in een vergevorderd stadium. Wanneer kan er een overleg plaatsvinden?
Op 28 februari 1974 maakt Mense Ruiter een begroting voor het toevoegen van een zelfstandig pedaal op basis van het in 1972 aangekochte pijpwerk:
- Prestant 16' en Prestant 8' gecombineerd. Deze wordt gemaakt uit de aanwezige Prestant 16' pijpen en de Vioolprestant-pijpen. Eventueel aangevuld met nieuw pijpwerk
- Bourdon 16' en Bourdon 8' gecombineerd. De aanwezig 18 metalen pijpen met de 24 pijpen van Mahagonie
- Octaaf 4 samen te stellen uit aanwezige pijpen aangevuld met nieuw pijpwerk
- Nachthoorn 2 aanwezige pijpen aangevuld met 3 nieuwe pijpen
- Ruispijp IV aanwezige met 12 nieuwe pijpen
- Bazuin 16 geheel nieuw
- Trompet 4 uit aanwezige pijpen
Totale prijs exclusief BTW: 57.502,35
Oplevering verwacht in september 1974, mits de te leveren bazuin 16' op tijd arriveert. (30)
Op 5 april beantwoordt Corneille F. Janssen de vraag van de provincie van december 1973. Het advies van Klaas Bolt liet even op zich wachten vanwege zijn drukke werkzaamheden. Duidelijke argeumenten om een vrij pedaal toe te voegen ontbreken. Boven dien bestaat het pijpwerk van dit pedaal uit pijpmateriaal van diverse herkomst. Bolt vindt dat het toevoegen van een pedaal van 9 stemmen buitenproportioneel is. Verantwoord zou zijn 3-4 stemmen. Het orgel in Assen is echter inmiddels zo gewijzigd dat het waarschijnlijk niet meer als munument kan worden aangemerkt. Het orgel is wel een goede toevoeging op het orgelbestand in Assen. Het orgel is echter beslist niet van nationale importantie. Het schrootjesplafond lijkt Bolt funest boo de akoestiek.
Op 23 april schrijft de provincie aan de orgelcommissie dat ze pas een besluit kunnen nemen als het orgel is afgerond. Met vindt 9 stemmen te veel. Ook de akoestiek is problematisch. (33)

De kast voor dit pijpwerk wordt door eigen krachten vervaardigd. (12). De uiteindelijk dispositie luidt nu als volgt:

Hoofdwerk   Bovenwerk   Pedaal  
Bourdon 16’ Viola di Gamba 8’ Prestant 16’
Prestant 8’ Fluit dolce 8’ Bourdon 16’
Holpijp 8’ Fluit travers 4’ Octaaf 8’
Octaaf 4’ Salicet 4’ Bourdon 8'
Roerfluit 4’ Woudfluit be Octaaf 4’
Quintfluit 3’ Nasard 1 1/3’ Nachthoorn 2’
Octaaf 2’ Sesquialter 2 st. disc. Ruispijp 4 st.
Tertiaan 1-2 st. Carillon 2 st. disc. Bazuin 16’
Cornet 3 st. disc. Scherp 3-4 st. Trompet 4’
Mixtuur 3-5 st. Clarinet 8    
Trompet 8' b/d Tremulant      
Tremulant          
Koppelingen: Hoofdw. - Bovenw. ; Hoofdwerkw. - Ped. (13)

1975: Op 27 maart schrijft Corneille F. Janssen dat Bolt en Leonhardt op 25 maart een bezoek hebben gebracht aan de Marturiakerk. Het toegevoegde pedaal is niet bijzonder maar verhoogd de bruikbaarheid. De muzikale kwaliteiten van het orgel zijn bij de overbrenging van Heerenveen naar Assen behouden gebleven. Het oordeel over het toegevoegde pedaal is niet gunstig. Er is door het kerkbestuur een akoestische adviseur aangetrokken en op basis van zijn advies zullen er wijzigingen in de kerk worden aangebracht. Er zijn onvoldoende argumenten om de subsidie af te wijzen.
Op 6 mei schrijft de provincie dat er geen subsidie wordt toegekend. (33)

