Annerveenschekanaal, Hervormde kerk

Kerk
In 1836 werd dit typische boerderijkerkje gebouwd. Het ligt dicht tegen de Noordoost-grens van Drenthe. Voorheen ressorteerde de kerkelijke gemeente onder Anloo maar in 1840 werd zij zelfstandig. In 1860 kreeg de kerk een torentje waarin een luidklok hangt (01).


Drentsche courant 20-07-1841




Orgel

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 27 juni 2022
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Prestant 8, Octaaf 4', Octaaf 2
 - Henry Purcell (1658-1695) Air Eerst alleen Holpijp 8' en daarna met verschillende discantregisters Octaaf 4, Viola 8', Prestant 8'
Geluidsopnamen door Harro Kraal d.d. 27 juni 2022
 - J.S. Bach (1685-1750): Goldberg variaties nr. 19 en 22
 - G.F. Händel (1685-1759): Delen uit de Suite in E mineur


2018: RTV Drenthe over het orgel in Strunen door Drenthe: http://www.rtvdrenthe.nl/tv/programma/29/Strunen/aflevering/32735
RTV Drenthe: 12 december Start van de restauratie van het orgel: https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/141840/Kerkorgel-Annerveenschekanaal-in-honderden-stukjes-voor-reparatie

Voor 1916: Zo goed als zeker was het orgel van 1916 het eerste orgel van de kerk. In de notulen van de kerkvoogdij van 22 maart 1915 wordt besloten het jaarsalaris van de voorzanger Lammert van der Glas sr. te verhogen van f 65,- naar f 75,-


1916: Op de vergadering van 7 augustus 1916 wordt de gehouden collecte voor het orgel besproken. Een deel van de aanwezigen had liever geld voor de pastorie uitgetrokken. Men wil er eigenlijk vanuit de kerkvoogdij geen geld insteken.

Op de vergadering van de kerkvoogdij van 4 december wordt overlegd over de aanstelling van een organist Lammert van der Glas jr. (Hij is de zoon van de voorzanger). De kerkvoogdij heeft liever een ander, maar hij was de enige sollicitant. Men besluit hem voor 1 jaar te benoemen voor een jaarsalaris van f 100,- Hij moet daarvoor ook de avonddiensten spelen. Er werd overlegd om Lammert van der Glas sr. een cadeau te geven, maar er werd nog geen besluit genomen.




Er wordt een gebruikt viervoets orgel geplaatst door de firma A. S. J. Dekker, orgelmakers te Goes. Het orgel was voorzien van een grotendeels vurenhouten kast en in het front zinken pijpwerk (02). In een aantal bewaard gebleven cahiers van de fa. Dekker is over deze plaatsing het volgende te lezen:
"ANNERVEEN (ANNERVEENSCHE KANAAL), Hervormde kerk: Oktober 1916 opdracht levering gebruikt pijporgel (windlade, pijpen enz. afkomstig van een huispijporgel van De Ligny, Oude Tonge). Nieuwe kas (zoals te Achlum), nieuwe zinken frontpijpen (op pneum. kegellade); klavier aan achterzijde, nieuw toetsbeleg, blaasbalg als nieuw.
Dispositie:
Prestant 8 vt bas (vanaf c°) en discant
Holpijp 8 Vt bas en discant
Prestant 4 Vt bas en discant
Violadegamba 8 Vt discant
Fluit 4 Vt doorlopend
Octaaf 2 Vt doorlopend
Ventiel
Manuaalomvang: C — f3 (nieuw) aangehangen pedaal: C-f0
Kosten voor vervoer en plaatsing f 910,—. 10 jaar garantie, mits jaarlijkse stemming."



Bericht uit het tijdschrift "Het Orgel" van januari 1917


Foto uit archief van http://www.kerkeninbeeld.nl

Foto Beeldbank Drents archief


De ingebruikneming vond plaats op 21 december 1916 om 18:00 uur met een leerrede over Psalm 98:2 door ds. B. Scholtens.