1989: Op 1 februari geeft orgelmakerij Mense Ruiter een overzicht omtrent de onderhoudstoestand van de orgels van de Gereformeerde kerk.
- Marturiakerk: orgel in 1971/72 geplaatst en uitgebreid. De schuif in de balg van de bovenwerklade loopt stroef. Dit is met grafiet op te lossen. Dit probleem kan zich ook voordoen in de andere balgen. In de werkplaats is een goede magezijnbalg beschikbaar van Maarschalkerweerd. Deze zou de bestaande balgen in 1x kunnen vervangen. Installatiekosten ca. f 15.000,- (30)

1995: Mense Ruiter repareert enkele windlekkages. (30)

1999: Op verzoek van de kerkrentmeesters wordt in het archief van Mense Ruiter gezocht naar gegevens over de verplaatsing van het orgel van Heerenveen naar Assen. Er is weinig te vinden. Het orgel is in 1969 aangekocht voor f 12.000,-, samen met een preekstoel. De kosten voor de montage en vervoer bedroegen f 3.000,-. (30)

2001: Orgelmakerij Mense Ruiter onderzoekt of het orgel van de Marturiakerk kan worden geplaatst in de Zuiderkerk. Het orgel zou kunnen worden geplaatst op de plek van het huidge orgel of er tegenover op de galerij.
De ruinte boven de kansel is aan de krappe kant en vraagt aardig wat bouwkundige maatregelen. Op het balkon tegenover kan het orgel ruimschoots worden geplaatst. Wel dient te worden onderzocht of het balkon het orgel kan dragen.
De kosten van overplaatsing worden ingeschat op ca. f 100.000,- exclusief bouwkundige maatregelen. Het huidige orgel wordt langzamerhand gerestaureerd door het vervangen van de membranen en het opnieuw beeren van de balgen. Het vervangen van de resterende oude membranen vergt een bedrag van circa f 30.000,-

2002: Sinds ca. 7 jaar liep er al een discussie of de kerk gezien het SOW-proces open kon blijven. Er is nu besloten de kerk af te stoten en als SOW-gemeente verder te gaan in de kerk "Het Anker". Het is nog niet bekend of de kerk wordt afgebroken of dat de kerk wordt verkocht aan een ander kerkgenootschap. Er wordt getracht het orgel voor Assen te behouden. (14)
Op 6 november vragen de kerkrentmeesters aan orgelmakerij Mense Ruiter een offerte uit te breng voor demontage en opslag van het orgel. De kerk wordt per 1 januari 2003 gesloten. (30)



Reformatorisch Dagblad, 4 juni 2002, p. 8., ombekende krant (30) Klik op rechter foto voor een grotere afbeelding

2003: Het orgel werd begin januari door de orgelmaker Sicco Steendam afgebroken en opgeslagen. Er is nog geen nieuwe bestemming voor het instrument.
De organist Wietse Meinardi heeft in december 2002 voor het afbreken van het orgel nog een opname gemaakt van het instrument. Deze opname werd uitgebracht op de CD Postludium. De CD is verkrijgbaar bij de organist http://www.wietsemeinardi.nl.

Medewerkers van de orgelmakerij Steendam bezig met de demontage van het instrument
200x: De oude kerk in Soest was op zoek naar een historisch orgel en probeerde het orgel aan te kopen en gerestaureerd in de kerk te plaatsen. Dit plan slaagde echter niet. Inmiddels (2016) is in Soest een van Gruisen/van Oeckelen-orgel uit Harlingen geplaatst. (29)
 