"Dit orgel is geleverd door den Heer A.J. Dekker van Goes, orgelfabrikant. De muziek was van een gebruikt orgel, het houten omkleedsel was geheel nieuw gemaakt. Het heeft gekost g 910,- De gezamenlijke onkosten hebben bedragen f 1362,55 De inkomsten, bijdragen en collecten bedragen f 1010,52 Het ontbrekende is door de Kerkvoogden bijgepast. De vertimmering is geschied door Gebr. Spiekman en heeft gekost f 323,95 Het verfwerk door L. van Glasjes voor f 75,- ... Het orgel is een sieraad voor de kerk, en heeft een lief, zacht geluid."
Daarna de namen van de kerkvoogden van dat moment. (06) (09)


Klik op de afbeelding voor een vergroting

1917: In de vergadering van de kerkvoogdij van 29 mei 1917 wordt besloten de voorzanger Lammert van der Glas sr. een gratificatie van f10,-  te geven voor langdurig bewezen diensten. (11)


In de vergadering van 27 november wordt besloten de tijdelijke benoeming van Lammert van der Glas jr. om te zetten in een vaste benoeming.
Indien hij niet aan zijn verplichtingen voldoet kan hij altijd worden ontslagen. Dit wordt met algemene stemmen aangenomen. (11)


1920:  In de vergadering van 26 mei van de kerkvoogdij wordt een salarisverhoging van de organist besproken. Er wordt geen besluit genomen. (11)



Nieuwsblad van het Noorden 28-11-1929

1928: In de vergadering van 25 juli wordt de vraag van de organist behandeld of de kerk kan bijdragen in het pensioenfonds. Dit wordt toegezegd met de opmerking dat men die ook meteen weer kan beëindigen. (11)


1932: In de vergadering van 15 december vraagt men zich af of het stemmen van het orgel met f22,- niet te duur is. Huisman neemt contact op met iemand uit Stadskanaal. OOk het orgel in het lokaal moet worden nagezien. (12)




Nieuwsblad van het Noorden 14-04-1932


Provinciale Drentsche en Asser courant 12-04-1932 (Klik op de afbeelding voor een vergroting)

1933: In de vergadering van 20 maart wordt een ingekomen stuk van de fa. Brandt en Zn. behandeld. Er wordt niet vermeld of mer er op in is gegaan. (12)


1934: In de vergadering van 28 maart komt het functioneren van organist Lammert vd Glas aan de orde. Men heeft hem voor het laatst gewaarschuwd. Er wordt niet vermeld wat de problemen zijn. (12)


1934: In de vergadering van 12 juli wordt de toestand van het orgel besproken. Huisman zal nog een keer contact opnemen met de persoon uit Stadkanaal om het orgel na te zien. (12)


1934: 12 december Er is nu een gesprek geweest met de orgelstemmer Runeman uit Assen. Hij zal het orgel binnekort nazien. (12)




Provinciale Drentsche en Asser courant 17-07-1934, 26-09-1934, 13-10-1934

1935: 12 december De toeslag (voor pensioen-opbouw) van organist vd Glas is gewijzigd. men stelt hem hiervan in kennis. (12)


1937:5 april Ingekomen stuk over een "gemeenschappelijke" orgelstemming. Onduidelijk wat hiermee wordt bedoeld. (12)




Provinciale Drentsche en Asser courant 30-11-1937

1938: blad met inkomsten en uitgaven met vermelding van een aantal posten voor orgel en organist. Dit blad zat los bij de notulen van de kerkvoogdij. Vermoedelijk fout terecht gekomen. De organist verdient inmiddels f25,- meer dan bij zijn aanstelling in 1916.
De orgeltrapper verdient 25,- per jaar. Er is dus nog geen windmotor aanwezig. Een stembeurt kost f 12,50 (12)


1938: L. van der Glas wordt uit 25 sollicitanten benoemd als organist in Zuidlaren.

Provinciale Drentsche en Asser courant  01-06-1938, 07-03-1939

1939: De heer K. M. Luijten te Delden, technisch orgelbouwkundig adviseur van de afdeling Gelderland en Drenthe van de vereniging
van kerkvoogdijen, maakt op 22 april een rapport over het orgel (10).

Hij stelt het volgende voor: Schoonmaken van het orgel, pijpen opnieuw intoneeren en stemmen, ventielen beleeren, pulpeten vervangen door koperplaat met leer, nieuw koperdraad, een nieuw klavier -op oude blijft het ivoor niet weer vastzitten- ca.Fl. 300.-
Een fout is dat de lade zeer kleine afmetingen heeft, waardoor het pijpwerk zéér dicht op elkaar staat en niet voldoende uitspraak heeft; verder dat maar een 8 voets register voor de 12 diepste tonen pijpen heeft, waardoor het orgel geen grond heeft. Bij de Prestant het hoofdregister ontbreken deze 12 grootste pijpen en bij de V.d.Gamba ontbreken 24 grootste pijpen.
Het verdient daarom, indien nogelijk, alle aanbeveling om grootere nieuwe windlade van normale afmetingen te laten aanbrengen, geheel pneumatisch, het bovengenoemde ontbrekende pijpwerk ook te laten aanbrengen, waarbij het mogelijk is van deze prestantpijpen een nieuw grooter front te bouwen dat meer aanzien heeft. De kosten hiervan komen op FI. 1000.- à 1100.-
Een windmachine met toebehooren komt op ca. fl. 225.-
Mocht Uw College nadere gegevena of adviezen wenschen, dan ben ik gaarne bereid U die te verstrekken.
Vertrouwend U hiermede voorloopig voldoende van dienst te zijn geweest, teekent


Klik op de afbeelding voor een vergroting

1939: 30 augustus. Bovenstaand orgelrapport wordt besproken.Het wordt terzijde gelegd omdat men niet beschikt over voldoende financiële middelen.
Ook besluit men de nieuwe gezangboeken van Brandt (Hervormde bundel 1938) niet te gebruiken. (12)



1942 16 december : Verzoek om een bijdrage voor de orgelbouwcommsie van de Nederlandse Organisten Vereniging (NOV). Men gaat hier echter niet op in. (12)


1943: Er vindt een kleine reparatie plaats?

1945: 1 november Er wordt een ingekomen stuk behandeld van het "Adviesbureau voor Kerkorgels" van F. Riemersma uit Ferwerd met een voorstel om het orgel te herstellenVoorstel orgelrestauratie door Riemersma in Ferwerd.
Wel wordt besloten de reguliere orgelstemmer het orgel te laten nazien.


1946: 27 maart Ingekomen stuk over de orgelcomssie van de Nederlandse Organisten Vereniging voor kennisgeving aangenomen.


Kerkenraadsvergadering 5 januri 1946. Er wordt nagedacht over de oprichtiing van een kerkoor.
Kerkenraadsvergadering op 1 oktober 1946. Er wordt afgesproken dat het kerkkoor 6x per jaar meewerkt aan een kerkdienst. De collecte in die dienst is voor het kerkkoor, dat er financieel niet zo goed voor staat.

1947: Er worden plannen gemaakt om het orgel te "electrificeren", zodat een windmotor op het orgel kan worden aangesloten. Men heeft namelijk problemen met het vinden van een orgeltrapper.
Het kerkoor krijgt Hfl 50,= om de financiële nood te ledigen.

194x: Kort na de oorlog is sprake van een nieuwe organiste. Waarschijnlijk was zij de opvolgster van Lammert van der Glas, die het dus 30 jaar uithield, ondanks de vele bedenkingen van de kerkvoogden. Van der Glas overleed in 1954.
De nieuwe organist was mevrouw Tjabbes (hoogst waarschijnlijk was dit Jantina Tjabbes-Spreen, geb. 21-3-1896). Over haar is niet veel bekend.

1949: 14 augustus aanbieding van Ruif uit Dedemsvaart voor een harmonium. Hier wordt niet op ingegaan. (13)



1952: 18 mei Benoeming organiste H. Greven-Sligter per 25 mei. Mogelijk betreft dit Hinderika Gezina Greven-Sligter, geb.4-4-1915). Zij was de laatste organiste, ook over haar periode is niets bekend. (13)




1953: 19 juni Er wordt gediscussieerd over de aanschaf van een windmotor. Uit het bericht wordt niet duidelijk of er de windmotor werd aangeschaft. (13)



1956: 22 augustus Er wordt gesproken over de aanschaf van een orgel voor hfl 100,=. Dhr van der Glas zal verder onderzoek doen. Dit kan niet Lammert van der Glas, de organist, zijn. Hij overleed in 1954. Misschien een familielid?