2006: Op 5 april schrijft orgelmakerij Mense Ruiter een rapport om de bruikbaarheid voor de verkoop ervan te bepalen.
Manuaal-windladen: deze zijn gemaakt door Van Dam. Ze zijn alleen opgeknapt en niet gerestaureerd
Windvoorziening: systeem Ruiter met kleine hogedruk-balgjes. PVC-kanalisatie
Manuaal-klaviatuur: door Van Dam. Enigszins verend toucher
Pedaal-klaviatuur: nieuw door Ruiter
Mechaniek: van Dam, maar omgewerkt door Ruiter. Nieuwe winkelhaken en walsarmen
Pedaalkoppel: nieuw gemaakt door Ruiter
Pijpwerk: van de 30 registers zijn er 10 van Van Gruisen, 4 van Van Dam, 7 van Ruiter, 6 van De Koff en 3 van onbekende herkomst.
Ruiter beaald ook de waarde van het instrument en acht het instrument geschikt voor een kerk met circa 1.000 zitplaatsen. (30)

De kerk is inmiddels afgebroken en maakt plaats voor nieuw complex met appartementen een school en een nieuwe kerk. Zie onderstaande afbeelding


2007: In de nieuwe kerk "De Bron" wordt een nieuw orgel gebouwd door de orgelmakerij Steendam. Zie http://www.orgelbouwsteendam.nl

2011: Het van Gruisen-orgel is (zonder het pedaal) verkocht naar Spanje en werd daar op 21 juni 2011 ingebruik genomen in de kerk Real Oratorio del Caballero de Gracia te Madrid.
De orgelmaker Luiz Magaz ( http://www.organeros.com ) heeft het daar geïnstalleerd.
De kerk Real Oratorio del Caballero de Gracia te Madrid is in 1786 gebouwd door de beroemde architect Juan de Villanueva en heeft een uitstekende akoestiek. De hoogte van de centrale toren van het orgel heeft weer zijn oorspronkelijke hoogte gekregen. Het onderpositief is gewijzigd in een rugpositief, maar is nog steeds loos en bevat dus geen pijpwerk. (26)

Hartelijke groeten en de beste wensen voor het komende jaar 2017

Verder informatie over de situatie te Madrid is te vinden op de volgende website:
https://www.facebook.com/Organo.Oratorio.CaballerodeGracia 
Een video is te vinden op Youtube: http://www.youtube.com/watch?v=LzLbwQ7X46c  (15)
Op deze video is goed te zien dat het onderpositief nu is gewijzigd in een rugpositief en los staat van de hoofdkas.


Bron: https://www.facebook.com/Organo.Oratorio.CaballerodeGracia Klik op de foto voor een vergroting.

Een uitgebreide fotoreportage van het orgel in Madrid door Sd Fahner is te zien via een powerpointpresentatie.

De huidige dispositie (2016) volgens opgave van de Spaanse orgelmaker Luiz Magaz luidt als volgt: (26)

HOOFDWERK (Manual I) – 54 notas (C-f’’’) BOVENWERK (Manual II)- 54 notas (C-f’’’) PEDAL 30 notas (C – f’)
1. Bourdon 16’ (Violón 16’) 13.Viola di Gamba 8’ (Gamba 8’) 23. Subbajo 16’
2. Prestant 8’ (Flautado 8’) 14. Fluit dolce 8’ (Violón 8’) 24. Bajo 8’
3. Holpijp 8’ (Violón 8’) 15. Fluit travers 4’ (Flauta traversera 4’) 25. Fagot 16’
4. Octaaf 4’ (Octava 4’) 16. Salicet 4’ (Octava estrecha) 26. Octava 4’
5. Roerfluit 4’ (Flauta de chimenea) 17. Woudfluit 2’ (Flauta en Quincena)  
6. Quintfluit 2’ 2/3 (Docena nasarda) 18. Nasard 1’ 1/3 (Flauta en 19ª)  
7. Octaaf 2’ (Quincena) 19. Sesquialtera 2 st disc. (12ª-17ª tiples)  
8. Tertian 1-2 st (Decisetena- Decinovena) 20. Carillón 2 st disc.  
9. Mixtuur (Lleno 3-5 hil) 21. Scherp 3-4 st (Címbala 3-4 hil)  
10. Trompet 8’ b (Trompeta 8’, bajos) 22. Clarinet 8’ (Clarinete, juego de lengüeta libre)  
11. Trompet 8’ d (Trompeta 8’ tiples)    
12. Cornet 3st disc. (Corneta Tolosana 3 hil)    