1958: Discussie over de aanschaf van een orgel. De prijs is nog niet bekend, vandaar dat de kerkenraad nog geen beslissing wil nemen een bijdrage. Onbekend is of het gaat over het orgel in de kerk of een orgel voor een lokaal.
Op 8 mei biedt Mense Ruiter aan een windmachine te leveren voor f 617,80 inclusief plaatsing en bekisting. De windmachine kan worden aangesloten op het stroomnet. Levertijd is 6-8 weken.
Notitie: In de orgelkas is geen ruimte voor een windmachine. Er is een windkanaal nodig van circa 1 meter. (15)

1961: Er wordt gesproken over de orgeltrapper. Blijkbaar is er nog steeds geen windmotor aanwezig!

1962 : Op 29 september vraagt de kerkvoogdij aan Mense Ruiter een prijsopgave voor een windmachine.
Op 2 oktober biedt Mense Ruiter opnieuw een windmachine aan. De prijs is nu f 705,-
Op 19 oktober bericht Mense Ruiter dat de fabrikant van de windmachines de prijs heeft verhoogd. De prijs gaat hierdoor omhoog naar f 776,65. De machine kan echter jaren mee en de organist kan oefenen zonder dat er een orgeltrapper nodig is. (15)

1963: Er ligt een prijsopgave van Vierdag voor het plaatsen van een windmotor. Men vindt die te hoog en zal ook prijsopgave vragen bij Mense Ruiter.
In de rondvraag van een latere kerkenraadsvergadering komt de orgeltrapper weer aan de orde.
In de vergadering van 31 oktober wordt aangekondigd dat er een windmotor zal worden geplaatst voor Hfl 365,=

196x: Het orgel is buiten gebruik en verkeert in een verwaarloosde toestand. De registerindeling is als volgt:

Links   Rechts  
Prestant 8' bas vanaf c Ventiel (loos)  
Octaaf 4' bas Octaaf 4' disc
Holpijp 8' bas * Holpijp 8' disc*
Fluit 4' Prestant 8' disc
Octaaf 2' Viola di Gamba 8' disc

* De Holpijp heeft 33 pijpen van hout, vanaf gis1 van metaal.

Het klavier bevindt zich aan de achterzijde en loopt van C-f3. Het wat provisorisch aangehangen pedaaltje heeft de omvang van C-f0. De frontpijpen zijn met aluminiumverf bestreken en werken via een pneumatisch hulplaadje. Verder geheel mechanisch (drukmechaniek). De windlade is maar klein, waardoor het bestaande pijwerk te dicht op elkaar staat. Enkele series pijpen zijn via conducten op houten balkjes afgeleid.
Aan de binnenzijde van de kast komen enkele aantekeningen voor in handschrift: D. J. Bareveld (04), C. A. Runeman - Assen 1939 (stemmer) en K. Holtman 29-10-1946 (stemmer).
Onderin het orgel werd een vijftal losse pijpen aangetroffen, waaronder één waarop in schoonschrift staat gegraveerd: "Fieola die Gamba 8v C" en een andere (Holpijp cis1) met het opschrift: "Bourdon 8 v." Op Prestant 8' c1 (een gedekte pijp) staat te lezen: "Gemshoorn C". De omlijsting van de klavieren is, naar het schijnt, nog origineel.
Bespeelbaar is het werk niet meer; in het balghout vertonen zich grote overlangse scheuren, waardoor het instrument geen wind meer krijgt.
Het orgel te Annerveenschekanaal is wel eens een "18e-eeuws positief " genoemd (05) en bevat ongetwijfeld oude elementen. Het blijkt vroeger een huisorgel geweest te zijn van De Ligny te Oude Tonge. De datering kan dus wel juist zijn maar staat niet vast. Nader onderzoek is nodig .

Jaren '80: De kerk en de daaraan vastgebouwde pastorie werden in 1982/1983 gerestaureerd. Aan het orgel werd niets gedaan. De kerk werd op 2 juli 1983 weer in gebruik genomen. (16)

2011: Jarig Bangma schrijft een rapport over de toestand van het orgel. (pagina 01, 02 en 03)
In dit rapport meldt hij dat het orgel historisch waardevol is en de moeite waard om te restaureren.