ACOPLAMIENTOS
27. I-II
28. I/P (26)

2016: De Pedaallade (niet historisch) wordt door Sicco Steendam hergebruikt voor het Vierdag-orgel uit de voormalige Nederlands Gereformeerde Kerk in Eindhoven (Vierdag, 1974), dat hij in Terneuzen Gereformeerde Gemeente plaatst. (27)




Bronvermelding:.

  1. E-Mail van Frits Kaan d.d. 7-7-2003 
  2. Van Mechelen. a. w. 8-7-1993. De koopsom was f. 12. 000, --. De preekstoel werd voor f. 3000, -- verkocht naar Doesburg, N. H. kerk en voor dit bedrag werd het orgel verplaatst.
  3. Boekzaal II(1790)739-742. Nw. Ned. Biogr. Wb. I(19. . )kolom 620-622. Veenhoven. Coevorden(1969)68.
  4. Zie ook Jongepier. Friesland. (1970). G. H. Broekhuyzen. Orgelbeschr. (1986). . .
  5. Boekzaal. a. w. (1790)740. Predikatie door ds. J. W. A. Schroeder over 2 Kron. 5: 12-14. Zangkoor zong liederen van Schutte.
  6. Dat dit Van Gruisen-orgel in 1861 in Van Dam-trant werd omgebouwd kan weliswaar verklaard worden uit de behoefte aan een andere begeleidingspraktijk, maar valt evenwel toch te betreuren daar van de orgelmaker Van Gruisen niet zoveel bewaard bleef.
  7. Jongepier. a. w. (1970).
  8. Het Orgel(1932-1933)38. De Harp(1932)69-70. Hieruit blijkt dat het orgel toen 2 klavieren en 21 stemmen had met in totaal 1050 pijpen. De N. K. O. adviseerde een andere orgelmaker.
  9. Trouw, zaterdag 5-6-1974.
  10. Zie V. d. Kleij/Zwart. Orgels Kampen(1995)105.
  11. Trouw. a. w.
  12. Zie Het Orgel(1972)167-168 en Het Orgel(1975)232-235. Artikelen van J. Jongepier, organist Grote kerk Leeuwarden.
  13. Idem als noot 12. Dispositie gespecificeerd. Bijlage 1.
  14. Dagblad van het Noorden d.d 31 mei 2002
  15. E-Mail van Frits Kaan op 5 september 2011
  16. E-Mail van Frits Kaan d.d. 22-10-2013
  17. Boek: Het historische orgel in Nederland 1769-1790 blz. 362-365
  18. De Orgelvriend 1973-03 het orgel in de Marturiakerk te Assen
  19. De Orgelvriend 1980/04 Orgelexcursie 19 april 1980 naar Assen
  20. De Orgelvriend 2009/10 Wietse Meinardi: Postludium door André  Kruijf
  21. Het Orgel 1969/11 Orgelbouwnieuws
  22. Het Orgel 1972/06 Orgelbouwnieuws door Jan Jongepier
  23. Het Orgel 1975/07-08 Orgel Marturiakerk Assen voltooid door Jan Jongepier
  24. E-Mail van Bert Koetsier d.d. 17-3-2014
  25. www: http://reliwiki.nl/index.php/Assen,_Thorbeckelaan_197_-_Marturiakerk
  26. E-Mail d.d. 27-12-2016 van Luiz Magaz
  27. Facebook-pagina Sicco Steendam d.d. 26-12-2016
  28. Boek: Wim de Olde "Het Walcker-orgel van de Grote kerk te Wildervank" pagina 33 (Frits Kaan wees me op deze passage)
  29. Mail: Frits Kaan d.d. 21 januri 2017 op basis van een bericht uit http://www.orgelnieuws.nl
  30. Archief Mense Ruiter
  31. Drents Archief: 0938 Secretariearchief Gemeente Assen (1872) 1966-1983 (2006) 2701 Subsidie restauratie orgel Marturiakerk; 1972-1974
  32. Mense Ruiter oude archief
  33. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 166 Assen, Marturiakerk (van Gruisenorgel); 1973-1975

assen04c.jpg (21492 bytes)

Bijlage 1.

Het Orgel (1975) 234-235. Overzicht van de dispositie.

Hoofdwerk  
Bourdon 16’ Van Gruisen
Prestant 8’ Van Gruisen
Holpijp 8’ Van Gruisen
Octaaf 4’ Van Gruisen
Roerfluit 4' Van Dam
Quintfluit 3’ vóór 1972 op het Bovenwerk, nu op de plaats van de prestantquint 3’.
Octaaf 2’ Van Gruisen
Tertiaan 1 - 2 sterk 1972.
Cornet 3 sterk disc. c1 = 3 1/5 - 2 2/3 - 2 geplaatst op de sleep van de Violon 16’ D.
Mixtuur 3 - 4 sterk 1972, discant op Cornetsleep, bas op de plaats van de Roerfluit 4’, die nu op de plaats van de Violon bas staat.
Trompet 8’ b/d 1932, Sanders, metalen stevels en koppen.
Bovenwerk  
Viola di Gamba 8’ Van Gruisen. C-H gecombineerd met Fluit dolce.
Fluit dolce 8’ Van Gruisen
Fluit travers 4’ Van Gruisen. In 1972 op een nieuwe kantsleep geplaatst C-H gedekt, rest open, cylindrisch
Salicet 4’ Van Dam
Woudfluit 2’ Van Gruisen
Nasard 1 1/3’ 1972, op de plaats van de Quintfluit 3’.
Carillon 2 sterk Van Gruisen. Vanaf g klein: 1 3/5 - 1.
Sesquialter 2 sterk D 1972, op de plaats van de Prestant 8’ disc..
Scherp 3 - 4 sterk 1972, op de plaats van de Fluittravers.
Clarinette 8’ Van Dam, doorslaand.
Pedaal  
Prestant 16’ C-H zink, expressions, veel overlengte, oorspronkelijk pijpen uit Julianakerk Scheveningen. Vanaf c klein transmissie uit Octaaf 8’.
Bourdon 16’ C-h0 hout, 1975 zeer kwinterende klank.
Octaaf 8’ Salicet van IJsselstein geperste labia, Duits fabrieks-pijpwerk met slagletterinscriptie G. pr. (Geigenprincipal) kernsteken zoveel als mogelijk was.
Bourdon 8’ Transmissie uit de 16’ zeer kwinterende klank vanaf c0 pijpwerk uit Scheveningen, kernsteken als bij Octaaf8’ overgang hout/metaal sterk hoorbaar.
Octaaf 4’ C-f0 cilindrisch, oud, vanaf fis0 Van Gruisenpijpen, trechtervormig.
Ruispijp 4 sterk De Koff 1943, uit IJsselstein C= 2 - 1 - 2/3 - 1/2 expressions in het twee-voets koor, wijde mensuur.
Nachthoorn 2’ De Koff 1943, uit IJsselstein wijd, met expressions.
Trompet 4’ uit Scheveningen, Julianakerk slagletterinscriptie Trp 8.
Bazuin 16’ 1975 fabriekstongwerk met houten stevels en metalen koppen.
  

Literatuur:

Schrijver Boek- of tijdschrift Omschrijving
KNOV Het Orgel 1975/07 Orgel Marturiakerk voltooid
KNOV Het Orgel 1972/06 Het orgel in de gereformeerde Marturiakerk te Assen
NIVO Het historische orgel in Nederland 1769-1790 Assen Gereformeerde Marturiakerk blz. 362-365

 Reportage sloop orgel en orgelbalkon door Frits Kaan