2014: Het orgel is onbespeelbaar.


Foto Michiel van 't Einde Reliwiki (07)

2017: De stichting Vrienden van de Kerk van Annerveenschekanaal zijn bezig met plannen om het orgel weer bespeelbaar te krijgen en misschien later te restaureren. (08)

2018: Subsidie van EUR 10.000,= toegezegd door de gemeente Aa en Hunze.
Orgelmaker Rini Wimmenhove heeft het instrument inmiddels weer provisorisch bespeelbaar gemaakt als voorbereiding op de definitieve restauratie.


2018: De restauratie van het orgel door Rini Wimmenhove uit Hoogeveen is medio december gestart.
Zie onderstaand artkel uit het Dagblad van het Noorden van 12 december

Klik op de afbeelding voor een vergroting

2019: Het orgel is in de werkplaats door Rini Wimmenhove gerestaureerd. Alleen de orgelkas met frontpijpen zijn tijdens de restauratie in de kerk achter gebleven.
-Op de lade bleken enkele pijpen te missen. Deze werden echter gehavend onder in het orgel te liggen en konden worden hersteld.
-Alle schroeven in het orgel bleken totaal verroest te zijn en moesten worden uitgeboord. Daarn moesten de gaten worden gepropt en konden nieuwe koperen schroeven worden gebruikt.
-De blaasbalg werd dicht gemaakt en opnieuw met leer bekleed.
-De oude windmotor werd vervangen door nieuw stiller exemplaar. Er werd een nieuwe regulateur gemaakt.
-Het klavier werd geheel gerestaureerd met handhaving van het celluloid beslag. (Vervanging door been zo te duur worden)
-Ook de stekers vanaf het manuaal naar de windlade werden gerestaureerd.
-De windlade vertoonde scheuren en werd volledig hersteld. De ventielen kregen nieuw leer.
-De pneumatische windlade voor de frontpijpen werd hersteld en voorzien van nieuwe membramen
-Er kwam een nieuwe stok voor de baspijpen Holpijp 8', waardoor er meer rimte kwam op de windlade voor het andere pijpwerk.
-Voor de bas (groot octaaf) van de Prestant 8' kwam er een transmissie met de Holpijp 8'

Zie ook video van TV Drenthe d.d. 6 september 2019.
Het orgel is op zaterdag 7 december weer in gebruik genomen. Zie video van RTV Drenthe en het programma van de ingebruikname.
De organisten Douwe Kraster en Wim van de Laar van de Magnuskerk in Anloo verzorgden de inspeling. Leden van het Hunzekoor zongen een viertal stukken.
Bij de ingebruikname is een boekje geschreven over dit orgel. Dit boekje (A4-formaat) heeft de volgende hoofdstukken:
 -Geschiedenis van de kerk
 -Geschiedenis van het orgel
 -Restauratie van het orgel
 -Organisten
 -Herkomst van het orgel
 -Nawoord orgelmaker
 -Nawoord Stichting Vrienden van de Waterstaatkerk Annerveenschekanaal
Zie hieronder de cover van het boek

Klik op de foto's voor een vergroting

Foto's van de opbouw in september 2019 in de kerk


 Drukmechaniek van toets naar ventiel. Klik op de afbeelding voor een vergroting


Klavier en direct daarachter het pijpwerk. De windlade van het oorspronkelijke huisorgel is veel kleiner dan de in 1916 nieuw gemaakte orgelkas. Klik op de afbeelding voor een vergroting


De orgelmaker aan het werk. Klik op de foto voor een vergroting

Bronvermelding:

  1. Kerk en pastorie bevinden zich onder één dak. De schuur staat haaks op de lengterichting van de kerk,waardoor het gebouw een L-vorm heeft.De plattelandpredikant had in zijn schuur of stal oudtijds enig vee en landbouwgereedschappen voor de bewerking van de moestuin,waarin groente,aardappelen e.d.werden gekweekt,mede als aanvulling op het veelal karige inkomen.In 1814 was door Koning Willem I bij Koninklijk Besluit bepaald,dat landbouwhuishoudkunde als universitair leervak voor toekomstige plattelandspredikanten verplicht was,dit om hem in staat te stellen een beter contact met zijn omgeving te hebben.Zie Nw.Drentse Volksalm.(1967)264-265.Romein.Predikanten (1861)29-30.Kerkinwijding 13-3-1836.Koninklijk Besluit 17-9-1840.Dat Aneerveen,Annerveenschekanaal en Eexterveen een afzonderlijke Hervormde gemeente zouden vormen onder de naam Hervornde gemeente van Annerveen.
  2. Het Orgel (1917). Eigen onderzoek en waarneming (W.D. van der Kleij en W.H. Zwart). Zie ook Het orgel (1993) 88. Artikel V. Timmer en Ton van Eck. Waar zijn ze gebleven.....? Annerveen (Annerveenschekanaal) Hervormde kerk. Oktober 1916 opdracht levering gebruikt pijporgel (windlade, pijpwerk enz. afkomstig van een huisorgel van De Ligny te Oude Tonge). Nieuwe kast zoals te Achlum [zie Het Orgel(1910-1911) 9. Geref.kerk]. Nieuwe zinken frontpijpen (op pneumatische kegellade). Klavier aan de achterzijde nieuw toetsbeleg. Blaasbalg als nieuw. Vervoer en plaatsing f 910,-. 10 jaar garantie mits jaarlijkse stemming. GAA. AHGA. kerkrekeningen. In 1917 blijkt er een organist en blaasbalgtrapper aanwezig te zijn, die per jaar resp. f.100,- en f.10,- ontvangen. Eenmaal per jaar vond een stemming plaats voor f.12,50 door C.A. Runeman.
  3. Rapport ged. Rotterdam 22-4-1939. De bij het rapport gevoegde beschrijving wettigt de conclusie, dat het orgel tot 1939 vrijwel niet werd gewijzigd.
  4. D.J. Bareveld kan iets te maken gehad hebben met het vervoer van het orgel. Of er is sprake van D.J. afkomstig uit Bareveld een buurtschap in die omgeving. Runeman kan of via de firma Meek of via de firma Van Slooten uit Assen het stemwerk gedaan hebben. K. Holtman was medefirmant van de firma Holtman en Leemhuis te Zuidbroek.
  5. Zie Nw. Drentse Volksalmanak (1964) blz. 262.
  6. V. Timmer en T. van Eck, Het orgel 1993/03 en 1993/04, Gebruikte orgels geleverd door de fa. A.S.J. Dekker (1) en (2)
  7. Reliwiki: http://reliwiki.nl/index.php?title=Annerveenschekanaal,_Greveling_117_-_Hervormde_Kerk
  8. Mail van Jaap Last d.d. 21-11-2017
  9. Drents Archief: 0302 - 2   Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen Notulen Registers vergaderingen van de kerkenraad en het kiescollege 2. 1888-1939, achterin aantekeningen betreffende het orgel» 1916
  10. Drents Archief: 0302 - 58 Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen - 1834-1983 2. Archief van de kerkvoogdij Rapport betreffende de toestand van het orgel, met bijlage, 1939. 2 stukken
  11. Drents Archief: 0302  -33 Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen Archief van de kerkvoogdij Notulen Registers vergaderingen van kerkvoogdij en notabelen, 1871-1931
  12. Drents Archief: 0302  -34 Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen Archief van de kerkvoogdij Notulen Registers vergaderingen van kerkvoogdij en notabelen, 1931-1949.
  13. Drents Archief: 0302 - 35 Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen - 1834-1983 2. Archief van de kerkvoogdij Registers van het verhandelde in de vergaderingen van kerkvoogdij en notabelen 1949-1960,
  14. Drents Archief: 0302 - 3   Nederlands Hervormde Gemeente Annerveen - 1834-1983 1. Archief van de kerkenraad 1.1.1. Notulen 3. 1939-1965
  15. Mense Ruiter oud archief
  16. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 79 Annerveenschekanaal, Greveling 117-119 (NH kerk); 1962-1985



Foto Michiel van 't Einde Reliwiki (07)


Foto Michiel van 't Einde Reliwiki (07)